‘Follow the Money was goed voorbereid op de coronacrisis. Die kwam voor ons niet als een verrassing. Hoofdredactie en uitgever hadden de pandemie al ruimschoots voor hij in ons land zou toeslaan scherp in het vizier en tijdig de nodige voorbereidingen getroffen. De redactie stond in de startblokken om het coronavirus journalistiek te tackelen.’ 

Nee dus. Was het maar waar. Ook wij sukkelden met open ogen de pandemie in. In de middag van vrijdag 6 maart zaten we in onze vergaderruimte met zo’n 15 redacteuren opeengepakt voor een workshop over het opsporen van financiële criminaliteit. Het woord ‘corona’ was al gemeengoed, maar die middag is het niet gevallen. Oostenrijk sloot de skihellingen, in Lombardije tekenden zich de contouren van een ramp af, de eerste Covid-19 besmettingen waren geïdentificeerd. Maar corona lag toen nog helemaal niet in ons journalistieke vizier. Pas tegen de avond, tijdens de borrel ter gelegenheid van het afscheid van een collega, kwam het virus ter sprake.

Onze redactie bevindt zich in een bedrijfsverzamelgebouw op het voormalige Stork terrein in Amsterdam-Noord. Een nogal nuchtere omgeving, door het IJ gescheiden van het rumoer in het centrum van de stad. En daar zag je ze wél steeds meer, mensen met mondkapjes. Haastig en anderen ontwijkend liepen ze over de Wallen en de winkelstraten. Eerst waren het alleen Aziatische toeristen, maar nu ook ingezetenen. Met biertjes in de hand dreven we luidkeels de spot met hun hysterie. Uitsloverij voor een griepje, want meer was het immers niet, verzekerden we elkaar. Wij waren niet bang. Take it on the chin!, lachten we. 

Ook na het weekend bleef dat aanvankelijk zo. Zelfs toen de tweekoppige hoofdredactie tegelijk kampte met griepachtige klachten (spoiler: het bleek geen corona). Pas op donderdag 12 maart, na de eerste persconferentie van premier Mark Rutte en (toen nog) minister Bruno Bruins, drong de ernst van de situatie tot ons door.

Het was de laatste dag dat onze redactievloer was bemenst. Op vrijdag de 13^e maart ging Follow the Money in lockdown-modus. Iedereen werkte vanuit huis, vergaderingen werden daarna via Google Meet gehouden.

Vanaf dat moment veranderde er veel. Uiteraard draaide de redactie door – als internetbedrijf zijn we niet afhankelijk van een fysieke locatie – zij het op een andere, virtuele manier. Onze journalistieke aandacht verschoof vanzelfsprekend naar de coronacrisis. In wezen bleef ons uitgangspunt voor ons corona-onderzoek gelijk: waar en bij wie liggen de belangen? Welke afwegingen worden er gemaakt en wie trekken daarbij aan het langste of kortste eind? Wat betekent de coronacrisis voor onze economie, ons geldstelsel en onze samenleving? Ons credo ‘Follow the Money’ bleek ook in een uitzonderlijke situatie als deze uitermate geschikt voor journalistieke waarheidsvinding.

Eigen onderzoek leidde tot spraakmakende publicaties

Uiteraard speelde de coronacrisis een doorslaggevende rol bij het maken van onze journalistieke keuzes. Na een aarzelend begin realiseerden we ons dat het woord ‘corona’ voorlopig een belangrijke stempel zou drukken op ons werk. De behoefte aan betrouwbare informatie was in die beginperiode van de crisis groot, ook bij onszelf.

Een van de eerste dingen die we hebben opgezet was een serie onder de noemer FTM selecteert. Onder leiding van eindredacteur Karin Spaink en trainee Arjan van der Linden cureerde en becommentarieerde onze redactie de beste artikelen over de verschillende aspecten van de coronacrisis, meestal vanuit hun eigen specialisme. Niet alleen onze eigen leden waardeerden dit: om tegemoet te komen aan de grote vraag naar inzicht en duiding, publiceerden we deze artikelen volledig zonder betaalmuur.  

De selecties maakten deel uit van het dossier Coronacrisis, dat op het moment van schrijven meer dan 84 artikelen bevat. Sommige van die artikelen behoren tot de best gelezen stukken die we ooit hebben gepubliceerd. 

