
Ewald Engelen beziet de kabinetsformatie met een kritisch oog: met een 'beetje mazzel' komt er eind juni een groen-rechtse coalitie uit de bus. Wie het nieuwe boek van econoom Kate Raworth heeft gelezen, snapt echter dat zo'n insteek geen échte oplossingen biedt.
Volgens Keynes is menig politicus de slaaf van achterhaalde economische theorieën. Als je de Britse econoom Kate Raworth mag geloven zijn we dat allemaal en loopt onze slavernij via beelden. In haar onvolprezen Doughnut Economics dat vorige maand bij Random House verscheen, betoogt ze dat onze economische verbeelding volledig in de greep is van achterhaalde plaatjes.
Aan de hand van zeven grafieken die in ieder economisch handboek kunnen worden aangetroffen, laat Raworth zien dat het dominante economische denken en het daarop geënte beleid aan de wieg hebben gestaan van onze crises. Door de mens op te vatten als egocentrisch individu; door de economie te zien als een gesloten systeem; door de markt te beschrijven als een afzonderlijk domein; door vraag en aanbod als gegeven te beschouwen; door te geloven in de noodzaak van exponentiële groei; en door economische groei als oplossing te zien voor zowel ecologische als ongelijkheidsvraagstukken.
De correlatie tussen ontwikkeling en ongelijkheid is zwak tot non-existent
Ik zal hier niet alle punten bespreken die Raworth in haar boek maakt, maar me beperken tot de laatste twee. Groei als noodzakelijke voorwaarde voor sociaal-economische gelijkheid. En groei als sine qua non voor verduurzaming. Beide worden afgebeeld als omgekeerde U-vormige curven. Bij een laag peil van economische ontwikkeling is de sociaal-economische gelijkheid hoog, bij een gemiddeld peil neemt de sociaal-economische gelijkheid af, om pas bij een hoog peil van economische ontwikkeling weer toe te nemen.
Het was de Russisch-Amerikaanse econoom Simon Kuznets die in de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn naam aan deze economische ‘wet’ verbond. De redenering erachter was simpel: hoe meer toegevoegde waarde de verstrekkers van kapitaal in eigen zak mogen steken, hoe groter de financiële prikkel om te investeren, hoe hoger de economische groei. Tot die groei zo’n vaart heeft gekregen dat het in de vorm van een verzorgingsstaat ook de minstbedeelden bereikt en de ongelijkheden weer doet afnemen: een stijgend tij dat uiteindelijk alle boten optilt.
In vrijwel ieder politiek debat over ontwikkelingssamenwerking, arbeidsmarkthervorming, begrotingsbeleid of belastingheffing klinkt deze premisse door. Groei moet, want alleen als de economie groeit kunnen we onze verzorgingsstaat betalen. Het is al vijftig jaar het voornaamste economische dogma: eerst groei, dan komen de leuke dingen voor de arme mensen vanzelf. Raworth maakt er gehakt van. Onderzoek toont aan dat Kuznets er maar een slag naar sloeg. De correlatie tussen ontwikkeling en ongelijkheid is zwak tot non-existent. Bovendien heeft Thomas Piketty in Kapitaal in de 21ste eeuw laten zien dat ongelijkheid niet nodig is voor economische groei; in de VS en Europa ging de hoogste groei gepaard met de grootste gelijkheid. Terwijl Richard Wilkinson en Kate Pickett in The Spirit Level hebben aangetoond dat toenemende ongelijkheid de economie juist schaadt.
