Hoog boven de wolken scheert een maagdelijk wit toestel door het luchtruim. Het is een Dassault Falcon 7X, uitgerust met drie straalmotoren, zojuist opgestegen van Schiphol-Oost. Bestemming: Mallorca. Daar taxiet het vliegtuig naar een speciale terminal met een eigen paspoortcontrole en servicegebied.

Op de luchthaven zullen de inzittenden niet lang wachten op hun bagage. Ze hoeven alleen hun koffer langs de lounge te rollen, waar een handjevol reizigers champagne drinkt terwijl het vliegtuig opnieuw gereed wordt gemaakt.

In de Falcon is ruimte voor 8 tot 14 passagiers, die comfortabel reizen in ruime leren relaxstoelen met ligstand. Er zijn royale werkplekken en wie een dutje wil doen kan terecht in het slaapvertrek. Reizigers krijgen tijdens de vlucht een chic diner voorgeschoteld, inclusief drank naar keuze. De jet is eigendom van niemand minder dan John de Mol, maar vliegt regelmatig rondjes door Europa zonder de mediamagnaat erin.

Het vliegtuig is geregistreerd onder de naam PH-TLP. Geen enkel privétoestel vloog in 2022 meer kilometers van of naar Nederland dan deze luxejet. Vooral richting Middellandse Zee. Naast Mallorca vliegt het toestel regelmatig naar Ibiza, Faro en Athene. Het is net als het vorige vliegtuig van De Mol (de PH-EDM) in beheer bij de Antwerpse Flying Group, waar iedereen met genoeg poen het kan boeken. Een retourvlucht Middellandse Zee kost al gauw 25 duizend euro.

Vanaf de grond zijn ze niet te onderscheiden, maar de witte strepen in de lucht zijn steeds vaker van luxejets. Persbureau Bloomberg publiceerde vorige maand cijfers waaruit blijkt dat in heel Europa het aantal privévluchten tijdens en na de coronacrisis sterk toeneemt. Al in de tweede helft van 2021, toen er nog volop reisbeperkingen golden, oversteeg het aantal vluchten per dag dat van 2019. In 2022 zet die trend nog harder door. En bijna nergens zo sterk als in Amsterdam (73,4 procent), waar de jets opstijgen vanaf een afgelegen terminal: Schiphol-Oost.

Deze groei heeft een prijs. Tijdens de doorgaans korte tripjes stoten de jetsetters tonnen aan CO2 uit. Een vlucht van vier uur in een gemiddelde privéjet heeft dezelfde ecologische voetafdruk als de modale Europeaan per jaar: zo’n 6,8 ton CO2. 

Reden genoeg voor Follow the Money om in de markt voor privévluchten in Nederland te duiken. Waar komt de groei vandaan, waar gaan die vliegtuigen heen, wie faciliteren dat en wie profiteren daarvan? Uit ons onderzoek blijkt dat een steeds grotere groep mensen de voorkeur geeft aan privévliegen. Niet alleen de bankier die moet vergaderen in Frankfurt, maar vooral de vermogende vakantieganger die gaat zonnen en feesten in Ibiza.

Voor ons onderzoek maakten we gebruik van vliegtuigdatabank Opensky Network. Het platform verzamelt locatiegegevens van vluchten over de hele wereld. Die zijn openbaar en daarmee konden we alle vluchten van en naar Nederland identificeren. Met behulp van de communicatiecodes van verschillende operators en vele andere vliegtuigdatabanken konden we voor zowel 2022 als 2019 alle vluchten met privéjets turven.

Noodklok en groei

Als de coronacrisis in maart 2020 Nederland platlegt, wordt de luchtvaart hard geraakt. Vliegtuigen blijven weken aan de grond, zakenreizen worden zoommeetings en internationale grenzen sluiten voor vakantiereizigers. 

In de gehele luchtvaartsector heerst pessimisme, zo ook bij bedrijven die zakenjets verhuren. In eerste weken van de crisis blijven alle jets aan de grond als Europese landen voor het eerst in lockdown gaan. De European Business Aviation Association (EBAA), de belangenbehartiger van de zakenluchtvaartsector, luidt de noodklok: uit hun enquete blijkt dat de meerderheid van de aanbieders van zakenvluchten rekent op een omzetdaling van tussen de 50 en 90 procent.

