Ik weet niet hoe het met u gesteld is, beste lezer, maar na vertering van de uitkomsten van de stresstesten van de grootste Europese banken bekruipt me het unheimische gevoel dat de financiële markten (en in hun spoor de banken) weer als vanouds tekeer zullen gaan. In hun roes naar transactiewinsten, aangemoedigd door extreem lage rentes en bergen aan liquiditeiten zullen weer de nodige risico's genomen gaan worden. Torenhoge risico's, zo valt te vrezen.

Uitkomst stresstest zegt niets over reële economie

Maar die testen zeggen natuurlijk helemaal niets over de werkelijke toestand van de verschillende Europese economieën, ja, in het meervoud, want er bestaat niet zoiets als een 'Europese economie', hoezeer de voorstanders van verdergaande Europese integratie u dat zo graag zouden willen doen geloven. Evenmin zeggen die testen iets over de toekomstige reële waarde van de activa op al die bankbalansen. Die zijn immers omgeven met een hoge mate van 'uncertainty' oftewel onzekerheid. De dag van morgen kan alles alweer anders zijn...

Vanaf 4 november zijn de bankschulden van alle banken samen

Toch worden de resultaten ons voorgespiegeld als zijnde een duidelijk signaal dat het wel snor zit met het Europese bankwezen en de economische toekomst van het Avondland. Eurogroepvoorzitter Dijsselbloem repte zelfs over 'een markering van het einde van de bankencrisis'. Je moet maar durven. Waar wel een einde aan komt is aan de financiële soevereiniteit van onze nationale toezichthouder, DNB. Die voert voortaan het monetaire beleid uit Frankfurt uit en u weet, dat dit geen onafhankelijk, maar een politiek gekleurd beleid is. En waar eveneens een eind aan is gekomen, zijn de bankspecifieke schulden. Vanaf 4 november zijn de bankschulden van alle Europese banken. Wat zullen ze in Latijns Europa en met name in Spanje opgelucht ademhalen. Zou het toeval zijn dat de Spanjaard Louis De Guindos de opvolger wordt van onze Jeroen als toekomstig voorzitter van de Eurogroep? Ook zeggen de resultaten niets over de toekomstige economische groei van de Europese economieën. Voorstanders van een geïntegreerd Europa zeggen altijd dat de eenheidsmunt, de euro, noodzakelijk is voor de groei van welvaart en werkgelegenheid. Doorgaans bedoelen ze daar 'toekomstige' groei mee, want de feiten laten een ietwat ander beeld zien: massale werkloosheid, door vraaguitval veroorzaakte deflatie in grote delen van de eurozone en nauwelijks tot geen economische groei. Ook wordt er aan voorbij gegaan dat landen die de euro niet voeren (zoals Polen of Groot-Brittannië) een hogere groei kenden dan de eurozone landen. Klaarblijkelijk is de euro niet noodzakelijk de enige valuta die tot groei van welvaart en werkgelegenheid leidt..

Langdurige economische stagnatie dreigt

Sterker, in de eurozone dreigt een langdurige economische stagnatie op te treden, zeker nu ook de economische motor van de zone, Duitsland, begint te rammelen. Economen haalden de term 'secular stagnation' alweer uit de kast, een term die al op 28 december 1938 gemunt werd door Alvin Hansen, en die vorig jaar opnieuw werd gebezigd door de Amerikaanse minister van Financiën Larry Summers. Ook stelde gewezen CPB-directeur Coen Teulings samen met Richard Baldwin enkele maanden geleden een bundel over Secstag samen. En gisteren nog verscheen een stuk op Vox.com, geschreven door Matthew Yglesias, over secular stagnation.  Wat is Secstag en waarom loopt de eurozone dit risico? Zoals gezegd gebruikte de Amerikaanse econoom Alvin Hanson de term het eerst. Hij stelde dat de Grote Depressie uit de jaren dertig van de vorige eeuw geen 'gewone' depressie was, maar een onvermijdelijke langdurige economische neergang zou betekenen. Door de enorme mondiale economische opleving na de Tweede Wereldoorlog leken Hanson's opvattingen naar de achtergrond te verdwijnen, maar na genoemde opmerking van Summers staat Secular Stagnation weer volop in de belangstelling.

