
De kritiek op Italië is sinds de verkiezingsoverwinning van de Eurosceptische partijen niet van de lucht. Het land zou er goed aan doen om het Noord-Europese voorbeeld te volgen, zo klonk het. Volgens Ewald Engelen wordt het tijd dat we eens in de spiegel kijken.
Toen de winnaars van de Italiaanse verkiezingen begin deze maand de eurocrisis opnieuw deden oplaaien en de renteverschillen tussen Italiaanse en Duitse overheidsobligaties omhoog schoten, was het commentaar in Nederland weer van een bedroevende eenzijdigheid. Italië was corrupt, deed aan potverteren, had de lage rentestanden die het land te danken had aan haar eurolidmaatschap moeten gebruiken om de staatsschuld af te lossen, moest nou eindelijk eens hervormen en het goede voorbeeld van Nederland, Duitsland en Oostenrijk volgen.
Het leek wel Groundhog Day. Hadden we dit niet in exact dezelfde bewoordingen en toonaarden gehoord over Griekenland? En hadden we daardoor niet heel comfortabel onze eigen medeplichtigheid aan het Griekse drama weten te verdoezelen? En dan bedoel ik de rol van Noord-Europese grootbanken bij het verstrekken van onoordeelkundige leningen aan Griekse overheden. Leningen die mede waren gebruikt om Duitse onderzeeërs mee aan te schaffen, Franse treinen, Duitse trams en Franse vliegtuigen.
Het is typerend voor de zelfgenoegzaamheid van Noord-Europa en het onvermogen om te leren van het recente verleden. Of is het onwil?
Natuurlijk is Italië een probleemgeval en wordt het hoog tijd dat het sclerotische institutionele raamwerk van het land op de schop gaat. Geen land dat zo onzorgvuldig met zijn nieuwe generaties omgaat als Italië. Jongeren wonen tot in lengte van jaren bij hun ouders omdat zowel de woning- als de arbeidsmarkt voor hen potdicht zit, met krankzinnige jeugdwerkloosheidscijfers tot gevolg. Pakweg een derde van de Italiaanse jongeren zit zonder baan, tegen één op de 14 in Nederland. Gelukkig kent Italië een grote zwarte economie waar jongeren wel terecht kunnen. Die bedraagt in Italië zo'n dertig procent, tegen 13 procent in Nederland.
Ik wil dus absoluut niet beweren dat er niets aan de hand is met de Italiaanse economie. Het punt is alleen dat het beeld dat in de Nederlandse media van het land geschetst wordt, zo eenzijdig is.
Wat cijfers. Data verzameld door de econoom Brad Setser leren dat de Italiaanse overheid de afgelopen zeventien jaar een krapper begrotingsbeleid heeft gevoerd dan begrotingskampioen Duitsland. Tussen 2000 en 2017 heeft Italië maar liefst 15 keer een primair overschot op de begroting, tegen slechts 11 keer voor Duitsland. En dan hebben we het over het saldo van de overheidsinkomsten en de overheidsuitgaven minus de rentelasten. Hoezo potverteren?
Which country has the most conservative fiscal track record in the eurozone? Hint: it isn’t Germany! This chart from @Brad_Setser cannot be retweeted too often! pic.twitter.com/G8cCliGKzm
— Adam Tooze (@adam_tooze) June 5, 2018
Nog een datapunt. Ja, de Italiaanse staatsschuld is met pakweg 130 procent van het bruto binnenlands product aan de hoge kant. In ieder geval hoger dan de tamelijk willekeurige norm van 60 procent die is vastgelegd in het Verdrag van Maastricht. En ook hoger dan de norm van 90 procent waar de conservatieve economen Reinhardt en Rogoff in 2010 naam mee maakten – en die vervolgens door een promovendus ontmaskerd werd als het gevolg van een excelfout.
Maar als de eurocrisis ons iets heeft geleerd, is het dat private schulden net zo schadelijk kunnen zijn. Kijk naar Ierland en Spanje: beide landen schreven voor de crisis keurig zwarte cijfers en hadden van alle eurozone-lidstaten zo ongeveer de laagste staatsschulden. En toch sloeg de crisis daar zwaar toe. Niet omdat de staat zich teveel in de schulden hadden gestoken, maar omdat huishoudens dat hadden gedaan, en de staat de banken moest redden die die kredieten hadden verstrekt. In Nederland was het niet anders: lage staatsschuld, hoge hypotheekschuld en dus een extreem lange recessie toen het misging op de financiële markten.
De vraag is dus hoe Italië ervoor staat als je de publieke schulden optelt bij de private. Zoals gezegd beslaat de staatsschuld zo'n 130 procent van het bruto binnenlands product. De totale private schuldenlast (huishoudens en bedrijven) is zo'n 170 procent. Maakt in totaal een schuldenpositie van 300 procent van het bbp.
