Merkel leek zich in de aanloop naar de Griekse verkiezingen geen zorgen te maken. In 2011 was dat wel anders. Griekenland zat zo diep in de schulden, dat het voortbestaan van de euro en zelfs de Europese Unie op het spel stonden. Een faillissement dreigde en afschrijving van de schulden zou andere landen zoals Spanje en Portugal op hetzelfde idee kunnen brengen. Uit angst voor besmettingsgevaar werd Griekenland gered door Europa, maar in ruil daarvoor diende het land wel stevig te bezuinigen. In feite werden de Europese banken gered en de Griekse burgers de dupe. Het resultaat daarvan is dat Syriza van Tsirpas met overmacht de verkiezingen gewonnen heeft. Tsirpas heeft de werkloze bevolking een baan beloofd, maar dan moet het land wel heronderhandelen met Merkel en de EU over bezuinigingen en het aflossen van de schulden. De uitkomst is ongewis, maar geopolitiek staat er wel wat op het spel.

Riskante grexit

'Mocht Griekenland uit de Europese Unie – of zelfs maar uit de eurozone – stappen dan zou dit land opnieuw veranderen in een arena waar Britse, Duitse, Franse, Amerikaanse, Russische en Chinese belangen met elkaar in botsing komen', waarschuwde Giorgos Prevelakis, hoogleraar geopolitiek aan de universiteit Panthéon-Sorbonne in Parijs, al in 2011 over het land dat in het verleden moeite heeft gehad om op eigen benen te staan. Sinds de zeeslag bij Navarino in 1827 is Griekenland een onafhankelijk land. Het Ottomaanse juk was afgeschud, maar alleen kregen ze dit niet voor elkaar. De Britse, Franse en Russische marine versloegen de Turken. Daarna gebruikten de Britten de Griekse eilanden Kreta, Cyprus en Corfu om het Ottomaanse Rijk in toom te houden. Athene gaf maar al te graag alle ruimte om de aartsvijand te bestrijden. Bovendien kregen ze hier een financiële vergoeding voor. Het land dat aan de wieg stond van de Europese democratische waarden was weer een onafhankelijk land, maar een historie van afhankelijkheid was geboren.

Alles tegen het rode gevaar

Vanaf het begin van de Koude Oorlog was het de VS die Griekenland financierde. Het was ook de VS die in 1952 de twee aartsvijanden Griekenland en Turkije bij de NAVO haalde. De alliantie die Europa moest beschermen tegen de Sovjet-Unie kon de grenslanden goed gebruiken als buffer.

De alliantie die Europa moest beschermen tegen de Sovjet-Unie kon de grenslanden goed gebruiken als buffer

Van de VS kreeg het de nodige middelen om het defensieapparaat op te krikken. De VS had later ook weinig moeite met het Griekse kolonelsbewind, onder wie vanaf 1967 vooral het deel van de bevolking met linkse sympathieën onder repressie leefde. In deze tijd van strijd tegen het rode gevaar uit Moskou is ook de toelating van Griekenland tot de Europese Unie te zien. Griekenland verloste zichzelf in 1975 van de militaire junta en trad in 1981 toe tot de EEG, de voorloper van de EU. Door het lidmaatschap kon Griekenland zijn economie en democratische rechtsstaat ontwikkelen. Voor de communistische buurlanden in de Balkan was Griekenland zo een mooi vergezicht naar een tijd ná de Koude Oorlog: welvaart door kapitalisme en democratische waarden. Griekenland leek zelfs belangrijker dan Portugal en Spanje. Deze twee minder belangrijke pionnen op geopolitieke schaakbord waren slechts een jaar later verlost van hun militaire dictatuur, maar traden pas in 1986 toe tot de EEG.