Groene groei is een oxymoron; groene bloei niet
Hetzelfde geldt volgens Raworth voor de claim dat groei en vergroening elkaar vooronderstellen. De zogenaamde ecologische Kuznets-curve is gebaseerd op dezelfde redenering als de oorspronkelijke versie: je moet rijk zijn om de verduurzaming van je economie te kunnen bekostigen. Weer blijkt er niets van te kloppen. Economische groei leidt weliswaar binnenlands tot grotere grondstofefficiëntie, maar als je daar het beslag op buitenlandse grondstoffen aan toevoegt, zie je dat het totale grondstofbeslag gewoon doorgroeit. Verder blijkt er niets vanzelfsprekends te zijn aan de relatie tussen ontwikkeling en uitstoot. Er zijn laagontwikkelde landen met veel en met weinig uitstoot en datzelfde geldt voor hoogontwikkelde landen. Oftewel, de curve verhult dat duurzaamheid een politieke keuze is en niet een wetmatigheid.
En hier wordt Doughnut Economics relevant voor de kabinetsformatie. Met een beetje mazzel komt er eind juni een groenrechtse coalitie uit de bus. ‘Mazzel’ omdat meer vergroening nu eenmaal beter is dan geen vergroening. En ‘een beetje’ omdat zo’n groenrechts kabinet nimmer zal breken met het paradigma van economische groei. Wat belastingverschuivingen hier, wat groene investeringen daar, wat hogere emissienormen zus, wat meer groene subsidie zo. Internaliseren van ‘externaliteiten’ heet dat. Het blijft kurieren am Symptom.
Volgens Raworth leidt het dan ook op zijn best tot een relatieve ontkoppeling van emissies en economische groei. En niet tot de absolute ontkoppeling die nodig is om terug te keren naar de grenzen van het ecologisch houdbare. Om die reden pleit Raworth voor een einde aan onze fixatie op economische groei. Beter is het om de blik te verschuiven naar de voorwaarden voor maatschappelijke bloei in brede zin en het bruto binnenlands product als uitkomstvariabele te beschouwen. Volgens Raworth is groene groei een oxymoron. Groene bloei niet. Misschien een idee om haar een keer te laten aanschuiven bij de onderhandelingen.
Eerder verscheen op FTM een boekrecensie van het boek van Raworth, van de hand van Martijn Jeroen van der Linden; die lees je hier.
25 Bijdragen
Luc van Beers 7
Als Amsterdammer ben ik verder van mening dat Groenlinks in deze stad vooral klein groen en groot links is. Dus daar moeten we het niet van hebben.
Jitze Jongsma 11
bps 12
Jitze JongsmaDe economie moet verduurzamen, maar hoe ?
Met dynamische evenwichtigheden en kringlopen.
Net als het natuurlijk systeem.
'De landbouw moet verduurzamen, maar hoe? '
https://www.ftm.nl/artikelen/de-landbouw-moet-verduurzamen-maar-hoe
Met dynamische evenwichtigheden en kringlopen.
Net als het natuurlijk systeem.
Niet enkel met passief groot-kapitalisme en/of socialisme,
maar met (inter)aktief sociaal klein-kapitalisme. Meer bottom-up en minder top-down.
Het gemeenschappelijk belang en het individueel belang is er nu eenmaal en een coherent gegeven.
Dan kun je ze beter ook beide bedienen.
Daarom zit ik te denken aan Kate Raworth (Harvard) x Deirdre McCloskey (Chicago School of Economics).
Vernieuwend en rebels, en toch degelijk.
Gewoon beter dan het was.
Evolutionair.
Aanpassen.
Constance 4
bpsWel totale tegenpolen die twee, Raworth progressief en vernieuwend, McCloskey (na haar -of beter gezegd na zijn- Samuelsonian periode ) tegenwoordig conservatief en sympathiserend met de veeleer reactionaire orthodoxe 'Oostenrijkse' School.
Behalve een gedeelde, maar verschillend gefundeerde, kritiek op de dominante neo-klassieke leer zijn er dunkt me weinig overeenkomsten tussen beide.