Het is nochtans belangrijk om te beseffen dat dat succes niet zomaar uit de lucht is komen vallen. Ook al kregen we de coronacrisis pas laat in ons vizier, in één opzicht waren we immers wel degelijk goed voorbereid. Dankzij de financiële steun van onze leden hebben redacteuren bij FTM de mogelijkheid om zich langdurig in een thema te verdiepen en een dossier op te bouwen. Daarmee ontwikkelen ze veel kennis en bouwen ze een goed netwerk op. Plat gezegd: ze kunnen dieper graven. 

Uiteindelijk blijkt dat doorslaggevend voor de journalistieke prestatie die onze redactie tijdens de coronacrisis heeft geleverd. 

Hieronder bieden we je een selectie van enkele spraakmakende reconstructies, brisante onthullingen en verhelderende analyses die we het afgelopen halfjaar hebben gemaakt:

Tijdlijn: begin link22 februari 2020: Het Nederlandse bedrijfsleven financierde negen jaar lang een klimaatscepticus

Auteurs: Platform Authentieke Journalistiek (Bas van Beek, Merel de Buck, Alexander Beunder en Jilles Mast)

Dossier: Shell Papers

Redacteuren Bas van Beek, Alexander Beunder, Merel de Buck en Jilles Mast vormen samen Platform Authentieke Journalistiek (PAJ), waarmee Follow the Money al enige tijd intensief samenwerkt. PAJ heeft zich gespecialiseerd in complexe en tijdrovende Wob-procedures: een procedure waarbij de journalisten een beroep doen op de Wet openbaaheid van bestuur (Wob) en een verzoek doen om inzage te krijgen in overheidsdocumenten.

De bekendste van die verzoeken is voor het dossier Shell Papers: daarin vragen we bij 17 verschillende Nederlandse overheden álle documenten op sinds 2005 die gerelateerd zijn aan Shell. Het doel van het verzoek: onderzoeken wat de invloed is van de Koninklijke op met name het klimaatbeleid van de Nederlandse overheid, en vice versa.

Het artikel over chemicus Frits Böttcher, een van de grondleggers van de Club van Rome en later een van de eerste klimaatsceptici van Nederland, is binnen dat dossier eigenlijk een toevalstreffer. Het onderzoek is volledig gebaseerd op duizenden documenten uit Böttchers persoonlijk archief, dat PAJ via een tip op het spoor kwam. Uit de bijna 15 meter papier blijkt duidelijk dat Böttcher zich als autoriteit in zijn vakgebied liet inhuren door het Nederlandse bedrijfsleven om zijn twijfel over de rol van CO2 in klimaatverandering te verspreiden.  

Alexander Beunder van PAJ over het Böttcher-onderzoek: ‘In feite is het een stom toeval dat wij, journalisten van Platform Authentieke Journalistiek, iets opmerkelijks ontdekten aan deze “peetvader” van de Nederlandse klimaatsceptici. De in 2008 overleden professor in de chemie bleek in de jaren 90 door Shell en vierentwintig andere bedrijven te zijn gesponsord om twijfel te zaaien over het broeikaseffect. Böttcher zelf leverde het bewijs, gezien hij er decennialang belang aan hechtte om van alles in zijn leven vast te laten leggen door zijn assistenten. Van de drank die gedronken werd tijdens zijn vergaderingen — Fleury was zijn favoriete wijn — tot het aantal minuten dat zijn gesprekspartners uit de grootindustrie te laat kwamen opdagen.’

‘Aan de andere kant is het goed te verklaren dat juist PAJ naar dat Noord-Hollands Archief afreisde om daar te bladeren door het persoonlijk archief van de man die bijna zijn hele volwassen leven Shell, andere grootbedrijven én de Nederlandse overheid adviseerde. Denk aan die grap over de dronkeman die onder een lantaarnpaal naar zijn sleutels zoekt. Wanneer een voorbijganger vraagt waar hij zijn sleutels kwijtraakte, zegt hij: “Tien meter verderop, maar hier is tenminste licht.”’

