Terneergeslagen zit Yfke Eijgelaar aan de keukentafel, een croissantje op haar bord. Ze staat om het punt om naar het symposium ‘Mazen in het meetnet’ te gaan, over schade door gaswinning in Groningen, maar wil eerst haar verhaal kwijt.

De afwikkeling van de schade door de gaswinning is haar leven gaan overheersen. Ze was jarenlang docent Frans, maar dat gaat niet meer. De kwestie hield haar altijd bezig. Op haar werk werd ze ook geconfronteerd met de kwestie: ‘Elk jaar kwam een Shell-truck langs op school. Trots werd er dan verteld welke technieken ze allemaal gebruiken om naar gas te boren, terwijl wij hier met de ellende zitten.’

De huiskamer: zij boos, hij cynisch

Hoewel de schade aan haar huis relatief beperkt is, belandde Eijgelaar sinds kort door de stress in de Werkloosheidswet. Om haar gedachten af te leiden van de gevolgen van gaswinning, is ze bijen gaan houden. Als ze over die hobby praat, wordt haar stem onmiddellijk rustiger. ‘Maar het is lastig om jezelf helemaal af te sluiten. Bij elke beving moet ik huilen. Ik ben bang dat het een keer echt mis gaat.’

Er ontstaat geen jurisprudentie, omdat alles buiten de rechtbank wordt afgehandeld

Met onvaste stem steekt ze van wal over de talloze instanties die betrokken zijn bij het afwikkelen van de bevingsschade. Ze mist een onafhankelijke behandeling van schadeclaims, iets waar Follow the Money eerder al over schreef. ‘Steeds wordt alles buiten de rechtbank afgehandeld, zodat er geen jurisprudentie ontstaat (zie kader). Het zijn gewoon allemaal collaborateurs.’

Haar man, die liever niet met naam en toenaam genoemd wil worden, is wat rustiger over de situatie. Of, zoals zijn vrouw het verwoordt, ‘cynischer’. Maar hij ziet als medewerker van een ingenieursbureau – dat onder andere de gevolgen van gaswinning meet – wel rare dingen gebeuren. ‘Het is een sexy business waar veel geld mee wordt verdiend door mensen die geen verstand van zaken hebben.’

Ook merkt de man van Eijgelaar dat projecten waaraan hij werkt plotseling worden stopgezet omdat ze ineens te duur blijken te zijn. Zo ging de geplande versterking van circa 3000 Groningse huizen op het laatste moment toch ineens niet door. Hij voegt toe: ‘Alle budgetten gaan op aan salarissen; gedupeerden worden niet of nauwelijks geholpen.’ In tegenstelling tot zijn vrouw klinkt er nauwelijks emotie door in zijn stem.

Het symposium: iedereen wil tiltmeters, behalve de overheid

Het symposium van die middag gaat over de manier waarop de gevolgen van gaswinning worden gemeten. Eijgelaar heeft geen achtergrond in de materie, maar gaat toch: ‘Ik zie het meer als een lotgenotendag. Ik hoop dat het niet té technisch wordt.’ Bij de presentaties volgen complexe grafieken en vaktermen elkaar in rap tempo op. Toch lijken de zo’n 170 bezoekers (volgens NRC 150) van het symposium geen enkele moeite met de technische aspecten te hebben.

‘Tiltmeters’ blijkt een volledig ingeburgerd woord. De gehele zaal vraagt zich af waarom ze niet gebruikt worden om de gevolgen van aardbevingen te meten. Reinier Brongers, directeur van StabiAlert, een bedrijf dat tiltmeters levert, laat in een presentatie zien hoe zijn meters in kaart brengen hoe een gebouw precies beweegt tijdens een beving. ‘Ons systeem registreert honderd keer per seconde tot op een 25-duizendste graad nauwkeurig verzakkingen, vervorming en trillingen.’

Brongers kan daarmee naar eigen zeggen aantonen dat aardbevingen inderdaad tot schade leiden. Bevingen hebben verder veel grotere effecten dan bijvoorbeeld harde wind. ‘De overheid wil onze systemen echter niet gebruiken om de gevolgen van aardbevingen in kaart te brengen.’

De Rijksoverheid en de waterschappen nemen tiltmeters wel serieus als het om wegen, sporen en dijken gaat

In eerste instantie wilde de NAM dat wel en ze hadden een data-acquisitieplan opgesteld dat door minister van Economische Zaken Henk Kamp aan de Tweede Kamer is gezonden. Volgens dat plan zouden in maart 2013 tiltmeters geplaatst gaan worden in Loppersum en Middelstum, juist om het verband tussen schade en bevingen beter in beeld te krijgen, maar dat idee is nooit uitgevoerd. Eijgelaar en de andere aanwezigen slaken een diepe zucht wanneer ze dit aanhoren.

‘Financieel gezien had StabiAlert zich nooit met aardbevingsschade bezig moeten houden,’, vertelt Brongers na afloop van het evenement. ‘We hebben veel geïnvesteerd en de overheid wil onze technologie toch niet. Maar ja, mijn dochter had net een mooi huisje gekocht en helemaal opgeknapt toen het plotseling helemaal scheurde en verzakte. Het gaat om gerechtigheid.’ Zakelijk moet hij het dan maar doen met organisaties als Rijkswaterstaat en de waterschappen, die zijn techniek wel serieus nemen om bijvoorbeeld wegen, sporen en dijken te monitoren. Jeroen van Ravenzwaaij van het bedrijf BREM vertelde eerder in zijn presentatie een vergelijkbaar verhaal over de door hen gebruikte meetapparatuur op basis van glasvezel.