Vergelijk dat eens met Nederland. De staatsschuld hier bevindt zich zo ongeveer op de norm van Maastricht: 60 procent. De private schulden daarentegen zijn veel hoger dan de Italiaanse, maar liefst 250 procent. En pakweg de helft daarvan zijn hypotheekschulden die worden gedragen door Nederlandse huishoudens. In totaal dus 310 procent. Hoger dan Italië.
Wie bezit die Italiaanse overheidsobligaties?
Je vraagt je onwillekeurig af of beleggers hun vak wel verstaan. Nederland betaalt 0,6 procent voor haar 10-jarige staatsobligaties, tegen 3,6 procent voor Italië. Alsof bij een systeemcrisis die torenhoge private schuld niet op de balans van de Nederlandse overheid drukt.
Laatste datapunt. Wie bezit die Italiaanse overheidsobligaties? Hoe meer schuld, hoe hoger de rentelasten. Maar het maakt een groot verschil of die rentebetalingen naar Italianen gaan, of naar het buitenland. In het eerste geval is het een soort belastingteruggave die in theorie de binnenlandse bestedingen kan stuwen. In het tweede geval is het een belasting die het buitenland op de Italiaanse staat en daarmee de Italiaanse belastingbetaler heft en die verloren gaat voor de Italiaanse economie.
Deutsche Bank heeft onlangs handzaam de bezitters van de staatsobligaties van 24 ontwikkelde economieën bij elkaar gezet. De verschillen zijn gigantisch: terwijl in Oostenrijk en Nederland bijna zestig procent van de obligaties in handen is van buitenlandse beleggers, is dat in Japan maar tien procent. Italië bevindt zich met dertig procent dichter bij Japan dan bij Nederland. Het betekent dat de afhankelijkheid van buitenlandse beleggers van de Italiaanse staat veel geringer is dan die van de Nederlandse. En dat de wurggreep van financiële markten in het geval van Italië veel beperkter is.
De portee van dit alles? Er zijn net zoveel redenen om je zorgen te maken over de financiële stabiliteit van vermeend degelijke landen als Nederland en Duitsland. En er zijn evenveel goede redenen om de financieel-economische situatie van Italië positiever in te schatten dan momenteel gebeurt. En dat dat niet gebeurt heeft veel te maken met wat de kern van het Europese project is geworden: het temmen van het beest dat verzorgingsstaat heet. In Brussel is het nog altijd neoliberalisme wat de klok slaat.
36 Bijdragen
Roland Horvath 7
Zoals EE zegt, in de EU worden ze razend als een EU staat niet wil meewerken aan de totale afbouw van het collectieve bijvoorbeeld van de verzorgingsstaat, de Sociale Zekerheid SZ. De EU moet de VS achterna en armoede en bedelaars voortbrengen door de zegeningen van de totaal vrije markt. De overheid moet op de schop evenals al het collectieve.
Er is nog een reden voor de hetze tegen Italië IT. De euro dient de GMO door het verdwijnen van het valuta risico. Maar de euro brengt sommige staten in moeilijkheden zoals de zuiderse EU staten. Wie iets wil veranderen aan de euro, bijvoorbeeld een 2e niet converteerbare munt invoeren in iedere eurostaat zoals de nieuwe Italiaanse coalitie wil, heeft het verkorven. Hetzelfde geldt voor een transfer van overschot - naar tekort landen. De EU doet hier aan niets, integendeel ze tracht de staten te verstikken en op te heffen of toch totaal te ontkrachten, alle bevoegdheden te ontnemen.
Die redenen hebben ook te maken met het feit dat de EU een Duits project is, in die zin dat Duitsland DE het meeste profiteert.
Dat kan maar veraderen als de EU een federatie wordt, in plaats van de confederatie die ze nu is. Met uiteraard beperktere bevoegdheden dan de bemoeizuchtige moloch, die de EU nu is. En dus met een gekozen EU Raad en een Commissie, die voortkomt uit een ideologische meerderheid in Parlement en Raad.
Paul 121 5
Roland HorvathRoland Horvath 7
Paul 121Een aantal zaken moeten terug naar de staten. Zo moet de EU niets voorschrijven met betrekking tot de begrotingen van de staten. Het enige doel daarvan is de overheden van de staten in geld moeilijkheden te brengen zodat ze wel in de Sociale Zekerheid SZ moeten afbouwen. Ze moeten namelijk alles tegelijk doen: Geen bijkomende belastingen, geen bijkomende leningen, betaalde investeringen in één keer afboeken en niet bijvoorbeeld in 20 jaar als het infrastructuur betreft, schulden versneld afbetalen.