‘Zo wekte het in eerste instantie ook verbazing onder vertrouwelingen toen we vorig jaar vertelden: “We voeren samen met FTM een onderzoek uit naar de relatie tussen Shell en de Nederlandse overheid in de afgelopen vijftien jaar via een historisch groot Wob-verzoek, genaamd de Shell Papers. En dus duiken we in het persoonlijk archief van Frits Böttcher.” In de voor journalisten bekende wereld van zwartgelake documenten en vertraagde Wob-procedures, is het uiterst verleidelijk af en toe naar die spreekwoordelijke lantaarnpaal te lopen. En dat is, zo is gebleken, niet eens zo onverstandig.’Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin link8 maart 2020: Politieke top werd intern meermaals gewaarschuwd, maar greep niet in bij toeslagenaffaire

Auteur: Jan-Hein Strop

Als jurist is redacteur Jan-Hein Strop goed thuis in regelgeving en contractrecht. Voor FTM maakte hij onder meer het belangrijke dossier Derivaten in het MKB en startte hij vorig jaar het dossier De Schuldenindustrie, waarin hij de manier waarop schulden worden misbruikt als verdienmodel ontrafelt. Daarnaast werkt Strop samen met Eric Smit aan een vervolg op het dossier De Facultatieve (voorheen De zaak Henry Keizer).

Jan-Hein: ‘Begin dit jaar viel me op dat het terugvorderen van grote bedragen kinderopvangtoeslag – waardoor ouders in grote financiële nood kwamen – nauwelijks aandacht kreeg in wat inmiddels ’de toeslagenaffaire’ was gaan heten. Die terugvorderingen waren niet het gevolg van fraudevermoedens en een op hol geslagen Belastingdienst, zoals bij de zaken in het nieuws. Hier ging het om ouders die vanwege een kleine fout (het niet of niet volledig betalen van de ‘eigen bijdrage’) alle toeslag over een jaar moesten terugbetalen. Een wrang gevolg van de van strenge, alles-of-niets wetgeving. 

Met dit gegeven op het netvlies kreeg ik in februari van een bron vertrouwelijke documenten in handen waaruit bleek dat de Belastingdienst hierover in 2014 aan de bel had getrokken bij zowel de staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes (VVD) als de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Lodewijk Asscher (PvdA). Asscher was als minister verantwoordelijk voor het disproportionele terugvorderingsbeleid, Wiebes voor de uitvoering ervan. Uit een reconstructie bleek dat er allerlei ambtelijk overleg is geweest over het probleem en de oplossing, maar dat de bewindslieden weinig met de waarschuwingen hebben gedaan – ze verdedigden in de Kamer jarenlang het keiharde beleid. 

Mijn artikel van begin maart leidde ertoe dat er in de Kamer meer aandacht kwam voor deze grote groep gedupeerden, en dat de Kamer antwoorden eiste op talrijke vragen rond de politieke verantwoordelijkheid. Asscher ontkende de waarschuwingen te hebben gezien. Op aandringen van de Kamer gaf Sociale Zaken nieuwe documenten die opnieuw deden twijfelen aan Asschers ontkenning. Toen ik in het vervolgartikel ‘Documenten werpen nieuw licht op Asschers vergeetachtigheid in toeslagenaffaire’ eind mei aantoonde dat Asscher jarenlang betrokken was geweest bij een mislukt wetsvoorstel om het probleem van de terugvorderingen op te lossen, was de maat vol: de Kamer besloot tot een parlementaire ondervraging, een soort mini-enquête, waarbij politieke kopstukken onder ede worden gehoord. Dat staat voor het najaar op het programma.’Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin link26 maart 2020: ‘Testen, testen, testen’ – alleen als het farmaceut Roche behaagt

Auteurs: Eelke van Ark en Jan-Hein Strop

Dossier: Coronacrisis

Redacteur Eelke van Ark werkt al sinds 2012 bij Follow the Money. Haar portefeuille is de gezondheidszorg, waarin ze zowel economische belangen als misstanden in de zorg onder de loep neemt. Recent won zij samen met Jerry Vermanen (KRO-NCRV Pointer), Dirk Mostert (KRO-NCRV Pointer) en Jolien de Vries (KRO-NCRV Reporter Radio) twee prijzen voor hun journalistieke onderzoek naar Zorgcowboys: de Stuiveling Open Data Award en de publieksprijs van De Tegel.

De onthulling over het bedenkelijke handelen van Roche in het hoogtepunt van de coronacrisis leidde tot brede maatschappelijke verontwaardiging en de roep om ingrijpen door de regering. Naar aanleiding van het artikel trad Van Ark samen met co-auteur Jan-Hein Strop op in de talkshow Op1. Hun bevindingen werden uitgebreid besproken in de Tweede Kamer. 

Eelke: ‘Toen Nederland half maart praktisch op slot ging vanwege het coronavirus, werd al snel duidelijk dat er in ons land veel te weinig werd getest. De verklaring vanuit het RIVM, te lezen in een interview van De Volkskrant met twee OMT-leden: er was te weinig materiaal. Arts-microbioloog Ann Vossen liet zich in dat artikel ontvallen dat er zelfs aan een farmaceutisch bedrijf – Roche – gevraagd was om het recept van haar lysisbuffer vrij te geven. Die vloeistof is nodig om de coronatesten uit te voeren.

