Dagboekaantekeningen van de baas van de private bank M.M. Warburg zorgen opeens voor reuring in de verkiezingsstrijd in de Duitse deelstaat Hamburg. De affaire ontvouwde zich ruim een week geleden, toen weekblad Die Zeit met een uitvoerig artikel kwam over de rol die Warburg heeft gespeeld in de zogeheten CumEx-handel: een complexe vorm van aandelentransacties, waarbij dividendbelasting die slechts een keer is betaald door meerdere partijen werd teruggevorderd.

In een thriller-achtig verhaal beschrijven de journalisten hoe drie vrouwen en een man op 20 maart 2018 om half acht ’s morgens aanbellen bij een villa in een park aan de Elbe. Daar woont de dan 75-jarige Christian Olearius, de topman van Warburg. De vier hebben een huiszoekingsbevel. De eerbiedwaardige bank wordt tot vrijwel ieders verbazing steeds vaker genoemd in strafrechtelijke onderzoeken naar CumEx-handel. Warburg zou met dubieuze aandelentransacties meerdere honderden miljoenen uit de staatskas hebben geroofd.

Het Openbaar Ministerie in Keulen is tot de slotsom gekomen dat Christian Olearius tot de grootste profiteurs van de CumEx-handel moet worden gerekend

Na jaren van intensief onderzoek is het Openbaar Ministerie in Keulen tot de slotsom gekomen dat Christian Olearius tot de grootste profiteurs van de CumEx-handel moet worden gerekend.

Tijdens de doorzoeking van de villa stuiten de opsporingsambtenaren in Olearius’ werkkamer op zijn dagboek. Hierin noteert de bankier overpeinzingen met betrekking tot zijn werk en zijn netwerk. Maar er staan ook aantekeningen in over Warburgs betrokkenheid bij CumEx-handel. Dat erkent hij zelf tegenover de opsporingsambtenaren. Olearius wijst de vier op een bijgebouw, waar nog eens 21 dagboeken blijken te liggen. Alles bij elkaar bestrijken de dagboeken de periode mei 2006-maart 2018.

Na de inbeslagname voert Olearius’ advocaat aan dat de dagboeken door het OM niet mogen worden gebruikt omdat het gaat om privé aantekeningen. Maar de rechtbank in Keulen wijst deze klacht af: hier weegt het algemeen belang zwaarder.

De boeken bevatten brisante aantekeningen. Niet alleen zit de Hamburgse bank tot over haar oren in de CumEx-handel, ook lijkt het erop dat bankbaas Olearius met hoge politici van de socialistische SPD heeft gesproken over een uiterst milde behandeling van ‘zijn’ bank.

Banden tussen Warburg en de SPD

Hamburg had voor eind 2016 bij Warburg een bedrag van bijna 47 miljoen euro moeten terugvorderen vanwege ten onrechte terugbetaalde dividendbelasting. Maar de door de SPD en de Grünen bestuurde Senaat liet die termijn verlopen en ‘schonk’ Warburg zodoende bijna 47 miljoen. Waarom?

In de tweede helft van de vorige eeuw is Warburg de door de SPD bestuurde stad een paar keer te hulp geschoten. In de jaren tachtig kon de stad, dankzij de financiële steun van Warburg, 40.000 huurwoningen kopen van een failliet woningbedrijf. In de jaren negentig redde Warburg een staalfabriek en in 2008 schoot Warburg de stad opnieuw te hulp toen een buitenlandse investeerder een Hamburgse rederij wilde overnemen. 

De oppositie heeft prangende vragen. Heeft de SPD Warburg voor al die inspanningen willen belonen door een termijn te laten verjaren? Leven we in een Duitsland waar een kassamedewerkster voor een diefstalletje van 2,34 euro wordt ontslagen, maar een bankier 47 miljoen kado krijgt?

