De huidige ‘executive director Global Audit’ van Heineken, Frans Eusman, is sinds anderhalve maand onbezoldigd bestuursvoorzitter van de Nederlandse afdeling van Transparency International, een organisatie die wereldwijd corruptie in kaart brengt en bestrijdt. Volgens de vacature vergt de functie acht uur per week. De rest van zijn werkweek brengt Eusman door op het hoofdkantoor van Heineken, eveneens aan de Singelgracht in Amsterdam.

Transparency International is vooral bekend van de jaarlijkse Corruptie Perceptie Index, een rangschikking van landen op basis van waargenomen corruptie. Op de lijst van 2022 staat Nederland op de achtste plaats, zo werd eind januari bekend, met een 8,0 – een rapportcijfer dat sinds vijftien jaar een dalende trend vertoont. De organisatie zet zich in voor ‘integriteitsbevordering bij de overheid, politiek en het bedrijfsleven, zowel lokaal als internationaal,’ vertelde algemeen directeur Lousewies van der Laan eerder in een podcast van Follow the Money. 

Volgens de interne bestuursregels is de voorzitter van de vereniging ‘het gezicht’ van de organisatie, samen met Van der Laan, voormalig lid van het Europees Parlement en van de Tweede Kamer voor D66. In het bestuur zitten verder onder meer Betty Feenstra (directeur bestuursondersteuning bij de Raad van State), Belle Webster (hoofd IT en cybersecurity van de haven van Amsterdam) en Leonard Zijlstra (voormalig directeur van ontwikkelingsorganisatie Terre des Hommes).

Eusman werd op 13 december 2022 benoemd tijdens de algemene ledenvergadering van Transparency International. De Nederlandse tak heeft een kleine 400 individuele en 24 institutionele leden, waaronder ABN AMRO, de Rabobank, Schiphol, Siemens en – jawel – Heineken.

Ook SBM Offshore, dat met smeergeld opdrachten verwierf in Angola, Equatoriaal-Guinea en Angola, is lid van Transparency International. Tegen SBM Offshore loopt een strafrechtelijk onderzoek in Monaco; het bedrijf betaalde de afgelopen tien jaar in totaal ruim 800 miljoen dollar aan schikkingen in corruptiezaken.

Heineken kwam de afgelopen jaren veelvuldig in het nieuws vanwege corruptie en andere wanpraktijken. Follow the Money bracht onder meer een omvangrijke corruptiezaak in Nigeria aan het licht, liet zien dat een militaire staatsgreep voor Heineken geen reden was om uit Myanmar te vertrekken en onthulde dat de brouwer aanvankelijk gewoon bier bleef produceren in Rusland, ondanks de internationale oproep tot sancties na de inval op Oekraïne. Drie dagen na die publicatie kondigde de brouwer aan écht te zullen vertrekken, maar bijna een jaar later heeft het zijn dochteronderneming nog steeds niet verkocht.

In Burundi werkt Heineken nauw samen met de corrupte autoriteiten van dat land en stond de dochteronderneming jarenlang onder formele leiding van een magistraat die tegelijkertijd voorzitter was van het Grondwettelijk Hof van dat land. En vorige week beschuldigde een groep boeren de Ethiopische staat van landroof en marteling, toen hun dorp en akkers moesten plaatsmaken voor een nieuwe brouwerij van Heineken.

Transparantie is bij een verzoek om wederhoor aan Heineken vaak ver te zoeken. Communicatie verloopt uitsluitend per e-mail en de meeste vragen van Follow the Money blijven onbeantwoord. Inzage in rapporten en interviews met betrokkenen worden stelselmatig geweigerd.

‘Je moet iemand loskoppelen van zijn bedrijf’

Global Audit, de divisie waar Eusman het voor het zeggen heeft, moet wereldwijd goed bestuur binnen Heineken waarborgen en de effectiviteit van risicomanagement en interne controles in de gaten houden. In de hiërarchie van Heineken bevindt Eusman zich net onder het Executive Team (de directie).

‘In de praktijk huurt de afdeling vooral accountants van grote kantoren in om mooie rapporten te schrijven, waarin staat dat alles goed gaat,’ zegt voormalig manager Hans Wesseling. Hij is gespecialiseerd in bedrijfsethiek en maatschappelijk verantwoord ondernemerschap en werkte tussen 1991 en 2005 op de afdeling personeelszaken van Heineken. ‘Het is de lichtst mogelijke toets voor goed gedrag, niet bedoeld om problemen fundamenteel aan te pakken. Misschien is het nu anders, maar in mijn tijd kwam het daarop neer.’