Het antwoord op die vraag bleef uit en dat was voor ons aanleiding om door te vragen bij verschillende laboratoria, en uiteraard bij farmaceut Roche zelf. Wat bleek: bijna alle Nederlandse laboratoria waren afhankelijk van materialen van Roche voor het testen. Ondanks de tekorten wilde het bedrijf niet toezeggen zijn recept te delen. 

Toen we hierover publiceerden maakte dat een kleine storm los. De ceo van Roche Diagnostics zat dezelfde avond nog bij RTL-talkshow Jinek aan tafel om zich te verklaren. Tegenover hem zat PvdA-leider Lodewijk Asscher, die al aangekondigd had desnoods dwangmaatregelen te vragen aan het kabinet om het recept alsnog los te krijgen. We werden nog dezelfde dag benaderd door handhavers van de Europese Commissie, die een onderzoek naar Roche overwogen op verdenking van mogelijk misbruik van zijn economische machtspositie. Het gebouw van Roche Diagnostics werd na alle ophef beklad. Een dag later maakte Roche bekend het recept te zullen delen. Dat is ook gebeurd: inmiddels wordt de vloeistof volgens minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid gemaakt door Sanquin, de Nederlandse bloedbank.’Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin link18 april 2020: Toxicoloog Tennekes had al die tijd gelijk over bijensterfte

Auteur: Vincent Harmsen 

Redacteur Vincent Harmsen heeft zich de afgelopen jaren bij Follow the Money gespecialiseerd in onderzoek naar de belangen achter en de gevolgen van het gebruik van bestrijdingsmiddelen. De chemische industrie heeft die gevolgen jarenlang gebagatelliseerd en via handige lobby’s en financiering van wetenschappelijk onderzoek weten te voorkomen dat overheden maatregelen zouden nemen om het gebruik van die middelen te beperken. Een goed voorbeeld daarvan is de zogeheten ‘bee guidance’: een Europees richtsnoer dat het gebruik van de schadelijke middelen aan banden wil leggen, maar waarvan de invoering al jarenlang om onduidelijke redenen wordt vertraagd. Harmsen legde bloot dat Nederland daarin achter de schermen een kwalijke rol speelt. De Tweede Kamer riep daarop minister van Landbouw Carola Schouten tot de orde.  

Vincent: ‘Over de expertise van Henk Tennekes, de hoofdpersoon van mijn artikel, had ik aanvankelijk eerlijk gezegd zo mijn twijfels. De toxicoloog laat zich op Twitter vaak behoorlijk ongenuanceerd uit. Tennekes slaat daar de trom over een “ecologisch armageddon” dat zou dreigen door het gebruik van landbouwgif. Hij claimt een “klokkenluider” te zijn. De feitelijke onderbouwing bij zijn beweringen had ik nog niet gezien.

Daar kwam verandering in toen ik stuitte op een documentaire van de Duitse publieke zender ZDF. Daarin vertelt Tennekes over een wetenschappelijk artikel dat hij in 2010 heeft gepubliceerd, waarin hij stelt dat de giftigheid van een bepaald soort insecticiden (de “neonics”) sterk wordt onderschat. Toen ik meer wetenschappelijke publicaties over zijn theorie las, werd me duidelijk dat die inmiddels wel degelijk in brede kringen wordt erkend. 

Maar toen hij zijn artikel in 2010 publiceerde, werd Tennekes sterk bekritiseerd door Bayer. Die scherpe kritiek had effect: in Nederland werd Tennekes genegeerd door collega-wetenschappers. Enkele daarvan bleken samen te werken met de fabrikant van deze bestrijdingsmiddelen. Tijdens de gesprekken die ik met Tennekes voerde, kreeg ik de indruk dat hij naarmate hij meer tegenwerking ondervond, steeds activistischer werd. Feit is dat het werk van Tennekes internationale relevantie heeft: de insecticiden die hij heeft onderzocht worden immers nog altijd wereldwijd op grote schaal gebruikt. 