Het blijft een feit dat een confederale Raad zwak is en dictatoriaal en dat de leden uitsluitend nationaal denken en niet Europees. En dat de EU daardoor gedomineerd wordt door andere achten zoals de GMO, Duitsland en de VS. De NAVO is ook een organisatie om de VS/ de GMO toe te laten de EU annex Europa te overheersen.
Het is een feit dat de EU maar democratischer en effectiever kan worden als ze een federatie is. Met, ten 3e maal, minder bevoegdheden dan nu.
Jan Smid 8
Roland Horvath[Verwijderd]
Jan Smidthebluephantom 6
[Verwijderd]Lydia Lembeck 12
thebluephantomthebluephantom 6
Lydia Lembeckwe gaan zo naar de klote als we jouw weg volgen. lees arnold karskens
om eerlijk te zijn we zitten al slecht in europa
druk ermee, oude tijden herleven
Lydia Lembeck 12
thebluephantomBovendien is het altijd makkelijker om de zondebok elders te zoeken, maar ligt het niet ook aan onszelf?
thebluephantom 6
Lydia LembeckLydia Lembeck 12
thebluephantomthebluephantom 6
Lydia Lembeckthebluephantom 6
Paul 121Jan-Marten Spit 9
Paul 121ik zou de cijfers nog maar eens goed bekijken - in 2017 was het aandeel Nederlandse export buiten de EU 29%, niet 41%. Dus 71% van onze export gaat naar de EU. Wat wel klopt, is dat de export buiten de EU harder stijgt de laatste jaren, maar de export naar de EU stijgt ook.
"Bovendien moeten we nog 101 miljard via Target2 terugkrijgen!"
Deze onderbuikemythe is helaas versterkt door FTM zelf. Die vordering is volledig gedekt door onderpand - en bovendien heb je er niets aan 'betaald'.
"Ik heb niets met een Montenegrijn of een Griek."
En heb je wel 'iets' met Groningse huizenbezitters, chroom-6 slachtoffers en klokkenluiders die in stacaravans wonen?
Jan Smid 8
Zoals die toename van die private schuld bij de huishoudens: hoeveel nieuwbouwhuizen zijn daarmee gerealiseerd? Het kopen van een huis wordt als een investering gezien maar ik noem het pas een investering als het bij de koop tot stand is gekomen middels arbeid en productie en dat is maar voor klein deel het geval. Eigenlijk zou daar een mooie hervorming moeten komen: je krijgt slechts renteaftrek als je kunt aantonen hoeveel arbeid er in is gestoken toen je het kocht.
https://esb.nu/esb/20026298/de-macro-economische-gevolgen-van-hypotheekschuld
En die Italiaanse banken zijn verrot, maar denk nu niet dat het met de Nederlandse banken niet het geval is. Over Duitsche Bank zwijg ik maar evenals dit voornemen:
https://www.telegraaf.nl/financieel/2142423/deutsche-bank-wil-fusie-met-commerzbank
Ik weet zeker dat die fusie er door komt !
En nou vergeet ik nog iets: de verwachting dat afgegeven garanties niet als schuld behoeven te worden gezien maar pas op het moment dat die claim als een betonblok vast ligt. We praten we over een bedrag van circa 500 miljard.
thebluephantom 6
Jan Smidwim de kort 8
Matthijs2 5
Hans 127 5
Rob de Vries
Pieter Jongejan 7
Nederland 1,66
USA 2,09
Austria 2,21
België 2,35
Denemarken 2,39
Zweden 2,48
Finland 3,05
Duitsland 4,33
Frankrijk 4,38
Spanje 5,07
UK 6,21
Italié 8,54
Japan 9,18
Wellicht dat deze cijfers Ewald en anderen tot bezinning brengen.
Daar komt bij dat activa niet zelden voor veel te hoge bedragen op de balans staan, waardoor de debt/equity ratio flink kan worden opgepoetst. De ECB moet afgaan op de cijfers die door de lokale accountants worden opgegeven.
Iedereeen die in Frankrijk of Italië gewerkt heeft weet wat dit betekent.
Wél éénzelfde munt,maar verschillende accountants met verschillende meetlatten. Hoe gek willen Rutte en Ewald het hebben?
Nu de bankenunie getekend is kunnen we een intereuropese fusiegolf verwachten tussen banken in landen met een hoge debt/equity ratio.
thebluephantom 6
Pieter JongejanMarla Singer 7
Vergeet alleen even niet dat de neoliberalen de 'schandknaapjes' van het grootkapitaal zijn.
Het EU beleid is net als de looppas van Juncker. Zwaar dronken en zwabbert alle kanten op in de hoop om maar niet om te donderen.
Lydia Lembeck 12
Marla SingerAntwoord op jouw reactie: eens!
Marla Singer 7
Lydia LembeckOm heel eerlijk te zijn min ik ook wel eens.
