De aankondiging van de Amerikaanse president Donald Trump om extra invoerheffingen in te stellen voor staal en aluminium was de eerste zet in een schaakspel, bepaald geen handelsoorlogsverklaring. Dat werd duidelijk toen de Chinezen hun tegenmaatregelen bekend maakten. Van beide kanten was nogal beperkt, een signaal tussen de regels door dat vooral aangaf dat beide landen maar wat graag bereid waren hun problemen achter de schermen op te lossen.

Toen ook nog de eerste berichten verschenen dat beide landen inderdaad met elkaar in gesprek waren en dat die gesprekken goed verliepen, was er weinig reden tot zorg. Totdat president Trump onlangs aankondigde nieuwe heffingen op goederen uit China ter waarde van wel 100 miljard dollar te overwegen. Dat veranderde de zaak volledig.

Het is vooral de achterliggende reden voor die nieuwe heffingsronde die zorgen baart. President Trump gaf namelijk aan die stap te hebben genomen als antwoord op de Chinese tegenmaatregelen. Dat is cruciaal en beangstigend. Als het aankondigen van nieuwe invoerheffingen gerechtvaardigd wordt met een verwijzing naar de tegenmaatregelen van de andere partij op je eerdere heffingen, dan is er geen einde aan. China heeft gedreigd met nieuwe tegenmaatregelen.

Gezichtsverlies is geen optie, toegeven aan de Verenigde Staten dus ook niet

Die nieuwe tegenmaatregelen van Beijing zijn, weten we nu, voor het Witte Huis aanleiding genoeg om  nieuwe maatregelen aan te kondigen et cetera. Zo ontaardt een handelsconflict in een handelsoorlog.

Powerplay

De nieuwe heffingen hebben de kans op een succesvolle oplossing met onderhandelingen achter de schermen behoorlijk doen slinken. Een woordvoerder van het Chinese ministerie van Handel zei in reactie op de dreiging met nieuwe heffingen uit Washington dat die onderhandelingen niet zullen doorgaan. China móet het spel nu wel hard spelen.

Móet? Wie zich verdiept in de Chinese geschiedenis, weet dat Chinezen nooit in het openbaar gezichtsverlies willen lijden, dat is zo ongeveer de ergste vernedering. Toegeven aan de Verenigde Staten is dus geen optie. China rest geen andere mogelijkheid dan hard terugslaan op de nieuwe Amerikaanse dreiging met nieuwe heffingen en dat vergroot de kans op een handelsoorlog tussen de twee giganten.

Een handelsoorlog is geen zero sum game: er zijn alleen maar verliezers. Wat zorgwekkend is, is dat de EU de grootste verliezer kan worden.

Hels dilemma

Trump heeft de nieuwe heffingen op staal en aluminium voor de EU-landen tot 1 mei opgeschort. Als de EU voor die tijd aan een wensenlijstje van de Amerikanen voldoet, dan zullen de heffingen voor de EU permanent worden opgeschort. Een van de Amerikaanse eisen is dat de EU-landen samen met de VS een klacht indienen tegen China bij de Wereldhandelsorganisatie. De Amerikanen eisen dus dat Brussel met Washington optrekt tegen Beijing.

Tegelijkertijd echter roept China de EU op om samen het Amerikaanse protectionisme te veroordelen en met zijn tweeën de mondiale vrijhandelsorde overeind te houden. Volgens de Chinese ambassadeur bij de EU Zhang Ming druisen juist de Amerikaanse maatregelen volledig in tegen de fundamentele principes en normen en waarden van de Wereldhandelsorganisatie.