Mijn artikel werd gepubliceerd in het weekend dat de Nationale Bijentelling plaatshad en leidde tot 113 lezersreacties. “Gerechtigheid voor Henk” en “eerherstel” klonk het op sociale media. Dit onderzoek onderstreept voor mij het belang om altijd naar de feiten te kijken, en niet de beeldvorming leidend te laten zijn. Zo heb ik het artikel ook willen schrijven: door te beginnen met het beeld dat van Tennekes bestaat, om vervolgens de feiten en de belangen erachter te tonen.’Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin link23 april 2020: Champagne-, tabaks- en olieconcerns sluizen coronageld door naar aandeelhouders

Auteurs: Thomas Bollen en Ties Joosten

Dossier: De ECB-miljarden en Coronacrisis 

Redacteur Thomas Bollen is opgeleid als financieel econoom, maar kwam er tjidens de Grote Financiële Crisis achter dat alles wat hij tijdens zijn universitaire studie had geleerd niet verklaarde wat er in zowel de reële als financiële economie gebeurde. Sinds zijn komst bij Follow the Money in 2016 werkt Bollen aan verschillende dossiers, die allemaal met geld hebben te maken: De ECB-miljarden, Van wie is ons geld en De economische religie. 

Thomas: ‘Mijn collega Ties Joosten had voor een ander artikel uitgeplozen dat Shell begin april 3,75 miljard dollar en 3 miljard euro had opgehaald met de uitgifte van nieuwe obligaties. We raakten daarover in gesprek en kwamen snel op mijn vakgebied terecht: hoe werkt dat ophalen van geld? Ik opperde dat het best mogelijk was dat de ECB een deel van die euro-obligaties rechtstreeks had opgekocht met nieuwe euro’s. Ties bekeek hierdoor voor het eerst in zijn leven de website van de ECB en samen liepen we door de verschillende opkoopprogramma’s heen. Uiteindelijk bleek de lijst veel langer: ook het Franse mode-en drankhuis LVMH (voor Louis Vuitton Moët Hennesy), British American Tobacco en Total ontvingen in april rechtstreekse financiering van de Europese centrale bank. En dat terwijl ze het geld, dat ze de afgelopen jaren ook al goedkoop konden lenen, deels gebruikten om hun aandeelhouders te fêteren, en niet om te investeren in de reële economie.  

Het huidige programma voor de opkoop van obligaties is een opschaling van de al lopende programma’s, maar eigenlijk gebeurt het al jaren dat de status quo van grote bedrijven op deze manier financieel voordeel geniet ten opzichte van het midden- en kleinbedrijf. 

Daarover heb ik op FTM ook al veel vaker geschreven, met name voor het dossier De ECB-miljarden. Maar dat de ECB maandelijks 7 miljard nieuwe euro’s schept om uit te lenen aan grote bedrijven, terwijl juist het mkb hard werd geraakt door de corona-lockdown, zorgde deze keer voor aandacht van de Tweede Kamercommissie Financiën. Minister Wopke Hoekstra werd verzocht rechtstreeks te reageren op de bevindingen van FTM. Dat deed hij op 27 mei. Het ministerie had inhoudelijk niets af te dingen op ons artikel, maar toch weigerde hij om de ECB ter verantwoording te roepen. Er was dus wel beweging, maar de krachten die verandering tegenhouden zijn nog altijd sterker. Ik schreef daar 28 mei het artikel ‘Minister negeert Kamerverzoek om ECB ter verantwoording te roepen’ over.’Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin link30 april 2020: Staatssteun aan KLM stroomt naar oliehandelaren en Iers belastingparadijs

Auteur: Ties Joosten

Dossier: Luchtvaartindustrie   

Redacteur Ties Joosten schrijft voor FTM vooral over de gevolgen van klimaatverandering en de energietransitie. Hij is de grondlegger van het dossier Klimaatverandering en de Rotterdamse haven. Sinds vorige zomer jaar heeft hij zich in de luchtvaartindustrie verdiept en daarom was hij, zoals hij zelf zegt, ‘perfect gepositioneerd om waardevolle verhalen te schrijven’. Zijn artikel over de steun aan KLM leidde tot Kamervragen en werd door verschillende media geciteerd en becommentarieerd. Op zondag 3 mei ging Joosten in het tv-programma Buitenhof live in debat met D66-Kamerlid Jan Paternotte over de kwestie KLM.

Ties: ‘Als klimaatjournalist heb ik het afgelopen jaar veel onderzoek gedaan naar de luchtvaart. Daarin wil ik de geldstromen in die sector blootleggen. Het artikel ‘Schiphol matst overstappers en jij betaalt de rekening’ dat ik januari schreef is er een van. Toen de coronacrisis uitbrak, en deze sector hard geraakt werd, had ik daarom een voordeel: ik kende de jaarrekeningen van KLM en Schiphol al zo’n beetje uit mijn hoofd. 

