Heeft u dit artikel over het MKB Fonds al gelezen? Dat fonds dat obligaties uitgeeft onder particuliere beleggers en waarvan de opbrengst wordt belegd in mkb-bedrijven? Met een mooi verhaal over het draaiend houden van de 'motor van de Nederlandse economie', wisten de oprichters in korte tijd ruim dertien miljoen te op halen. Een groot succes. Er zijn meer van dergelijke obligatiefondsen die buiten het zicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) beleggen in zonnepanelen, windmolens of vastgoed. Die steevast hoge, vaste rentevergoedingen beloven, maar verzuimen duidelijk te melden dat er ook grote risico's aan de belegging zijn verbonden, omdat er vaak geen onderpand is en nauwelijks eigen vermogen. Er hangt inmiddels een kwade reuk om zulke obligatiefondsen, want eerder ging het al een paar keer ernstig mis door fraude – denk aan Palm Invest en Partrust die tientallen miljoenen deden verdampen.

Potentiële goudmijn

De populariteit van de obligatieconstructie is begrijpelijk, want het is voor de oprichters een potentiële goudmijn. De beleggers lopen al het risico, terwijl de fondsmanagers met een minimale inleg miljoenen kunnen verdienen. Zij zijn immers de begunstigden van de winst aan het einde van de rit. Gaat het mis dan kan de belegger naar zijn inleg fluiten. Deze gelegitimeerde vorm van gokken met andermans geld staat nauwelijks onder toezicht. De enige wettelijke verplichting waar het MKB Fonds en zijn voorgangers aan moeten voldoen, is de goedkeuring van het prospectus door de AFM. Dat is een beperkte toets: de toezichthouder kijkt alleen of het prospectus begrijpelijk en consistent is. Maar aan deze praktijk komt een einde. De toezichthouder adviseerde Financiën eerder dit jaar de consumentenbescherming op te voeren door de fondsen onder 'doorlopend toezicht' te plaatsen. Financiën laat desgevraagd weten dat de wetgeving begin volgend jaar 'ter consultatie' aan de markt wordt voorgelegd.

Geen financiële bijsluiter

Dat tot nu toe het milde regime geldt, komt omdat obligatie-uitgevende instellingen volgens de wet helemaal geen beleggingsfonds zijn. Gevolg is dat ze geen vergunning van de AFM nodig hebben, wat de oprichting van een obligatieconstructie goedkoop maakt en het fonds onttrekt aan toetsing van de deskundigheid en betrouwbaarheid van de 'beleidsbepalers'. Bovendien hoeven de instellingen geen financiële bijsluiter te publiceren, waarin de risico's zijn omschreven. Het waarschuwende 'risicomannetje' dat beleggers tevens maant die bijsluiter te lezen, ontbreekt dus eveneens, waardoor beleggers in de waan kunnen blijven dat het om een relatief veilige belegging gaat. Wel zien zij dat het prospectus is goedgekeurd door AFM. Weet de belegger wel dat zulks niets zegt over de betrouwbaarheid van een aanbieder?

'Het heeft me altijd verbaasd dat zulke vehikels zich fondsen mogen noemen, terwijl ze dat wettelijk niet zijn'

'Er wordt al jarenlang van deze loophole gebruik gemaakt', zegt financieel recht-advocaat Hester Bais. 'Het zijn wettelijk gezien geen beleggingsfondsen, omdat zulke clubs een vaste rente betalen en de inleg nominaal moeten aflossen. Dat is anders bij een fonds dat aandelen uitgeeft, want dan deelt de aandeelhouder mee in de opbrengst van de beleggingen, wat positief of negatief kan zijn. Dan geldt het zwaardere toezicht wel.' Bais wijst erop dat de obligatievehikels in het prospectus vaak al wel melden dat er een risico bestaat dat ze niet kunnen terugbetalen. 'Dus rijst de vraag of het dan niet gewoon een beleggingsfonds is. Het heeft me altijd verbaasd dat zulke vehikels zich fondsen mogen noemen, terwijl ze dat wettelijk niet zijn.'

AFM keurt goed én waarschuwt

Zo kon het gebeuren dat de AFM vorig jaar het prospectus van MKB Fonds goedkeurde om ruim een maand later in algemene zin te waarschuwen voor de risico’s van sommige obligatiefondsen, waaronder diegene die beleggen in het mkb: ‘Vaak bieden aanbieders van obligaties hoge gegarandeerde rendementen. Het is echter onzeker of ze de garanties die ze verstrekken ook kunnen blijven betalen. Ook wordt de onderliggende waarde zoals vastgoed, het MKB of zonne-energie, vaak ten onrechte gepresenteerd als zekerheid.’ Als de wet is aangepast, kunnen de fondsen op veel meer aandacht van de AFM rekenen. Geen overbodige luxe, gezien het verleden.