Eigenlijk wil iedereen in de zaal dat er meer gemeten wordt en dat vooral tiltmeters daar een grote rol in kunnen spelen. Onafhankelijk geoloog Peter van der Gaag laat in zijn presentatie zien dat tiltmeters zowat overal ter wereld de standaard zijn. ‘Kijk, hier blijkt dat in Texas de rechtbank tiltmeters als de objectieve manier ziet om schade te meten. Of hier, Duitsland: tiltmeters worden gebruikt om verzakkingen door grondwaterwinning vast te stellen.’ Zelfs de NAM blijkt in haar winningsplannen tiltmeters als de beste meettechniek te beschouwen. ‘Maar kijken we in de Nederlandse industrieleidraad: vrijwel niets over tiltmeters.’

Cynische opmerkingen schieten door de zaal. Termen als ‘gasmaffia’ worden daarbij niet geschuwd. Vorig jaar heeft de Tweede Kamer een motie over het gebruik van tiltmeters aangenomen, maar de aanwezigen hebben weinig vertrouwen dat er daadwerkelijk iets gebeurd. Dit jaar is er een andere motie aangenomen, ditmaal over het plaatsen van tiltmeters in Friesland bij de voorgenomen gaswinning daar. Minister Kamp heeft tot nu toe geen uitvoering gegeven aan de motie. Hij beroept zich op de De Technische commissie bodembeweging (Tcbb), die er weinig in zou zien.

De pauze: vertrouwen is weg

Tijdens de pauze gaat het cynisme bij sommigen nog wat verder. Veel bezoekers hebben geen enkele hoop dat het nog goed komt. Ze vertrouwen burgemeesters niet, bedrijven als de NAM niet en het ministerie van Economische Zaken, waar het gros van de gasbaten naar toe gaan, al helemaal niet. Bijna iedereen vindt de manier waarop de schade wordt afgehandeld nog erger dan de schade zelf. ‘Ze voelen zich weggezet; tweederangs burgers’, aldus organisator van het symposium Hilda Groeneveld.

Een onschuldig ogende man fantaseert, terwijl hij zijn lunch opeet, openlijk over de aanschaf van een drone waarmee hij gaswinningstations zou willen opblazen. ‘Uiteraard zou ik ze wel van tevoren informeren. Ik wil niet dat er gewonden vallen.’

Twee dames op leeftijd laten weten niet meer te stemmen. ‘Ik geloof er niet meer in. Ik roep iedereen op om niet meer te stemmen. Alleen zo kunnen we het systeem laten instorten. Dat is nodig.’ Anderen klinken ook niet al te positief over politici. Enige uitzondering blijkt het Kamerlid Liesbeth van Tongeren van GroenLinks. Zij heeft volgens verschillende aanwezigen echt haar best gedaan. Eijgelaar heeft nog wel vertrouwen in meer politici. ‘Ik mail regelmatig leden van de Tweede Kamer en sommigen doen echt hun best’, vertelt ze.

Hiltje Zwarberg uit Termunterzijl hangt tussen laconiek, optimistisch en strijdbaar in. Zijn verhaal tekende Follow the Money al eerder op. Zwarbergs huis werd na een aardbeving onbewoonbaar verklaard. ‘Ik kreeg een dwangbevel waarin stond dat ik mijn huis niet meer in mocht. Uit coulance heeft de NAM een huis voor mij gehuurd. Ondertussen procedeer ik tegen de NAM. Mijn huis valt namelijk buiten het aangewezen bevingsgebied. Daar kan volgens de NAM geen schade aan huizen ontstaan. Ze wijten de schade aan slappe grond waar mijn 150 jaar oude huis op staat.’

De straat: ‘schade wordt keurig vergoed’

Uit een kleine, niet representatieve, steekproef op straat in de dorpjes rond Middelstum blijkt dat bewoners heel verschillend denken over de afwikkeling van de schade. Een bewoner uit Onderdendam die liever niet met naam genoemd wil worden, vertelt: ‘Wij hadden schade en dat is heel netjes afgewikkeld.’ Meerdere bewoners laten weten dat de schadeafhandeling juist heel goed gaat en vertellen dat sommige mensen met schade ook wel proberen om een slaatje uit de aardbevingen te slaan. Volgens organisator Groeneveld staat dit echter niet in verhouding tot wat er aan schade wordt aangericht, plus de enorme waardevermindering van de woningen in het hele gebied. ‘Sommigen hebben een bouwval gekocht in de tijd dat het goed ging,’ zegt een veehandelaar uit Bedum. ‘Als dat een beetje schudt, gaat het mis.’ Zelf maakt hij zich vooral zorgen om bodemdaling die nog gaat komen.

Volgens Eijgelaar is dat verschillende denken over de verantwoordelijke instanties precies de bedoeling van de overheid en de NAM. ‘Ze hebben een strategie van ‘verdeel en heers’. Het is complete willekeur. Bij ongeveer 50 procent handelen ze de schade prima af, de rest kan stikken. Op die manier proberen ze te voorkomen dat er al te grote protesten ontstaan.’

Terug thuis: strijdbaarder dan ooit

Eijgelaar kijkt voldaan terug op de dag, strijdbaar en met hernieuwde energie. Ook Hiltje Zwarberg zet zijn strijd door. ‘Soms is het moeilijk. Ik denk dat ik een sterke zaak heb, maar je weet nooit zeker of je wint. Als ik mijn zaak verlies, ben ik failliet. Maar ik ben 15 jaar beroepsmilitair geweest, ik hou mijn rug recht. Al mijn vrije tijd gaat hierin zitten. En ik heb ook geluk, want veel mensen helpen mij. Ik zie het als een soort sport en ik probeer alles in de publiciteit te krijgen. Uiteindelijk gaan we winnen.’

Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van Bart Crezee.