Een voormalig manager die recenter bij Heineken in Afrika werkte en intern contact houdt, bevestigt dat het er nog steeds zo aan toe gaat. ‘Ze praten daar recht wat krom is,’ zegt deze bron.

De oud-manager denkt dat Eusman in zijn nevenfunctie zal lobbyen om minder hard op te treden tegen corruptie binnen bedrijven, en dat Heineken gebruik zal maken van zijn positie: ‘Kijk ons eens, we leveren de voorzitter van Transparency International. Daar zit je niet als je zelf niet brandschoon bent.’

‘Het is een vreemde combinatie van functies,’ zegt Wesseling. ‘Ik snap niet dat Transparency International een actieve manager van een multinational als voorzitter aanstelt.’

Wie wel enthousiast is over Eusmans benoeming, is Paul Arlman. Hij was van 2007 tot 2015 voorzitter van het bestuur van Transparency International Nederland. ‘We hadden vaak te maken met een gebrek aan professionalisme. We hebben niet alleen mensen nodig die het beste met de wereld voorhebben, maar ook bestuurders met een zakelijke instelling, die weten hoe dingen werken. Als je bij Heineken op die functie zit, heb je je sporen verdiend en ik ga ervan uit dat ze binnen de raad van bestuur goed over deze dubbele pet hebben nagedacht.’

Arlman denkt bovendien dat de dubbelfunctie een preventieve werking kan hebben. ‘Als voorzitter van Transparency International kijk je wel twee keer uit voordat je bij Heineken een controversiële beslissing neemt. Dat zou de organisatie schaden.’

‘Bedrijven mogen geen legitimiteit ontlenen aan hun lidmaatschap van onze vereniging of samenwerking’

‘Ik zat zelf in de selectiecommissie voor de nieuwe voorzitter,’ zegt Van der Laan telefonisch. ‘We hebben ons afgevraagd wat het risico op belangenverstrengeling is en hoe we het vinden om iemand van een big corporate in ons bestuur te hebben. Je moet je bewust zijn van de lijntjes die er lopen. De beste manier om belangenverstrengeling te voorkomen is om erover te spreken. Wij zagen geen risico.’

Dat Heineken bij veel schandalen betrokken is, vindt Van der Laan irrelevant. ‘Je moet iemand loskoppelen van zijn bedrijf; wij gaan geen relatie aan met zijn bedrijf maar met hem als persoon. Hij straalt bedachtzaamheid en integriteit uit. We merkten echt: hij begrijpt het.’

Van der Laan vindt het van belang dat Transparency International geen denktank is ‘die een rapport publiceert waarmee later niets meer gebeurt’. ‘We willen werken met mensen die met hun poten in de modder staan, die te maken hebben met alle verschillende aspecten van corruptie, om samen oplossingen te formuleren.’

Ze zegt niet bang te zijn dat haar organisatie wordt gebruikt om goede sier mee te maken. ‘Daarvoor gelden een paar heel strenge regels: bedrijven mogen geen legitimiteit ontlenen aan hun lidmaatschap van onze vereniging of samenwerking. Wij dienen niet tot greenwashing.’

Als een van de prominenten van Transparency International is Eusman volgens de bestuursregels van de ngo ook verantwoordelijk voor de externe vertegenwoordiging van de organisatie. Follow the Money heeft inmiddels een interviewaanvraag ingediend en verwacht de nieuwe voorzitter van de anti-corruptiewaakhond binnenkort te kunnen spreken.

Reactie Heineken

Follow the Money wilde Heineken telefonisch enkele vragen stellen, maar een woordvoerder liet weten alleen per mail beschikbaar te zijn. We vroegen onder meer of de nevenfunctie van Eusman is besproken in de raad van bestuur, of Heineken vindt dat er sprake is van belangenverstrengeling en of het geen vreemd signaal is dat een bedrijf dat verwikkeld raakte in talrijke schandalen de voorzitter van Transparency International Nederland levert. We vroegen voorts of Heineken meer transparantie zal betrachten nu zijn topmanager Frans Eusman voorzitter is van Transparency International. 

Onze mail bleef onbeantwoord.