De crisis lijkt ook het gedrag van de zakenreiziger te veranderen. Nieuwsuur concludeert eind 2020 na een rondgang bij grote Nederlandse bedrijven dat het aantal zakenvluchten blijvend zal dalen. Goed voor een duurzamere wereld, en dankzij digitalisering zijn fysieke ontmoetingen met collega's aan de andere kant van de wereld minder urgent. Veel reizen is bovendien mentaal belastend voor personeel, melden de gevraagde bedrijven als extra voordeel.

Terwijl de handelsluchtvaart moet krimpen, is er voor ‘overig vliegverkeer’ zoals privévluchten geen plafond

Maar al snel komt de markt voor zakenvluchten weer in beweging. In de zomermaanden van 2020 ligt in Nederland het aantal vluchten met privéjets al boven het niveau van 2019. Dat jaar schommelt het aantal zakenvluchten per maand mee met het komen en gaan van reisrestricties. Vanaf 2021, als het reguliere passagiersverkeer nog ver onder het vertrouwde niveau zit, stijgt het aantal zakenvluchten snel. In de eerste acht maanden van 2022 was het aantal privévluchten 67 procent hoger dan in 2019. In de piekmaand juni was dat percentage zelfs 91 procent.

De groei komt op een opmerkelijk moment. In juni kondigt het kabinet aan dat het aantal vluchten op Schiphol eind 2023 nog maximaal 440.000 mag bedragen, in tegenstelling tot de huidige 500.000. Die capaciteitsverlaging gaat alleen over het handelsverkeer, oftewel vluchten door luchtvaartmaatschappijen met passagiers, vracht en post. Het overige vliegverkeer, dat General Aviation wordt genoemd en waar vluchten met privéjets onder vallen, kent geen plafond.

Morgen, op 20 oktober, presenteert Greenpeace de resultaten van een eigen onderzoek naar privé-vliegbewegingen, dat de milieuorganisatie deed in samenwerking met CE Delft. 

Waar vliegen die jets heen?

Chaos op Schiphol

Stephan van den Hurk is directeur van Global Aviation, een tussenpersoon in de verhuur van privéjets. Hij zoekt bij tientallen operators naar beschikbare luxevliegtuigen voor de door zijn klanten gewenste route. De ondernemer heeft de branche de afgelopen jaren hard zien groeien. ‘De sector gaat mee met de economie. Als mensen meer te besteden hebben, zie je dat ze vaker privévluchten boeken.’ Het is echter volgens Van den Hurk niet zo dat alleen de allerrijksten voor een solovlucht kiezen. ‘Er wordt zelden een vlucht geboekt puur vanwege luxe’.

Van den Hurk merkt zelf niet dat specifiek vakantiebestemmingen meer in trek zijn, hij ziet vooral groei in de hele Europese Unie. Volgens hem zijn er twee belangrijke ontwikkelingen die daaraan bijdragen. ‘Tijdens corona was er een groep die het niet prettig vond om met 180 man in een vliegtuig te zitten. Nu zie je juist dat mensen een alternatief zoeken voor een reis via een chaotisch vliegveld.’ Het valt hem op dat er voor het eerst veel enkele reizen worden geboekt. ‘Dan vlieg je bijvoorbeeld met een privéjet naar Ibiza en met een lijnvlucht terug naar Schiphol.’ 

De luchthaven erkent dat het aantal vliegbewegingen van businessjets minder afnam dan die in het normale vliegverkeer. Ook op de gewone terminal ziet Schiphol ‘sinds de coronapandamie een verhoogde interesse in premiumdiensten; laat een woordvoerder weten, maar ‘de verklaring achter deze aantallen heeft Schiphol niet.’ Tegelijkertijd zag de luchthaven het aandeel zakenreizigers in 2021 wel afnemen (van 29 naar 22 procent) ten opzichte van 2020. 

