Wat gebeurt er eigenlijk precies na een 'default' en een eventueel vertrek van Griekenland uit de eurozone? Hoe gaat dat in zijn werk? Moeten de Grieken dan ook de EU uit? Kunnen ze met euro's blijven betalen? En zo niet, waarmee dan wel? Kunnen de Grieken wel een nieuwe munt invoeren? En wat voor consequenties heeft een Grexit voor de vakantiegangers in Griekenland? Werkt hun pinpas of creditcard nog wel? En wat zijn de consequenties voor de eurozone en Europa als geheel?

Diverse scenario's denkbaar

Wat de gevolgen zullen zijn van een eventuele Grexit weet niemand precies. Velen - onder wie Mohammed El-Erian, hoofdeconoom bij Allianz - verwachten dat een Grexit een financiële catastrofe zal betekenen voor de Grieken. Er zijn diverse scenario's denkbaar, elk met weer andere consequenties voor betrokken partijen. Om te beginnen zou Griekenland bij een default in de eurozone kunnen blijven. Eind deze maand moeten de Grieken ruim anderhalf miljard euro aan het IMF terugbetalen, later dit jaar gevolgd door nog eens vier miljard aan dat Fonds en bijna acht miljard aan de ECB. Gebeurt dat niet dan is Griekenland in 'default', in gebreke blijven, en in feite falliet. De afwikkeling van een faillissement van een land verloopt anders dan bij een bedrijf. Het land zal geen toegang meer hebben tot de internationale kapitaalmarkten - geen crediteur zal nog willen lenen aan een failliete debiteur - en het land zal mogelijk worden afgesneden van het ECB-systeem.

De grote vraag is of een failliet euroland de muntunie ook moet verlaten

De grote vraag is of een failliet euroland vervolgens de muntunie moet verlaten. Er staat nergens dat dit moet, betrokken partijen hebben er ook geen ervaring mee en er is dus ook geen jurisprudentie op dit vlak. Als het land binnen de eurozone blijft zal het binnen het ECB-systeem blijven. Dat heeft voor de Grieken een belangrijk nadeel, namelijk, dat haar centrale bank dan geen nieuwe drachmen kan drukken en dus afhankelijk blijft van de financiering door de ECB. Die noodfinanciering (ELA, Emergency Liquidity Assistance) is deze week verhoogd van 83 miljard naar 84,1 miljard euro, maar in geval van default zullen de Griekse banken naar alle waarschijnlijkheid geen toegang meer krijgen tot deze liquiditeit. Dat zal een faillissement van het Griekse bankwezen betekenen en voor huishoudens en bedrijven een ramp. Dit scenario is voor de Grieken dus een nachtmerriescenario.

Ook uit de EU? En dan?

De Grieken kunnen ook besluiten om de eurozone en het ECB-systeem te verlaten. De Verdragen stellen dan, dat zo'n land dan ook de EU moet verlaten, maar bij unanimiteit kunnen de regeringsleiders van alle EU landen besluiten dat dit niet hoeft. Dan is Griekenland dus uit de eurozone, maar blijft binnen de EU. Wat gebeurt er dan? Dan zal de Griekse centrale bank een nieuw wettig betaalmiddel in omloop moeten brengen, de nieuwe drachme. De centrale bank moet dan de Griekse banken van liquiditeiten voorzien, zodat mensen kunnen blijven pinnen en het betalingsverkeer doorgang kan vinden. In theorie kan de Griekse centrale bank zoveel drachmen drukken als zij wil.

In theorie kan de Griekse centrale bank alle bestaande en nieuwe obligaties opkopen

Een Grexit heeft vanzelfsprekend ook consequenties voor de Griekse staatsobligaties. De Griekse banken zitten er vol mee. Zoals ook Bas Jacobs liet zien komen de banken in acute problemen als zij gaan wanbetalen op die staatsobligaties. In theorie kan de Griekse centrale bank de helpende hand toesteken en alle bestaande en nieuwe obligaties opkopen. Het laat zich echter raden wat dit met de geloofwaardigheid van de Griekse centrale bank zal doen in het internationale kapitaalverkeer.

Inflatie

Een ander gevolg van een Grexit en de herinvoering van een nieuwe drachme zal zijn dat de wisselkoers van die nieuwe drachme aanzienlijk zal dalen ten opzichte van de eurokoers. Tezamen met de hiervoor genoemde maatregelen van de Griekse centrale bank zal deze monetaire devaluatie ongetwijfeld leiden tot een (zeer) hoge inflatie. In drachmen uitgedrukt zal het bbp mogelijk met dertig procent dalen - afhankelijk van het percentage waarmee de nieuwe nationale munt wordt gedevalueerd - waardoor de schulden, uitgedrukt als percentage daarvan, zullen stijgen. De schulden noteren immers in euro's.

Het is buitengewoon onwaarschijnlijk dat de Grieken niet voorbereid zijn op een grexit