KLM begon al snel bij de overheid om steun te vragen. Dit terwijl een groot deel van de loonkosten al door de overheid gedragen werden, in het kader van de NOW-regeling. Ik vroeg me af: als de loonkosten door de belastingbetaler gedragen worden en de vliegtuigen staan aan de grond, welke rekeningen lopen er dan door? Mijn zoektocht bracht me in Ierland en de Kaaimaneilanden (helaas alleen op papier), waar een gespecialiseerde vliegtuigleasesector alles doet om zo min mogelijk belasting te betalen, maar uiteindelijk wel een groot deel van de steun aan KLM zal ontvangen. 

Mijn verhaal hierover zette het gesprek over de steun aan KLM op scherp. Tweede Kamerleden verwezen meermaals naar mijn onderzoek, en uiteindelijk werd een motie aangenomen waarin de regering verzocht wordt te onderzoeken hoe de leasesector aan de redding van KLM gaat meebetalen. 

Het is echter nog onzeker of dat ook gaat gebeuren. KLM en minister Wopke Hoekstra hebben namelijk geen enkele onderhandelingspositie ten opzichte van deze leasebedrijven, omdat Hoekstra onverkort duidelijk heeft gemaakt dat hij KLM gaat redden. Hoewel het verhaal dus veel aandacht heeft gekregen, ook politiek, is het nog steeds goed mogelijk dat de redding van KLM uiteindelijk volledig bij de belastingbetaler belandt.’Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin link16 mei 2020: In het vizier van de fiscus en opsporingsdiensten: CumEx-handelaar Frank Vogel

Auteurs: Eric Smit en Siem Eikelenboom

Dossier: The Cumex Files 

Als er de laatste jaren een trend in de onderzoeksjournalistiek opvalt, is het dat er steeds vaker internationaal wordt samengewerkt. Sinds het enorme succes van de Panama Papers worden er steeds vaker over de landsgrenzen heen de handen ineen geslagen om complexe grensoverschrijdende onderzoeken te doen. Vaak hebben die iets met de financiële sector te maken. Geldstromen trekken zich immers niets van landsgrenzen aan. Door internationaal samen te werken, kunnen we de lieden die we willen controleren veel beter volgen. Sinds redacteuren Siem Eikelenboom en Eric Smit in 2018 zich bij het internationale onderzoeksconsortium The CumEx Files aansloten, dijt het dossier gestaag uit. Vanuit Berlijn werkten aanvankelijk 37 journalisten van 19 verschillende media uit 12 landen samen aan dit onderzoek, dat gericht is op de kolossale fraude met dividendbelasting. Die werd decennialang vanuit meerdere financiële centra gepleegd. Belastingdiensten werden voor miljarden getild en bankiers, advocaten en handelaren vulden hun zakken. Eikelenboom en Smit volgen de geldsporen die naar Amsterdam leiden. Terwijl in Duitsland de eerste stafrechtelijke veroordelingen tegen CumEx-fraudeurs een feit zijn, wordt langzaam maar zeker duidelijk hoe groot het aandeel was van Fortis Bank (tegenwoordig onderdeel van ‘staatsbank’ ABN Amro). Eén persoon in het bijzonder speelde een belangrijke rol: Frank Vogel. 

Eric: ‘Het dossier The CumEx Files laat zien waarom internationale onderzoeken naar misstanden in de financiële sector zo belangrijk zijn. Door de grote mate van complexiteit kunnen de slimste jongens (het zijn doorgaans mannen) bij banken en advocatenkantoren vaak jarenlang ongestoord hun werk gaan. Ze spannen samen, maken misbruik van regelgeving en weten met ingewikkelde constructies de toezichthouders op afstand te houden. Ze doen dat vanuit Londen, Dubai, Frankfurt, Amsterdam of waar dan ook. Het duurt vaak jaren voordat benadeelden doorkrijgen hoe erg ze te pakken worden genomen. Het drama wordt nog erger wanneer de roof plaatsheeft op een plek waar enorme bedragen liggen en die van ons allemaal is: de schatkist van de overheid. Bij niemand heeft door dat er steeds iets van de stapel wordt weggenomen en de mensen die een vermoeden hebben, zijn vaak niet bij machte om er iets aan te doen. De fraudeurs lijken ongrijpbaar.