Nieuwe klanten

Florian Hamerslag, sales executive bij de Nederlandse privéjetbeheerder Exxaero, had een bedrijvige zomer. ‘De markt is een stuk drukker geworden. Toen de coronamaatregelen werden versoepeld hebben we flink wat nieuwe klanten gekregen. Het zijn vooral mensen die daarvoor first class vlogen.’ Hamerslag noemt de problemen op Schiphol en het vermijden van volle vliegtuigen als redenen. ‘Het zijn voornamelijk vakantievluchten, minder vaak zakenvluchten.’ De drukte in de privéluchtvaart komt de ervaring niet altijd ten goede, zegt Hamerslag. ‘De drukste luchthavens in de populaire vakantiebestemmingen hebben een beperkte capaciteit. De drukte leidt tot vertraging en daarmee ontevreden klanten.’

Eind 2020 kocht Max Verstappen voor een slordige 12 miljoen de Falcon 900EX van miljardair Richard Branson

Exxaero International is een bedrijf gespecialiseerd in het beheren van luxejets. Hamerslag legt uit: ‘Als een welvarend persoon een vliegtuig koopt, mag die dat niet in eigen beheer hebben: de overheid wil dat je dat bij een bedrijf met ervaring en expertise laat doen. Wij regelen dan alles voor hen: onderhoud, dat het vliegtuig klaar staat waar zij willen, piloten en hostessen.’ De eigenaar van het vliegtuig kan kiezen of hij de jet wil verhuren aan derden. ‘Daarmee kunnen ze hun kosten minimaliseren. De een wil dat wel, de ander gebruikt het vliegtuig liever alleen zelf.’

Altijd champagne

De eigenaren van de jets van Exxaero zijn niet de minste namen: zo vliegt het bedrijf met de jets van Quote 500-leden Chris Thunessen, Frank van Gool en Marcel Boekhoorn. Onlangs is ook formule 1-coureur Max Verstappen onderdeel van de familie geworden. Eind 2020 kocht hij voor zo’n 12 miljoen de Falcon 900EX van de Britse miljardair Richard Branson. Het vliegtuig is nu rood-zwart geverfd en fel wit van binnen. In de keuken achter de loungeruimte is de koelkast altijd gevuld met Carbon champagne. De Falcon heeft Nederland inmiddels al zo’n 15 keer aangedaan, en landt dan doorgaans in Maastricht.

Ook de vluchten van Exxaero kwamen kortstondig stil te liggen aan het begin van de coronacrisis. Maar de gevreesde financiële malaise tijdens Covid bleef uit: De bv‘s van Exxaero ontvingen meer dan 9 ton aan NOW-steun, waarvan overigens al 3 ton moest worden terugbetaald. Over de rest van het bedrag is dit nog niet bekend. Een ander bedrijf dat private jets beheert, JetNetherlands, moest van de ruim 3 ton aan steun al 243 duizend euro aan de overheid terugstorten.

Wat opvalt is dat er veelal naar bestemmingen wordt gevlogen die gemakkelijk zonder privéjet te bereiken zijn. RTL Nieuws berichtte vorige maand dat er in 2022 tot september al bijna 2000 ‘ultrakorte’ vluchten door privéjets werden gemaakt. Luchtvaartdeskundige Joris Melkert van de TU Delft rekent in het artikel voor dat een vlucht van Schiphol naar Rotterdam Airport slechts twintig minuten tijdsbesparing oplevert. Terwijl er wel duizend liter kerosine wordt verbrand, waarbij 2500 kilo CO2 vrijkomt.

Volgens Hamerslag doet die analyse geen recht aan de werkelijkheid: ‘Stel: Iemand boekt een vliegtuig van Schiphol naar Nice, maar de vorige klant is in Rotterdam afgezet. Dan maken wij de vlucht vanuit Amsterdam klaar. Het is vaak puur positionering. Onze maintenance-afdeling zit ook op Schiphol. Als een vlucht daarvoor in Eindhoven landt, moet hij leeg naar de hangar toe. Het gebeurt zelden dat iemand een vlucht binnen Nederland boekt.’

Toch valt het op dat er steeds korter gevlogen wordt, dat blijkt ook uit de data die Follow the Money verzamelde. Een gemiddelde privévlucht van of naar Nederland bedroeg in 2019 nog 947 kilometer. In 2022 was dat 891 kilometer, net iets minder dan de afstand van Schiphol naar Nice. 

