ING moet incasseren. Op 17 juni was het een tandarts die ING een gevoelige juridische tik uitdeelde, op 8 juli was het een barkrukkenhandelaar die zijn handelswaar figuurlijk in de nek van de oranje bank liet neerdalen. Beide heren hadden in 2008 (los van elkaar) een renteswap gekocht bij ING om de rente op hun lening 'vast te zetten'. Ze waren dan ook verbaasd toen de bank hun rente met respectievelijk 1,25 procent en 2,29 procent verhoogde. ING deed daarbij een beroep op de kleine lettertjes: met een rentederivaat wordt weliswaar het risico op een stijging van de euriborrente afgedekt, maar niet op een stijging van ópslagen die de bank rekent bovenop die variabele rente (zoals de risico- en de liquiditeitsopslag). Die opslagen mochten dus wel verhoogd worden, zo redeneerde de bank. De rechters waren in beide zaken echter niet overtuigd van het beroep dat ING deed op die kleine lettertjes en zette een streep door de renteverhogingen. De tandarts kreeg ruim 58.000 euro terug, hoeveel de handelaar in barkrukken en andere horecabenodigdheden precies terug krijgt, is niet bekend.

Rente-opslagen

Het onderwerp renteverhogingen is één van de grootste pijnpunten in het al jaren voortslepende derivatendossier in het mkb. Het probleem is wijder verspreid dan bijvoorbeeld problemen rondom een zogenoemde overhedge (het derivaat is groter of loopt langer door dan de bijbehorende lening) en ondernemers die zich gedwongen zagen hun derivaat vervroegd af te kopen (wat al snel meer dan 100.000 euro kost). De renteverhogingen die banken doorvoeren voor ondernemers uit het midden- en kleinbedrijf liggen al langere tijd onder vuur. Maar banken wisten zich tot nu toe gesterkt door de opstelling van overheid en toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM). Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem en de AFM stellen bijvoorbeeld dat er bij Bijzonder Beheer, de afdeling van de bank waar alle probleemkredieten worden ondergebracht, 'geen onredelijke maatregelen zijn aangetroffen, zoals disproportionele risico-opslagen.' En hoewel de AFM stelt dat er van alles mis is gegaan bij de verkoop van rentederivaten, rept de toezichthouder met geen woord over de noodzaak tot het terug laten draaien van opslagverhogingen.

Dijsselbloem en AFM huiverig voor verbod op opslagverhoging

De Algemene Bankvoorwaarden laten banken op dit moment veel vrijheid om de rente te verhogen. Volgens de banken zijn de opslagverhogingen bij met name Bijzonder Beheer nodig, omdat er niet of nauwelijks winst wordt gemaakt op de mkb-leningen. Suggesties van Kamerleden om opslagverhogingen te verbieden, werden door Dijsselbloem snel van tafel geveegd. En ook de toezichthouder is huiverig voor zo’n maatregel. De twee rechters blijken strenger te zijn voor de banken dan de eigen toezichthouder. De Algemene Bankvoorwaarden mogen dan ruim zijn, als de klant vraagt om een product om de rente vast te zetten, en de bank belooft een dergelijk product, dan mag de bank niet via een omweg alsnog de rente verhogen, zo argumenteert (kort samengevat) de rechter. De opslagen mogen dan misschien niet 'disproportioneel' zijn in de ogen van toezichthouder, volgens de rechter mogen ze in deze twee gevallen überhaupt niet worden doorgevoerd.

Winstmarge gestegen

Daarnaast kwamen de banken twee weken geleden ook onder vuur van een andere toezichthouder, de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Deze berekende dat de winstmarge van banken op mkb-financieringen sinds 2007 met 0,65 procent is gestegen, met name de laatste jaren is de marge toegenomen. Er is een gebrek aan onderlinge concurrentie tussen de banken om de gunst van de mkb’er, waardoor het risico bestaat op 'stilzwijgende coördinatie tussen de banken' bij het bepalen van de hoogte van de rente op mkb-leningen.

De twee uitspraken kunnen voor veel ondernemers van belang zijn

De twee uitspraken kunnen voor veel ondernemers van belang zijn. Ten minste 1586 mkb'ers met een rentederivaat zitten volgens de AFM bij Bijzonder Beheer, de ziekenboeg die vrijwel elke patiënt een renteverhoging voorschrijft als medicijn. Die opslagverhogingen kunnen al snel in de vele procentpunten lopen, zoals bij de barkrukkenhandelaar. Precieze cijfers over opslagverhogingen ontbreken, maar de renteswaps van 'niet-professionele' mkb'ers dekken het renterisico af op leningen van gemiddeld 1,8 miljoen euro. Een renteverhoging van een procentpunt kost een ondernemer dan jaarlijks 18.000 euro. Alleen al bij Bijzonder Beheer gaat het om jaarlijks tientallen miljoenen euro’s aan opslagverhogingen die door deze gerechtelijke uitspraken mogelijk op de helling komen te staan. En opslagverhogingen komen ook buiten Bijzonder Beheer voor. Op een totaal van 136 miljard euro aan mkb-leningen, is voor minimaal 26 miljard euro aan renteswaps afgesloten. Dat beide gerechtelijke uitspraken over ING gaan, is opmerkelijk. De bank benadrukt steeds dat zij veel minder rentederivaten aan mkb’ers heeft verkocht dan bijvoorbeeld Rabobank (de grootste mkb-financier) en ABN Amro. ING won een tijd geleden nog een soortgelijke zaak over opslagverhogingen, maar daarbij ging de ondernemer in hoger beroep. Die uitspraak wordt binnenkort verwacht. Dan moet blijken of ook de hogere rechter het hek van de dam haalt of dat banken opgelucht adem kunnen halen. Rik Harmsen, de advocaat van de barkrukkenhandelaar, stelt in een reactie dat deze uitspraak mogelijk ook voor klanten van Rabobank en ABN Amro van betekenis kan zijn. 'Ja, het is zeker geen specifiek ING-verhaal. Natuurlijk moet je per casus kijken, maar ik ben nog nooit een zaak tegengekomen waarbij de bank nadrukkelijk heeft gezegd: let op, u legt wel de euriborrente vast, maar wij kunnen wel eenzijdig aan de knop van de opslagen blijven draaien.' Harmsen benadrukt dat het conflict tussen de ondernemer en de bank en de verhoogde rentelast niet betekenen dat het slecht gaat met het bedrijf. 'Het gaat juist hartstikke goed.'   Lees hier het artikel 'hoe banken hun risico's afwentelen op kleine klanten'