Wanneer José Manuel Barroso een bezoek brengt aan zijn oude werkplek zal hij behandeld worden als een lobbyist. Dat verklaarde Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, vorige maand nadat hij een onderzoek had ingesteld naar zijn voorganger. Juncker wil van de ethische commissie weten of de Portugees laakbaar heeft gehandeld door in dienst te treden bij Goldman Sachs.

De verdenkingen in die richting werden versterkt toen onlangs bleek dat Barroso tijdens zijn voorzitterschap goed contact had met de ceo van de Amerikaansezakenbank, Lloyd Blankfein. Een onderhoud in 2013 van Barroso met Blankfein was niet terug te vinden in de agenda van de oud-Commissievoorzitter of in de archieven van de Commissie. De rol van Goldman Sachs bij de Griekse crisis is zeer omstreden en haalt bij sommige Europese leiders slechte herinneringen boven.

‘Ik ben geen lobbyist’

Juncker rolt dus geen rode loper uit, maar stelt dat Barroso zich moet registreren in het lobbyregister. En dat terwijl Barroso zichzelf helemaal geen lobbyist noemt. De ex-voorzitter, die zeer gepikeerd was over het instellen van een onderzoek, ontkende te lobbyen. ‘Ik lobby niet voor Goldman Sachs en heb de intentie daartoe ook niet,’ schreef hij in een brief op poten die hij aan Juncker stuurde. Bij zijn aantreden liet Barroso tegenover de Financial Times echter een heel ander geluid horen. Hij gaf aan alles te doen om ‘de negatieve effecten’ van Brexit te ‘verzachten’. ‘Uiteraard ken ik de EU goed en ben op de hoogte van de Britse omstandigheden. Als mijn advies kan helpen, dan wil ik daar uiteraard aan bijdragen.’ In de brief ontkende hij vervolgens advies te geven over Brexit.

Barroso hoeft niet rechtstreeks met Europese beleidsmakers te praten om toch Europese regelgeving te beïnvloeden 

Voor de Europese lobbyregels maakt het niet zoveel uit of Barroso wel of niet actief lobbyt bij zijn oude werkgever. In de huidige regelgeving wordt namelijk indirect lobbyen expliciet vermeld bij de activiteiten waarop de regels van toepassing zijn. Barroso hoeft dus niet rechtstreeks met Europese beleidsmakers te praten om toch Europese regelgeving te beïnvloeden. Zijn advies — al dan niet over Brexit — over Europese zaken is voor de bank waardevol om de belangen te behartigen. Maar een nieuw voorstel, bedoeld om de huidige regels aan te scherpen, biedt Barroso nu wellicht een uitweg om toch niet al lobbyist te boek te staan.

Nieuwe regels

Eind vorige maand presenteerde Frans Timmermans een voorstel dat het Europese Transparantieregister moet aanscherpen. In dit vrijwillige register staan allerlei organisaties en lobbyisten die Europees beleid willen beïnvloeden. Eurocommissarissen en hoge ambtenaren willen alleen met een lobbyist praten als hijzelf of zijn organisatie is geregistreerd. Het Europees Parlement legt ook obstakels neer voor niet-geregistreerde lobbyisten: zij hebben beperkt toegang tot het parlementsgebouw.

Timmermans wil nu dat er strengere regels gaan gelden voor alle wetgevende instellingen. ‘De Europese instellingen moeten samenwerken om het vertrouwen van de burger terug te winnen. We moeten opener zijn in alles wat we doen,’ aldus Timmermans. Wie straks een afspraak wil hebben met een Europarlementariër, hoge ambtenaar, commissaris of iemand bij de Raad van Ministers, moet zich registreren en is gebonden aan andere regels. Timmermans stelt daarom dat het register niet meer vrijwillig is, maar een verplichtend karakter krijgt.

Toch zitten er heel wat haken en ogen aan het voorstel. Wie niet op topniveau met de ambtenarij hoeft te praten — wat voor het gros van de lobbyisten geldt —  kan dat nog altijd zonder registratie doen. Belangrijker nog is dat er weinig verandert bij de nationale afvaardigingen, die al bekend staan als de black box van Europese wetgeving. Door weerstand van de lidstaten blijven de Raad van Ministers en de permanente vertegenwoordiging grotendeels buiten schot.

Nieuwe definitie

Minder aandacht kreeg de nieuwe definitie van lobbyen in het voorstel. Want de regels worden aangescherpt, maar voor wie gaan ze eigenlijk gelden? De eeuwige vraag wat precies lobbyen is, wordt in het voorstel anders beantwoord dan in de huidige situatie. De nieuwe regels gaan gelden voor ‘activiteiten die zekere belangen promoten door interactie met een van de drie aangesloten instellingen, hun leden en ambtenaren, met het doel om de formulering of uitvoering van beleid of wetgeving te beïnvloeden, of het besluitvormingsproces binnen deze instellingen’.

De herformulering maakt geen gewag meer direct of indirecte beïnvloeding, zoals dat nu wel het geval is. Organisaties als ALTER-EU, dat zich inzet voor meer transparantie in Brussel, maakt zich daarover zorgen. Volgens de ngo zouden volgens de nieuwe definitie veel minder activiteiten onder de nieuwe lobbyregels vallen. Vicky Cann van ALTER-EU stelt dat dit onder andere geldt voor indirecte lobbyactiviteiten: die worden straks niet als ‘interactie’ aangemerkt. Cann: ‘Als dat wel het geval was, dan zou er geen reden zijn om de definitie aan te passen. De Commissie zei immers zelf dat de huidige omschrijving passend werd geacht door de meeste stakeholders.’

De klachten over de huidige lobby-definitie komen vooral uit de hoek van grote bedrijven

Meer duidelijkheid

Maar waarom hebben de nieuwe regels op andere activiteiten betrekking als de huidige omschrijving volgens velen prima is?  Tijdens de consultatieronde die tot het voorstel leidde, mocht iedereen zijn zegje doen over welke aanpassingen nodig waren. Een aantal organisaties wenste toen meer duidelijkheid over de betekenis van indirecte beïnvloeding. Het grote internationale lobbykantoor Hill+Knowlton stelde dat er ‘mogelijkheden zijn voor meer duidelijkheid rond de definities van “directe” en “indirecte” beïnvloeding’ omdat veel activiteiten indirect invloed kunnen hebben. Het kantoor ziet ‘minder risico op verkeerde interpretatie’ als lobbyen alleen betrekking heeft op communicatie met beleidsmakers. Ook de Europese koepelorganisatie CEFIC wenste in haar reactie meer duidelijkheid over indirecte lobby. De belangenbehartiger van de chemische industrie, met 72 lobbyisten in dienst en een jaarbudget van 10,2 miljoen euro, wordt algemeen beschouwd als een van de machtigste lobbyorganisaties van Brussel.

De klachten over de plaats die indirecte beïnvloeding binnen in de huidige lobby-definitie inneemt, komen daarmee vooral uit de hoek van grote bedrijven. Het is op dit moment echter nog onduidelijk of die hun zin krijgen, want het voorstel van Timmermans kan nog worden aangepast. Ook het Europees Parlement kan veranderingen afdwingen. ALTER-EU hoopt de voorgestelde herziening tegen te houden. Cann: ‘Elke uitkomst die minder activiteiten onder de regels laat vallen, is een grote klap in de doelstelling van de Europese Commissie om transparanter te zijn.’