De malversaties met het terugvragen van dividendbelasting – een truc die de naam CumEx kreeg – werden in 2011 door een doortastende dame bij de Duitse belastingdienst ontdekt. Geen land werd zo benadeeld als Duitsland: de schade loopt er in de miljarden. Sinds de ontdekking is er een klopjacht ontstaan op de daders. Honderden bankiers, handelaren en advocaten staan in het vizier van de Duitse opsporingsinstanties en officieren van justitie.

Een van die heren waar onze oosterburen belangstelling voor tonen, luistert naar de naam Frank Vogel. Vogel stond aan de basis van deze vorm van fraude, en deed dat jarenlang met de goedkeuring van zijn hoogste bazen bij de bank Fortis. Hij verdiende door zijn bonussen veel meer dan zijn Belgische superieuren en toen hij op straat werd geknikkerd, wenste hij geen afscheid te nemen van de miljoenen die hij met de CumEx-handel binnen kon harken. Vogel begon voor zichzelf en dat ging hem goed af. Enkele jaren geleden wist hij een plekje op de Quote 500-rijkenlijst te veroveren en liet hij zich onbekommerd door het zakenblad interviewen. Samen met Siem maakte ik een onderzoeksportret van de man die als een van de aartsvaders van de internationale CumEx-fraude mag worden gezien en met de Belgische en Nederlandse belastingdiensten en toezichthouders de strijd aanbond. Vogel is slim, agressief en extreem op geld belust: een klassieke big swinging dick. De Wolf of Wallstreet indachtig: ergens in het verhaal loopt een dwerg rond.Tijdlijn: einde link 

Analyses en essays

Sinds de start van FTM.nl in maart 2010 hebben we op ons platform naast de journalistiek van aan ons verbonden redacteuren ook ruimte geboden aan opiniërende artikelen en analyses. Het idee daarachter was om specialisten, hoogleraren, opiniemakers en denkers de maatschappelijke en economische ontwikkelingen te laten duiden waarover onze journalisten schrijven. Hoewel die opiniestukken en analyses strikt genomen geen onderzoeksjournalistiek zijn, vinden we ze toch deel uitmaken van waarheidsvinding in de breedste zin des woords. Dat niet in het minst door de vele bijdragen die onze leden onder de artikelen plaatsen. Die zijn regelmatig van hoge kwaliteit. Er wordt niet alleen gedebatteerd – en dat gebeurt soms verhit en op het scherpst van de snede – maar ook veel kennis, ervaring en inzichten gedeeld. 

Door de jaren heen is de lat om op FTM te kunnen publiceren steeds hoger gaan liggen. Ook al is dit type artikelen eerder opinion dan fact based, we vinden dat de feitelijke onderbouwing in een betoog moet kloppen. Het is niet zo dat we het met het alles wat op onze site verschijnt eens zijn, of dat een auteur hét standpunt van Follow the Money vertegenwoordigt. Dat hebben we misschien privé wel, maar niet als titel. Onze redactie is wat dat betreft nogal divers en veel te dwars.

Gelukkig maar. Juist dat veelkleurige palet aan verschillende opvattingen maakt FTM tot een knetterend, inspirerend en zelfs leerzaam platform. Vinden wij, en met ons veel lezers. We zien dit zelfs als een wezenlijke pijler van Follow the Money. Helaas vindt niet iedereen dat. We hebben gemerkt dat de coronacrisis (en dan vooral de maatregelen ertegen) bij delen van onze lezers tot een sterke polarisatie heeft geleid. De feiten lijken er dan niet altijd meer toe te doen. Het gebeurt af en toe dat een lidmaatschap wordt opgezegd om de strekking van een opinie-artikel. Uiteraard vinden we dat jammer. Maar wie lid wordt van Follow the Money, moet zich realiseren dat zij of hij niet naar de mond wordt gepraat. Wie louter bevestiging zoekt van het eigen gelijk, is bij FTM aan het verkeerde adres. 

Over de coronacrisis zelf valt weinig positiefs te melden. De impact is enorm, voor veel mensen persoonlijk en voor onze samenleving. En toch heeft de crisis onze redacteuren en externe auteurs geïnspireerd tot het schrijven van uitstekende, hoog gewaardeerde (en dus ook gehekelde) stukken. Enkele opinie-artikelen, essays en analyses die we tijdens de lockdown hebben gepubliceerd, behoren tot de bestgelezen artikelen op FTM ooit. Hieronder noemen we er een paar, wederom in chronologische volgorde.