Maar misschien zijn er mogelijkheden om tegenstellingen te overbruggen, zo krijgt opmerkelijk genoeg het nieuwe boek van econoom en SP wethouder Arjo Klamer, (Doing the Right Thing) gunstige kritieken van zowel radicaal rechts (bv. Peter Boettke) als van gematigd rechts (McCloskey).
jelle 15 1
ConstanceDie Tinbergen was het einde van ec. drs. Joop den Uyl, Van Agt en de zijnen zagen de maakbare samenleving niet zo zitten, ik ook niet, overigens.
Pieter Jongejan 7
Constancebps 12
Pieter Jongejanbps 12
ConstanceIk hoop dat ik me zo wat duidelijk uitdruk.
De essentie is minder ongelijkheid, doorstroming, en spreidende kapitaalopbouw en -buffer voor stabiele welvaart en welvaartbehoud. De groei zit daarbij in de breedte en diepte, en niet in de hoogte.
Dat is dan ook een overeenkomst met Kate Raworth, die het ook niet verkeerd ziet, op terrein dat McCloskey weer niet of minder ziet.
Het neoklassieke ideaal is geld- en schuldgedreven welvaartgroei door de geldkraan. Dat leidt tot excessen, booms en busts.
Een sociaal klein-kapitalisme moet leiden tot dynamische evenwichtigheid tussen financieel kapitaal en met nadruk op niet-financieel kapitaal (solvabiliteit), onder sterk sociaal kapitaal met optimale vrijheid.
Het benut zowel elementen van de Oostenrijkse School als van Keynes.
Oostenrijkse School werkt van binnen uit vanaf microniveau (bottom-up) en Keynes werkt meer op macroniveau van buiten naar binnen op de conjunctuur. (zie bijv. ook werk van Mariana Mazzucato)
Best of both.
Het komt eigenlijk gewoon neer op sociaal gezinde markteconomieën waarmee de beschaving al aardig op weg was en Nederland niet in achterop liep.
jelle 15 1
Jitze JongsmaNu was die uitspraak, ik meen, in 2006, de laatste jaren zijn boerderijen met eigen landingsbanen in landen als Nieuw Zeeland in trek geraakt, misschien is de overwinning niet meer zo zeker.
Marla Singer 7
jelle 15Als de 99.99999% doorkrijgt dat als ze 58 mensen (en 13 families) onteigenen van hun kapitaal dat je in een klap de wereld economie recht kan trekken. (Iig voor een tijdje)
FTM 5 1
Marla Singer1. http://www.nytimes.com/2006/11/26/business/yourmoney/26every.html
Marla Singer 7
FTM 5FTM 5 1
Marla Singer1. https://www.theguardian.com/world/2017/feb/20/kim-dotcom-eligible-for-extradition-to-us-new-zealand-high-court-rules
Jeroen 69 1
bps 12
Jeroen 69Hoeven wij ons niet aan te passen?
Leon Roijen 5
http://www.gnhcentrebhutan.org/what-is-gnh/
jelle 15 1
Leon Roijenjelle 15 1
Geen idee wat economen tegenwoordig wordt bijgebracht, of in de war gebracht, deze bejaarde econoom herkent hier niets van.
Zou van dit soort gedoe de verwarring onder wat doorgaat voor economen komen ?
Geloof lijkt me al helemaal niet passen bij een wetenschap, wat ecologie met economie van doen heeft ontgaat me, ongelijkheidsvraagstukken, doet me denken aan wat wel werd uitgelegd, het optimum theorema van Ricardo, geldt alleen bij de gegeven inkomensverdeling.
Kortom, ik zie dat "In haar onvolprezen Doughnut Economics" niet zo.
Groen, en rechts, mocht met dat laatste neoliberalisme worden bedoeld, zie ik ook al niet zo zitten.
Bas Eickhout met z'n verhaaltjes 'groene energie levert banen op', klopt overigens, wordt veel duurder, schrok ik al van, Jessiah lijkt me inderdaad de man die ons land te gronde wil richten.
Maar ja, wat wil je, net iets meer opleiding dan lagere school.