Griekenland was de afgelopen twintig jaar ook een lastige, soms verdachte, maar nuttige loper naar de Balkan

Na de val van de muur en het uiteenvallen van Tito’s socialistische Joegoslavië was Griekenland diplomatiek nog goed bruikbaar. 'Griekenland heeft de afgelopen twintig jaar ook als lastige, soms zelfs verdachte, maar nuttige loper naar de Balkan gefungeerd,' aldus defensie-expert Ko Colijn in Vrij Nederland. 'Net pro-Servisch en orthodox genoeg om af en toe eens met Belgrado te bellen om de gedachten van Milosevíc tijdens de Balkanoorlogen te peilen. Maar natuurlijk ook genoeg NAVO- en EU-lid om te garanderen dat niemand ter wereld betwistte dat de Balkan uiteindelijk een Europese binnentuin is, en geen woest grensland tussen oost en west.' Nadat de Amerikanen in 1999 Milosevíc van zijn troon bombardeerden, was het echter gedaan met de geopolitieke relevantie van Griekenland. En heeft het zich in de schulden moeten steken. Dat is in het kort de analyse van Stratfor, de Amerikaanse geopolitieke informatiedienst. Niemand had Griekenland  nodig als militaire springplank naar de gedeelde vijand. 'Zo verloor het politieke en economische steun die ze als strategische partner van de VS tijdens de Koude Oorlog en de Balkanoorlog kregen.' Sindsdien heeft Griekenland lange tijd op te grote voet geleefd. 'Ze deden alles om bij de club van eerste wereld landen te blijven horen. Het vervalste de boekhouding om de euro in te mogen voeren en het stak zich in de schulden, bijvoorbeeld om het militaire apparaat te besteden.'

Schakel met Midden-Oosten

Voor voormalig suikeroom Amerika mag Griekenland minder relevant zijn geworden, maar voor Nederland en de EU lijkt het arme Griekenland nog wel nuttig. Zo vindt Colijn dat de positie ten opzichte van de Balkan belangrijk blijft. 'Griekse verongelijktheid over Noord-Europese dictaten – hoe trots en misplaatst ook – maken de kans op het opflakkeren van conflicten in Kosovo, Macedonië en Cyprus weer groter, want de matigende rol van Brussel gaat verloren.' Daarnaast is Griekenland een nuttige schakel tussen Europa en het Midden-Oosten. Vooral nu de  Arabische wereld in brand staat en Nederlandse F-16’s  in een internationale coalitie de Islamitische Staat in Irak bombardeert, “is een stabiel Zuid-Europa van het grootste belang,” aldus Colijn. “Hulp vanuit en historische banden met Griekenland fungeren traditioneel als nuttige schakel tussen Europa en deze Arabische achtertuinen.” De Nederlandse helikopterbemanning in het Libische Sirte kwam bijvoorbeeld vrij door Griekse bemiddeling.

Regio in beweging

'Je hoeft alleen maar naar de geopolitieke situatie van Griekenland te kijken om te begrijpen dat er nieuwe gevaren op de loer liggen,' zegt hoogleraar geopolitiek Prevelakis. 'De Westelijke Balkan is nog lang niet stabiel, Turkije neemt afstand van het Westen, en de VS verliest invloed. Tegelijkertijd knopen Rusland en China weer banden aan met hun vroegere invloedsgebieden en richten ze nieuwe economische en politieke netwerken op.'

China nam in 2010 al een groot aandeel in de haven van Piraeus

Zo nam China in 2010 al een groot aandeel in de haven van Piraeus, overigens niet zonder succes. Door de groei van Chinese bedrijvigheid in de Griekse haven werd het de snelst groeiende containerhaven ter wereld. De inmenging van Rusland in het conflict in Oekraïne en de oorlog tegen Georgië in 2008 waren al aanwijzingen voor de intenties van de Russische president Poetin: Het terugveroveren van de door het westen ingepikte invloedssfeer van weleer. Poetin noemde het uiteenvallen van de Sovjet-Unie niet zomaar de grootste geopolitieke ramp ooit. Als Griekenland buiten de Europese boot valt, kan het land met de Balkan doelwit worden in die strijd. Griekenland en de Balkan liggen dan voor het oprapen voor China en Rusland, terwijl de EU jaren geïnvesteerd heeft in vrede en economische ontwikkeling op de Balkan. Defensie-expert Colijn: 'In het ergste geval houdt Europa dan weer bij op Wenen of Ljubljana.'