Tijdlijn: begin link20 april 2020: De coronacrisis legt genadeloos bloot waar de roofridders zitten

Auteur: Stefan Vermeulen

Ledenbijdragen: 54 

Dat Booking.com na jaren van megawinsten een beroep doet op overheidssteun, roept grote weerstand op. Het is een klassiek geval van ‘privatizing the gains, socializing the losses’. Booking is niet de enige die zich zo opstelt. In de coronacrisis staat ineens een belangrijk thema centraal: gaat de verantwoordelijkheid van grote bedrijven verder dan hun eigen financiële belang? Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin link28 april 2020: Dit is een bankrun, maar niemand die het ziet

Auteur: Thomas Bollen

Ledenbijdragen: 496 

Er is een bankrun gaande, maar niet op de gewone banken. Rijen voor de pinautomaat zijn er dus niet. Terwijl onze aandacht bij het coronavirus ligt, trekt de financiële sector ongelimiteerd het publieke geld uit de digitale kas van onze centrale banken. Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin link5 mei 2020: Alleen deze exit-strategie kan ons uit de corona-lockdown bevrijden

Auteurs: Bert en Peter Slagter

Ledenbijdragen: 284 

Gepubliceerd op het moment dat de ‘intelligente’ lockdown bijna twee maanden van kracht was. In die twee maanden was het leven in Nederland radicaal veranderd: het land zat op slot. Maar begin mei, toen de intensive care units niet meer onder hoogspanning stonden, nam de roep om versoepeling toe. Het kabinet was naarstig op zoek naar manieren om de samenleving van dit juk te bevrijden. Dat kan door onzekerheid te omarmen, zo beroogden de gebroeders Bert en Peter slagter begin mei.Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin link18 juni 2020: Het ‘alternatieve RIVM’ van Willem Engel en zijn strijd tegen de staat

Auteur: Pepijn van Erp

Ledenbijdragen: 455  

‘Het spel is uit, het RIVM is ontmaskerd. We hebben het bewijs rond,’ zei Willem Engel in juni tegen FTM. Bij platforms als Café Weltschmerz verkondigt Engel in juni dit jaar dat het met het coronavirus allemaal wel meevalt en dat de maatregelen ‘overtrokken’ zijn. De organisatie Viruswaanzin riep op tot een demonstratie tegen de lockdown, met steun van belanghebbende ondernemers, waaronder horecabaas en miljonair Won Yip. Op verzoek van FTM nam Pepijn van Erp de uitlatingen van Engel onder de loep.Tijdlijn: einde link

In cijfers

Voor Follow the Money zijn bereikcijfers geen doelstelling: we zijn immers niet afhankelijk van adverteerders. Maar dat wil niet zeggen dat we er niet naar kijken. Natuurlijk vinden ook wij het prettig als onze artikelen goed worden gelezen, of als ze een flinke discussie losmaken.

Net als veel andere media zagen wij tijdens de coronacrisis ons bereik enorm toenemen. Zo hadden wij in de eerste helft van dit jaar 1.856.301 unieke lezers op onze site en in onze app. Dat is bijna even veel als over heel 2019. En van de leden die onze artikelen lezen, doet inmiddels ruim 40 procent dat via onze app. Daar zijn wij ongelofelijk trots op, want we hebben deze app pas in december 2019 gelanceerd.

Wij maken ondertussen steeds meer ‘audioproducties’: niet alleen kun je luisteren naar onze podcast Frederique vraagt door, ook tref je bij onze artikelen steeds vaker een luisterversie aan. Daarin leest de auteur zelf zijn of haar verhaal voor. In de eerste helft van dit jaar hebben we in totaal 34 voorleesverhalen gemaakt, en ook die worden steeds beter beluisterd. Inmiddels kiest ongeveer 10 procent van onze leden ervoor om het artikel te beluisteren.

Tot slot hebben we begin dit jaar de mogelijkheden om bij te dragen onder onze artikelen aangepast. Dat deden we omdat we graag een grote groep van onze leden aan het woord laten die expertise op het onderwerp hebben en het makkelijker willen te maken om een relevante vraag te stellen. De eerste cijfers zien er goed uit: het aantal verschillende lezers dat een bijdrage heeft geleverd is sinds de nieuwe mogelijkheden met 20 procent gestegen.

Dit was ons overzicht van het eerste halfjaar. Zoals je van ons gewend bent, kun je tussen kerst en oud en nieuw ons jaarverslag verwachten. Tot dan!