Bovenstaande gaat overigens uit van de veronderstelling dat de Griekse regering, samen met haar centrale bank, een dergelijk noodscenario heeft voorbereid. Het is buitengewoon onwaarschijnlijk dat de Grieken hier niet op voorbereid zijn. De huidige Griekse regering heeft vijf maanden de tijd gehad om dit te regelen. En ook al heeft de regering zelf naar verluidt volgens Het Financieele Dagblad geen fysieke geldpersen meer, dan zouden  die nieuwe drachmen volgens diezelfde bron, hoofdeconoom Erik Nielsen van UniCredit, best gewoon gedrukt kunnen worden in ... Rusland. Het grote voordeel van een devaluatie is dat het land in één klap stukken goedkoper wordt voor het buitenland. Griekenlands belangrijkste exportproduct - het toerisme - zal daarvan sterk profiteren. In de tussentijd doen toeristen er verstandig aan om voldoende cash geld mee te nemen, want de kans dat er voldoende euro's uit de pinautomaten blijven komen is niet zo groot. De Griekse centrale bank zal naar verwachting stringente beperkingen opleggen aan de hoeveelheid geld die per dag opgenomen mag worden. Ten tijde van de bail in van Cyprus konden mensen wekenlang slechts twintig euro per dag opnemen. Credit card-betalingen zullen wel mogelijk blijven, aangezien de kredietmaatschappij het risico op wanbetaling op zich neemt. Als Griekenland daadwerkelijk de euro verlaat en de drachme herinvoert, is die munt vanzelfsprekend minder waard dan de euro, gunstig voor de toerist, die daarmee nog steeds zal kunnen betalen, zo verwachten de meeste economen althans. Er zullen ongetwijfeld ook meer vormen van locale valuta ontstaan, zoals in Volos, 360 km ten noorden van Athene. De ervaring met eerdere crises van andere landen heeft wel geleerd dat er in de eerste weken na een faillissement een enorme chaos ontstaat. Hier zou het IMF mogelijk kunnen inspringen met hulp om te voorkomen dat het land in een financiële puinhoop verandert.

Politieke gevolgen

Dan zijn er nog grote politieke gevolgen van een Grexit. Allereerst voor het europroject zelf. Het is dan duidelijk dat door een vertrek uit de euro de muntunie niet onomkeerbaar is. Dit zet de bijl aan de wortel van de muntunie, want ook andere landen zullen dan vraagtekens gaan plaatsen bij deelname aan die unie. Levert die nu wel zoveel voordeel op? Zeker als blijkt dat de Griekse economie zich herstelt na de devaluatie van hun nationale munt. Maar ook voor de Grieken zelf heeft dit consequenties. Weliswaar wil de meerderheid van de SYRIZA -partij uit de euro, maar uit enquêtes blijkt dat een meerderheid van de Griekse bevolking dat helemaal niet wil. Wat gebeurt er in politiek opzicht na een eventuele Grexit? Een mogelijkheid is nieuwe verkiezingen uitschrijven. Daar zitten wel wat haken en ogen aan. Volgens artikel 41 van de Griekse grondwet mag een parlement niet ontbonden worden binnen één jaar na installatie en de huidige regering zit er pas vanaf 26 januari jongstleden. Dit artikel zegt hierover: '(4) A Parliament elected following the dissolution of the previous one may not be dissolved before the expiry of one year from the commencement of its work, save in the case of Article 37 (3) and of the Paragraph (1) of the present Article.' In de praktijk zal het er waarschijnlijk wel op neerkomen dat partijen hiervoor een oplossing vinden onder het motto 'nood breekt wet'. Temeer daar datzelfde artikel 41 voorziet in een nationaal noodverband: '(2) The President of the Republic shall dissolve the Parliament at the suggestion of a Government which has been given a vote of confidence, with a view to renewing its mandate in order to deal with a problem of extraordinary importance for the nation. The dissolution of the new Parliament for the same reason is prohibited.' Ook is het een mogelijkheid dat de huidige regering de Grexit-kwestie voorlegt aan de bevolking - via een (bindend) referendum.

Truth Committee on Public Debt

Zover is het natuurlijk nog niet. Er bestaat nog altijd een kans dat partijen er maandag of uiterlijk eind volgende week - wanneer de regeringsleiders van de EU elkaar treffen - samen uit komen. Voor de EU is het huidige doormodder-scenario in politiek opzicht het hoogst haalbare, omdat het een bestendiging is van de gekozen lijn en er dus geen gezichtsverlies geleden wordt. Voor de Grieken is dat scenario een maatschappelijke en economische ramp. Intussen is in Griekenland een vertraagde bankrun aan de gang: van maandag tot en met woensdag namen de Grieken al twee miljard euro van hun bankrekening op.

Partijen willen eigenlijk hetzelfde: Griekenland in de eurozone en EU houden

Partijen - de Europese instituten en de Grieken - willen eigenlijk hetzelfde: Griekenland in de eurozone en EU houden; alleen de manier waarop verschilt enorm. Gisteren heeft het Griekse Waarheidscomité van Staatsschulden een voorlopig rapport uitgebracht dat in niet mis te verstane bewoordingen de trojka beschuldigt van het schenden van mensenrechten door hun beleid. Die beschuldiging helpt niet erg om partijen dichter bij elkaar te brengen. Een quote uit dat rapport: 'All the evidence we present in this report shows that Greece not only does not have the ability to pay this debt, but also should not pay this debt first and foremost because the debt emerging from the trojka’s arrangements is a direct infringement on the fundamental human rights of the residents of Greece. Hence, we came to the conclusion that Greece should not pay this debt because it is illegal, illegitimate, and odious.' 'Onwettig', 'onecht' en zelfs 'verfoeilijk', noemt die commissie de gevolgen van het beleid van de trojka. Intussen dalen de Griekse belastinginkomsten: afgelopen maand mei kwam er maar liefst 24 procent minder belasting binnen in plaats van meer.  Geen wonder dat de Griekse premier Tsipras naarstig op zoek is naar mogelijkheden om de inkomsten van de Griekse staat te verhogen. Vandaag reist hij naar Moskou, om te praten met de Russische president Poetin over de aanleg van een gaspijplijn via Grieks grondgebied en deelname aan de New Development Bank van de BRICS-landen.   Lees meer over Griekenland en de EU in het Griekenland in Europa dossier van Follow The Money