Secular stagnation is geen exact gedefinieerd verschijnsel

Vrij vertaald zou je secular stagnation kunnen omschrijven als 'eeuwig durende' stagnatie, maar zoals vaker met economische termen is Secular Stagnation geen exact gedefinieerd economisch verschijnsel, maar komt het er in feite op neer dat de investeringen in een economie te laag zijn om de werkgelegenheid op peil te houden. Bovendien gaat dit tegelijkertijd gepaard met een hoog spaaroverschot, in elk geval hoger dan nodig om de investeringen te financieren. Gevolg is een monetair beleid van structureel lage rente. Om de investeringen aan te jagen en de besparingen af te zwakken zou volgens monetaristen eigenlijk een nog lagere rente nodig zijn, maar aangezien die al dicht tegen nul aan zit heeft dat geen zin. Normaal functionerende vrije markt krachten zouden niet meer in staat zijn om één en ander met elkaar in evenwicht te brengen. De oplossing die door bepaalde economen dan bepleit wordt is om dan maar de inflatie flink te laten oplopen, zodat de rente in reële termen negatief wordt.

Wat zijn de oorzaken van secular stagnation?

De relevante vraag bij dit alles is natuurlijk: wat zijn de achterliggende oorzaken en waarom zouden we in een fase van structureel lagere investeringen en groei terecht (kunnen) komen? Hierover bestaan verschillende opvattingen. Eén daarvan is dat alle grote uitvindingen al gedaan zijn en dat technologische vernieuwing ernstig achter zal blijven. Als mogelijk andere oorzaak wordt geopperd, dat er sprake is van een langdurig uitblijven van investeringen en consumentenbestedingen. Dat zou dan weer (gedeeltelijk) veroorzaakt worden doordat veel geld bij een hele kleine groep mensen is terechtgekomen, die nu eenmaal minder uitgeven dan de (arme) massa. En wéér een andere theorie zegt, dat Secstag wordt veroorzaakt door het verwaarlozen van adequate investeringen in onderwijs en infra-structuur (twee basis voorwaarden voor groei) door de ontwikkelde economieën. Een kwestie van eigen schuld, dikke bult dus.

Crisis is een vraagzijde crisis: eurozone economieën zitten muurvast

Hoe dan ook, er is te weinig vraag om de economie te stimuleren. Vooral de economieën van de eurozone zitten muur- en muurvast. Recent hebben 2 economen van de Brown Universiteit, Gauti Eggertsson en Neil Mehrotra, een paper gepubliceerd, waarin ze een nieuw Keynsiaans model hebben ontwikkeld, dat secular stagnation beschrijft en verklaart. Als 'trigger' noemen ze plotseling optredende economische schokken die ertoe leiden dat mensen niets meer uitgeven en alles oppotten. Andere factoren die dit kunnen verergeren zijn een afnemende bevolking, toenemende inkomensongelijkheid en dalende rendementen op investeringen. Als mogelijke oplossing voor de economische stagnatie komen ze -weinig verrassend- aanzetten met een pleidooi voor hogere overheidsinvesteringen, vooral in infra-structurele projecten. In feite wat het IMF eveneens recent heeft aanbevolen. En vooral zou de bevolkingsgroei aangejaagd moeten worden, want, zo is de gedachte, meer mensen zorgen voor meer vraag. Naar huizen, naar auto's, naar voedingsmiddelen, enzovoorts. Massa immigratie zou dus bevorderd moeten worden...

Enkele relevante vragen

De vraag is natuurlijk: waar zijn dan al die banen voor al die nieuwkomers? We kampen nu al met massale werkloosheid, vooral in de eurozone. Zou die stagnatie niet veroorzaakt kunnen worden door de structuur van de eurozone zelf? Die immers voorkomt dat de rente zijn reinigende economische werk kan doen? Zou het niet veel beter zijn als ondernemers en investeerders de kans geboden wordt om weer een fatsoenlijk rendement op hun investeringen te maken zónder daarbij het risico te lopen dat hun vermogen extra wordt belast, zoals onder andere het IMF en anderen recent nog hebben bepleit? Zou het niet veel beter zijn om de mondiale schuldenberg te herstructureren in plaats van het geld van de spaarders te stelen? Zou het niet veel beter zijn als overheden kleiner in plaats van almaar groter worden? Zomaar wat vraagjes... U kunt mij hier volgen op twitter