Inmiddels is het Openbaar Ministerie een onderzoek gestart. Daarin wordt ook gekeken naar schenkingen van Warburg aan de SPD. Volgens het Hamburger Abendblatt schonk een dochterbedrijf van Warburg in 2017 45.500 aan de Hamburgse SPD. Het grootste deel daarvan ging naar de SPD-afdeling Hamburg Mitte. De voorzitter van die afdeling heeft inmiddels bekend dat hij met bankbaas Christian Olearius heeft gesproken over de mogelijke gevolgen van het CumEx-schandaal.

De Eerste Burgemeester van Hamburg, de SPD’er Peter Tschentscher, verwerpt de beschuldiging van een deal tussen de SPD en Warburg tot nu toe met klem. Saillant detail: in 2016 was Tschentscher als Finanzsenator (minister van Financiën) verantwoordelijk voor het laten verlopen van de terugvorderingstermijn.

In Olearius’ dagboeken figureert ook Olaf Scholz, de minister van Financiën van Duitsland. Zijn vorige functie: Eerste Burgemeester van Hamburg. In die hoedanigheid ontving hij Olearius herhaaldelijk. Dat gebeurde in een periode waarin het onderzoek tegen Warburg en topmanagers van de bank op volle toeren liep. Of ook Scholz met Olearius over de CumEx-affaire heeft gesproken, vermeldt Die Zeit niet.

CumEx-vonnis Warburg in maart verwacht

Sinds afgelopen september behoren Warburg en een dochterbedrijf tot de zeven verdachten van het eerste CumEx-proces dat dient voor het Landgericht Bonn. De voorzitter van die rechtbank heeft al duidelijk gemaakt dat hij CumEx-transacties als illegaal beschouwt en dat hij de ten onrechte uitgekeerde dividenden wil terughalen. Voor de Warburg-groep gaat het om een bedrag van 278 miljoen euro. Het vonnis in deze zaak wordt begin maart verwacht.

De rechtbank is nu bezig extra zittingscapaciteit te scheppen. Waarschijnlijk komen er de komende tijd liefst tien extra kamers bij

Als dit vonnis goed uitpakt voor het Duitse Openbare Ministerie, zullen de officieren van justitie op korte termijn meer financiële instellingen en personen voor de rechter brengen. Volgens de Duitse omroep WDR en de Süddeutsche Zeitung bereidt de Bonner rechtbank zich zelfs voor op een stortvloed aan CumEx-rechtszaken. De rechtbank is inmiddels bezig extra zittingscapaciteit te scheppen. Waarschijnlijk komen er de komende tijd liefst tien extra kamers bij om alle zaken te kunnen behandelen.

Maar dat is de nabije toekomst. Vandaag zijn in Hamburg verkiezingen voor de Bürgerschaft, het Hamburgse parlement. De dagboekaantekeningen van Olearius en de relatie SPD Warburg kunnen daarin een rol spelen. Is de SPD ook na zondag nog de veruit grootste partij in Hamburg?

Update 24 februari 2020:

De dag na de verkiezing voor de ‘Bürgerschaft’ is duidelijk dat de SPD de grootste partij is gebleven. Wel hebben de socialisten 6 procentpunt van de stemmen moeten inleveren. Behaalde de SPD vijf jaar geleden nog 45 procent van de stemmen, zondag was dat 39 procent.

Het actualiteitenprogramma Tagesschau vroeg kiezers of de onthullingen rond de Warburg-bank van invloed zijn geweest op hun stemgedrag. Acht procent zei dat de affaire een zeer grote invloed heeft gehad, 14 procent maakte gewag van een grote invloed en 25 procent verklaarde dat de onthullingen een beetje invloed hebben gehad. De helft van de ondervraagde kiezers meldde dat de affaire bij het stemmen totaal geen rol heeft gespeeld.

Opmerkelijk is de grote winst van de Grünen. Was die partij bij de vorige verkiezing nog goed voor 12,3 procent van de stemmen, zondag liep dat op tot 24,2 procent. Hiermee zijn de Grünen in Hamburg nu de tweede partij. Ruim voor het CDU dat een verlies van ruim 4 procent incasseerde.

De complete uitslag staat hier.