Over de grens gebeurt hetzelfde. De EBAA maakte een top 30 van Europese routes door zakentoestellen in 2022; 16 zijn binnenlandse vluchten, 13 passeren slechts één landsgrens. Alleen de vluchten van Parijs naar Milaan vliegen via de kortste route over Zwitserland heen. Het privé-luchtverkeer is bovendien sterk geconcentreerd rond een paar hubs die op minder dan twee uur vliegen van elkaar liggen: Londen, Parijs, Nice, Genève en Milaan.

Bijna alle jets vliegen meer

Exxaero is niet het enige privéjetbedrijf dat groeit. Het Oostenrijkse charterbedrijf GlobeAir zag in covidtijd een groei van 67 procent van nieuwe klanten die normaal gesproken business- of eersteklas vliegen. Luchtvaartconsultancybureau WingX schat dat het aantal eerste gebruikers van zakenjets is gestegen met 40 procent.

Steeds meer mensen vliegen weliswaar in stijl, maar een jet bezitten is een ander verhaal. Dat is alleen weggelegd voor de allerrijksten. Toch steeg ook het aantal geregistreerde private jets in Nederland tussen 2019 en 2021: van 33 naar 44. Onder andere Eduard Hagens, oprichter van IT-bedrijf Exact, Sunweb-topman Joost Romeijn, keukengigant Ben Mandemakers en Rituals-ceo Raymond Cloosterman schaften een zakenjet aan.

Bijna alle in Nederland geregistreerde jets worden beheerd door een drietal bedrijven. Naast Exxaero zijn dat Jet Management Europe B.V., dat deel uitmaakt van de Luxemburgse Flying Group, en JetNetherlands, onderdeel van de Belgische Air Service Liège (ASL) Group.

Air Service Liège wil Follow the Money voor dit artikel niet te woord staan. ‘Helaas hebben wij momenteel dringendere projecten lopen en een tijdelijke communicatie-stop ingelast’, aldus een medewerker.

De meeste zakenjets die in Nederland landen zijn hier niet geregistreerd, maar vliegen onder de naam van een van de talloze buitenlandse beheerders. Het grootste bedrijf heet NetJets: een Amerikaans bedrijf met een Europese vestiging in Portugal. Het is onderdeel van Berkshire Hathaway van multimiljardair Warren Buffett. NetJets publiceert zelf geen jaarverslag, maar uit het halfjaarverslag van Berkshire Hathaway blijkt dat de vliegtuigafdeling haar omzet in 2022 met 23 procent zag stijgen.

NetJets is wereldwijd een gigantische speler. In een jaaroverzicht van 2021 meldt het bedrijf 2,5 miljard te hebben geïnvesteerd in nieuwe vliegtuigen, en dat meer aankopen in 2022 op komst zijn. Volgens vliegdatabase flightradar24 hebben de Amerikaanse en Europese afdelingen samen een vloot van 624 vliegtuigen. Geen enkele concurrent komt daar in de buurt. In Nederland heeft het bedrijf met 15,2 procent verreweg het grootste aandeel in het aantal vliegbewegingen van privéjets.

NetJets is gespecialiseerd in fractioneel eigendom; meerdere eigenaren bezitten en betalen samen een vliegtuig. In ruil daarvoor hebben ze gegarandeerd gebruik: 50 tot 400 uur per jaar (afhankelijk van de bijdrage) met een oproeptijd van maximaal 4 uur. De rest van de tijd kunnen ze, net als de multimiljonairs met een eigen jet, hun kosten terugverdienen door het toestel te verhuren.

Op een vroege zaterdagochtend trillen de ramen van de Follow the Money-redactie. Er klinkt een hard, zoemend geluid. Op minder dan een kilometer hoogte, op de meter nauwkeurig recht boven het gebouw, heeft de Falcon van John de Mol de landing ingezet. Het vliegtuig is de afgelopen weken in onder andere Barcelona, Zürich, North Dakota, Bermuda en Amsterdam geland. Vandaag komt het van de privé-terminal aan de westkant van Toronto Pearson Airport. De vlucht eindigt op Schiphol-Oost. Of John zelf in de cabine zit, is niet te herleiden. Big Brother kijkt niet mee.