Geeft de Unie gehoor aan de Amerikaanse oproep, dan bestaat de kans dat de omvangrijke en lucratieve handel met China in gevaar komt

Dit zet de EU voor een hels dilemma. Geeft de Unie gehoor aan de Amerikaanse oproep, dan bestaat de kans dat de omvangrijke en lucratieve handel met China in gevaar komt. Vorig jaar verhandelden de EU-landen en China goederen ter waarde van 573 miljard euro met elkaar, blijkt uit de cijfers van Eurostat, het Europese bureau voor de Statistiek. Het aandeel van China in de totale handel van de EU-landen is sinds de eeuwwisseling spectaculair gestegen. Bedroeg dat aandeel in 2000 5,5 procent, inmiddels staat de teller op 15,3 procent en de stijging houdt aan. Ter vergelijking: het aandeel van de VS in de totale handel van de EU-landen ligt al enige tijd op ongeveer 17 procent.

De EU heeft intussen wel besloten om samen met de Amerikanen bij het WTO te gaan klagen over het feit dat China de Westerse technologie steelt. Om toegang te krijgen tot de Chinese markt  moeten Amerikaanse en Europese bedrijven hun technologie, waar ze veel tijd en geld in hebben geïnvesteerd, overhandigen. Dat is gewoon chantage en strookt niet met de WTO-regels. Vooral de VS roepen China al heel lang op daarmee te stoppen. Zonder succes.

Hoewel dat besluit van de EU logisch is, bestaat het risico dat het wordt gezien als toegeven aan de Amerikaanse druk. Van dit gevaar is de EU zich bewust, getuige de opmerking van een woordvoerder van de Franse regering dat het optrekken met de VS niet  moet uitmonden in het verzachten van het eigen standpunt van de EU over vrijhandel. Maar alleen het feit dat die woordvoerder het nodig vond dat te zeggen, zorgt voor een beeld dat de EU geen andere mogelijkheid had.

Het gevaarlijke daaraan is dat Trump in de toekomst nieuwe eisen kan stellen aan Brussel en dreigen met heffingen als Brussel geen gehoor geeft. Vergeet niet dat Trump zich in het recente verleden meermaals zeer negatief uitgelaten heeft over de EU. Hij moedigde de Britten aan de Unie te verlaten, loofde Europese politici die zeer anti-EU waren en zijn, zette vraagtekens bij de toegevoegde waarde van de Unie en noemde die een nieuw Duits Rijk. Ofwel: de man zal de EU echt niet sparen in de toekomst.

Werelddominantie

De strijd tussen de VS en China gaat niet zozeer over staal, aluminium of varkensvlees, maar over wie in de toekomst een dominante positie in de wereld zal hebben. De VS spelen die rol al decennialang en China is het eerste land dat die positie in gevaar kán brengen én daarop uit is.

Het plan Made in China 2025 is een bedreiging voor de Amerikaanse hegemonie

Zeker in Azië is die Chinese assertiviteit duidelijk te zien. Beijing sluit regionale handelsverdragen af, het Belt and Road project heeft als doel de Chinese hegemonie van weleer te doen herleven in Azië en rondom de Indische Oceaan. Het land is ook bezig met het verspreiden van zijn invloed in de Stille Oceaan en deinst er niet voor terug met militair machtsvertoon de voor die strategie strategisch gelegen eilanden in te pikken.  

Met het plan Made in China 2025 wil de Chinese regering China transformeren tot hét hi-tech centrum van de wereld. Een land dat de werkplaats van de wereld is - en dat is China nu - is handig voor de rest van de wereld. Een land dat dé plek is voor hi-tech daarentegen is een regelrechte bedreiging, zeker voor de hegemonie van de VS op dat gebied. 

De fundamentele keuze voor de EU is dan ook kiezen voor de uitgedaagde, of de uitdager. Om vele redenen zoals daar zijn historische en culturele geldt dat die keuze makkelijk zou moeten zijn: de uitgedaagde. Maar de aanvoerder van dat land zorgt er met zijn acties en uitlatingen voor dat die keuze voor de EU niet langer vanzelfsprekend is.   

Onlangs kreeg Washington overigens hulp uit zeer onverwachte hoek. Daarover meer in het vervolg op deze column.