Dan is misschien elf jaar kunstgeschiedenis nog beter.
Maar ach, de kans dat Marine toch nog Frans president wordt neemt toe, en wat doet een Nederlands kabinet er nog toe, na Brexit en Frexit.
bps 12
jelle 15Dat wordt pas duidelijk in complex-systeemverband; hoe en waarom het werkt zoals het werkt.
Complexity is wel pittig omdat het zo breed en multidisciplinair is, en je moet een goed en getraind geheugen hebben om de kruisende en parallelle verbanden en overeenkomsten te zien.
Lex Hoogduin (hoogleraar Social Complexity) noemt dat: 'kijken door een complexity-bril'.
Maar eenmaal daar, wordt veel duidelijk, helder en logisch en gaat er een wereld voor je open.
Als je tijd over hebt als bejaard econoom, zou ik me nog eens gaan verdiepen als ik je was.
r 14 4
" Economics is extremely useful as a form of employment for economists."
ger 8
bps 12
ger 8Dat de 1% het overwicht heeft middels ophoping van geld uit de geldkraan onder het eigendomsrecht, lijdt geen twijfel.
Maar hoe zou het dan zonder individueel eigendom en bezit moeten? Alles gemeenschappelijk werkt niet.
Het lijkt mij daarom dat het monetair stelsel en het monetair systeem en beleid veel meer de ingang is voor meer evenwichtigheid en dan dynamisch.
'De economie is weinig anders dan het burgerlijk-recht-in-actie.'
Dan zie je toch te weinig, denk ik. Economie is veel meer dan dat alleen.
Economie en het economisch complex-systeem is van oorsprong een 'bottom-up' fenomeen dat 'top-down' beïnvloed wordt met beleid en gereguleerd met wet- en regelgeving, w.o. burgerlijk recht in het Burgerlijk Wetboek. Economie is letterlijk het (top-down) bestuur van een (bottom-up) ecologie, een huishouding.
Roland Horvath 7
Hoe leugenachtig, het is een gewone politieke keuze die van vandaag op morgen kan ingevoerd. De inkomsten verdeling is een overeenkomst tussen alle betrokkenen: Aandeelhouders- werknemers- sociale lasten- overheid over de verdeling van de productie = het inkomen in het productie proces zelf. Hieruit volgt onder andere dat de Sociale Zekerheid SZ altijd per definitie betaalbaar is.
Duurzaam en groen: Dat is ook niet meer dan een eenvoudige politieke keuze.
De mens is niet maakbaar. De maatschappij is dat wel. Maar daarvoor is een sterke, niet corrupte overheid nodig als tegenmacht van bestaande krachten, de ondernemingen. In NL/BE/EU is er geen zulke overheid aanwezig. Die overheid is nodig want het kapitalisme =neoliberalisme lijdt aan 3 ziekten: Deregulering, privatisering, bezuinigen annex bedrijfslasten verlagen. De laatste ziekte betekent ook dat niets geld mag kosten behalve dividenden. Terwijl het systeem maar kan functioneren als de ondernemingen aan iedereen geld uitdelen -uiteraard volgens vaste regels- zodat iedereen goederen kan kopen. Nogmaals, om de ondernemingen te dwingen dat toch te doen is een overheid nodig.
hein vrolijk 6
Laten we gewoon eens beginnen om een aantal markten beter te laten functioneren, zoals de melkveehouderij
http://eco-simpel.nl/2017/04/27/hoe-moderne-melkveehouderij-steeds-meer-klem-komt-zitten/, om aandachtig te kijken naar goed functionerende markten , https://www.ftm.nl/artikelen/zelfs-de-albert-cuyp-is-geen-vrije-markt?share=1 , en nieuwe markten te ontwerpen, bijvoorbeeld voor basisbanen https://www.ftm.nl/artikelen/nederland-heeft-behoefte-aan-een-parallelle-arbeidsmarkt?share=1
Markdraaier 7