De KLM is de grootste ontvanger van NOW-steun in Nederland. Die subsidiepot vergoedt het grootste deel van de loonkosten van een bedrijf dat door de pandemie in de problemen is geraakt. De bedoeling is dat werkgevers hun mensen met vaste en flexibele arbeidscontracten kunnen doorbetalen en in dienst houden. Op die manier probeert de overheid zo veel mogelijk banen te redden.

Ondanks de 1,2 miljard euro NOW-steun die de KLM samen met dochterbedrijf Transavia inmiddels kreeg, reageerde het bedrijf op de coronacrisis door direct 3450 flexwerkers en uitzendkrachten naar huis te sturen. Vrijwel uitsluitend laagopgeleid grondpersoneel dat fysiek zwaar werk doet tegen een minimale beloning. 

‘Slecht signaal’

De ontslaggolf leidde in de Tweede Kamer tot discussie. Minister van Sociale Zaken Wouter Koolmees sprak aanvankelijk van een ‘slecht signaal’.  

KLM reageerde op de crisis door direct duizenden flexwerkers naar huis te sturen

Koolmees zei ‘te hopen en te verwachten’ dat de KLM haar flexwerkers in dienst zou houden. Twee dagen later was hij van mening veranderd: ‘Het is een moeilijke situatie’, zei de minister toen. ‘Maar ik begrijp het wel.’

In de maanden daarna bleek ook het vaste personeel zijn baan niet zeker. Eerst kregen ze een vrijwillige ontslagregeling aangeboden (een vergoeding ter hoogte van maximaal achttien maandsalarissen) waarvan ruim tweeduizend mensen gebruikmaakten. In volgende rondes werden vaste krachten met gedwongen ontslag naar huis gestuurd.

Bij dergelijke grootschalige reorganisaties probeert een onderneming doorgaans met vakbonden een ‘sociaal plan’ af te sluiten voor het personeel dat eruit moet. Daarin worden dan afspraken gemaakt over zaken als een ontslagvergoeding, en begeleiding bij het zoeken naar een andere baan. Zo’n sociaal plan kost natuurlijk geld en het ontslaan van werknemers met een vast contract is dan ook niet gratis.

Europese subsidiepot

Begin juni maakte het Europees Parlement echter bekend dat het sociaal plan van de KLM met maximaal 5 miljoen euro wordt gesubsidieerd uit het ‘Fonds voor aanpassing aan de globalisering voor ontslagen werknemers’ (EFG). De hulp voor ontslagen KLM’ers komt dus grotendeels uit een Europese subsidiepot.

In december 2020 had de KLM – in samenwerking met het ministerie van Sociale Zaken – het Fonds geld gevraagd om ontslagen werknemers te kunnen helpen bij onder meer beroepsoriëntatie, financieel advies, opleiding en coaching. Per ontslagen werknemer gemiddeld een kleine 7.000 euro, waarvan het EFG 60 procent vergoedt. 

Met die subsidieaanvraag is iets vreemds aan de hand, zo blijkt. In de eerste plaats worden daarin vakbonden als de FNV genoemd als partners waarmee over subsidiëring overlegd zou zijn. Navraag leert dat de FNV van niets wist. ‘Uiteindelijk moesten wij via het Europees Parlement vernemen dat deze aanvraag er lag’, zegt Joost van Doesburg van FNV. ‘Wij zijn nooit partners geweest.’

Met de subsidieaanvraag is iets vreemds aan de hand

Ten tweede valt op dat de KLM alleen een aanvraag indient voor het ontslag van personeel met een vast contract. De voorwaarden van het Europese subsidiefonds staan echter een veel bredere groep toe: alle mensen die vanwege de pandemie hun baan verliezen – als de KLM voor hen tenminste ook een aanvraag zou doen, en dat deed ze niet. 

Dit betekent dat ook het laaggeschoolde grondpersoneel – van wie sommigen zich jarenlang voor de KLM hebben ingezet – een vergoeding van duizenden euro per persoon voor beroepsoriëntatie en cursussen had kunnen krijgen. 

Volgens de KLM is voor hen geen subsidie aangevraagd omdat ‘de uitzendbureaus de regie hebben ten aanzien van de afspraken met bonden voor de flexibele schil en de kosten die hier eventueel mee gemoeid zijn.’ Maar de flexibele schil van de KLM bestond slechts voor een deel uit uitzendkrachten – de luchtvaartmaatschappij heeft ook de eigen werknemers met een tijdelijk of nulurencontract de wacht aangezegd. 

Bovendien stellen de voorwaarden van het EFG iets anders: iedereen die de regie neemt en werklozen helpt zich voor te bereiden op een nieuwe toekomst, kan daar subsidie voor aanvragen. In Estland wordt bijvoorbeeld een EFG-subsidie uitgekeerd aan alle mensen die hun baan verloren zijn door terugval van het internationale toerisme, ook de laaggeschoolde en de parttime- en seizoenswerkers zonder vast contract. 

Aangewezen partij

Omdat de KLM veruit de meeste werknemers met ontslag stuurde, was de luchtvaartmaatschappij hier de aangewezen partij om de regie te nemen en voor alle flexibele medewerkers subsidie aan te vragen. 

Ook Schiphol had die rol op zich kunnen nemen en een aanvraag kunnen indienen, waardoor werknemers op en rond de luchthaven met een uitzendbaan of nulurencontract geholpen zouden kunnen worden. 

Schiphol heeft een dergelijke aanvraag tot dusver echter evenmin ingediend. De luchthaven zegt dat het informatie heeft ingewonnen bij onder meer de vakbonden FNV en CNV, en dat op basis van die informatie geconcludeerd is dat de subsidieregeling 'verouderd, administratief bewerkelijk en complex is’.

‘Onzin,’ reageert Joost van Doesburg van FNV. Volgens hem baseert Schiphol zich op voorwaarden uit 2010, die inmiddels al driemaal zijn herzien. ‘Nadat Schiphol de actuele voorwaarden kreeg opgestuurd, bleef het stil,’ zegt hij. 

Europarlementariër Agnes Jongerius (PvdA) is teleurgesteld over de gang van zaken. In een brief aan Schiphol-directeur Dick Benschop schrijft ze: ‘De aanvraag die nu is ingediend voor de oud-werknemers van KLM helpt 1851 mensen. Nu zijn er de afgelopen maanden op Schiphol veel meer mensen ontslagen (...). Wij vragen ons daarom dan ook af waarom er niet een aanvraag is ingediend voor de schoonmakers, de bagage-afhandelaars, de beveiliging en andere mensen die werkzaam zijn op Schiphol.’

FNV’er Van Doesburg ergert zich aan de lakse houding van zowel Schiphol als de KLM. ‘Alle risico's worden bij de laagstbetaalde werknemers gelegd. Zij vangen de klappen op als het misgaat. Zelfs dan is de luchtvaartmaatschappij niet bereid om een helpende hand toe te steken, niet eens nu daar ook nog eens gratis geld voor beschikbaar is. Dit geeft goed weer hoe ze over hun flexibele schil denken: het zijn mensen die je naar goeddunken kunt inzetten en bij het grofvuil kunt plaatsen.’

Met medewerking van Peter Teffer.