Soms heb je geen zin om uit te leggen waarom je het op de persoon spelen niet kies vindt. Heb overigens geen enkel probleem om zelf gemind te worden want meningen verschillen nou eenmaal. Zolang er een open discussie mogelijk blijft, is er weinig aan de hand. Er zijn heel want andere (politieke) fora waar je om het minst of geringste de lokale Kim Jong Un in je nek hebt hijgen of je even je bek wilt houden want 'mag niet'.
Lydia Lembeck 12
Marla SingerStravidarus 6
Niets meer aan toevoegen .
Stravidarus 6
Niets meer aan toevoegen .
dethmer 5
In die zin acht ik een machtig Europa, met toereikende controle het meest verstandig en eindigen we eindelijk eens met al die nationale kul.
Of houdt op met alle Europese verworvenheden en proberen we vast te stellen wanneer dit gewelddadig continent weer eens onderling op de vuist gaat.
Jan-Marten Spit 9
dethmerOmdat ze de propaganda van bijvoorbeeld de NOS voor waar aannemen.
De NOS:
"[Rutte] is de leider van de nuchtere landen. De aanvoerder van de hanzebond. De noordelijke rebel van de Europese Unie. De aanvoerder van de nettobetalers".
Bijvoorbeeld Italië en Frankrijk zijn in de EU nettobetalers. Spreekt Rutte namens beiden? Liggen die landen in het Noorden? Onderdeel van de Hanzebond?
Lydia Lembeck 12
Jan-Marten SpitJan-Marten Spit 9
Lydia LembeckEinde aan belastingparadijzen Nederland en Luxemburg. Het laatste land is overigens -vreemd genoeg- wel een netto-ontvanger.
Lydia Lembeck 12
Jan-Marten SpitDat Luxemburg een netto ontvanger is wist ik niet. Merkwaardig.
Jan-Marten Spit 9
Lydia LembeckLuxemburg biedt natuurlijk wel de nodige EU faciliteiten :)
Marc2406 3
dethmerHet probleem is dat de EU (net als vele "nationale" regeringen) te maken hebben met een dogmatisch vastgeroest neoklassiek denken als het gaat over economisch beleid. Neoklassieke dwalingen zitten bijvoorbeeld ingebakken in de afspraken bedoelt om de Euro "stabiel" te houden. Vooral de complete onzin over "begrotingsdiscipline" bedoeld om landen economisch gezien te laten "convergeren" resulteert in precies het tegenovergestelde, een sterk "divergerende" trend. Het is dit beleid wat "populisme" in de hand werkt en daarmee de complete maatschappij bedreigt.
Wat "verstandig" lijkt voor export-gerichte economieën zoals Duitsland en Nederland precies zeer onverstandig is voor andere meer import-gerichte economieën. Het willen omvormen van de complete Eurozone tot allemaal export-gericht is een FUTIELE neoklassieke oefening. Mensen lijken maar niet te begrijpen dat binnen een economie het praktisch onmogelijk is om iedereen precies gelijk te laten im-/exporteren. Er zullen altijd verschillen blijven bestaan tussen surplus- en defecit landen. Wbt de Eurozone zou het beleid zich vooral moeten richten op het in balans houden van de surplus (export) economieën en de defecit (import) economieën, gelijk dit normaliter gebeurt binnen bijvoorbeeld Nederland, dus via een transferunie betaald door de sterkste schouders.
In plaats van neoklassiek beleid zouden de beleidsmakers in Brussel (en Den Haag, Berlijn, Wenen etc.) hun compleet foute neoklassieke aannames over wat de economie in de prullenbak moeten gooien en zich veel meer richten op nieuw beleid gebaseerd op inzichten in de economie die de laatste jaren zich hebben geopenbaard.
Marc2406 3
Als je echt onafhankelijk denkende economen zoals Steve Keen mag geloven is private schuld zelfs veel schadelijker voor een economie dan de staatsschuld. Staatsschulden blijken nogal grillig en kunnen veel makkelijker worden afgebouwd. De staatsschuld lijkt veel sneller te reageren op wisselingen in de conjunctuur. Maar private schulden (zeker als het gaat over lange termijn schulden zoals bijvoorbeeld die voor hypotheken) zijn veel hardnekkiger en gedragen zich veel meer als een blok aan het been van de economie.
In dat opzicht staat Nederland er eigenlijk veel slechter voor dan Italië, omdat wij ons collectief diep in de schulden steken om een huis te "bezitten". Onze schuld is vergelijkbaar met die van Italië, maar het verschil is dat bij ons we blijven zitten met veel hardnekkigere hypotheekschulden, terwijl onze politici bazelen over het "gevaar" van te hoge staatsschuld. In Italië lijken mensen veel verstandiger op dit vlak, zij hebben weliswaar een veel hogere staatsschuld (mede veroorzaakt door de euro), maar privé blijken zij een stuk spaarzamer dan de gemiddelde Nederlander.