Op het jaarlijkse Amsterdam Diner heeft bierbrouwer (en hoofdsponsor) Heineken afgelopen zaterdag een prijs ontvangen voor de bijdrage die het volgens de jury levert aan de strijd tegen aids, in het bijzonder in Afrika. Een delegatie van drie Afrikaanse bedrijfsdokters en de directeur van de medische dienst van Heineken nam de trofee in ontvangst. 

De Amsterdam Diner Award wordt uitgereikt aan een individu of bedrijf met ‘uitzonderlijke toewijding en inzet voor een wereld zonder aids’. Tot de eerdere laureaten horen oud-minister Lilianne Ploumen (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) en prinses Mabel van Oranje. De opbrengst van het diner, georganiseerd in de evenementenhal AFAS Live (de voormalige Heineken Music Hall), is bestemd voor aidsbestrijding. 

De lof voor Heineken is opmerkelijk, gezien de recente reeks misstanden en schandalen bij het brouwbedrijf. Zo raakte Heineken verwikkeld in een grote corruptiezaak in Nigeria, speelde het een belangrijke rol bij de genocide in Rwanda en zet het in Afrika willens en wetens al bijna twintig jaar promotiemeisjes in, die vaak slachtoffer worden van seksueel misbruik. In Burundi vormt Heineken een essentiële steunpilaar van de heersende dictatuur en in Congo spande het bedrijf samen met gewelddadige rebellen om een grote groep werknemers te ontslaan.

Het aidsprogramma is op het eerste gezicht onomstreden. Sinds 2002 verstrekt Heineken als een van de eerste multinationals in samenwerking met non-profitorganisatie PharmAccess gratis aidsremmers aan hiv-besmette Afrikaanse medewerkers en hun directe familieleden. Het werd een succesverhaal dat de wereld overging en door andere bedrijven is overgenomen.  De kosten vielen mee: het aantal besmettingen bij het personeel veel lager bleek te liggen dan ingeschat. In totaal gaat het om zo’n 500 gevallen in 17 jaar.

‘Het is de kleinst denkbare druppel op een gloeiende plaat,’ relativeerde de voormalige chef medische dienst Henk Rijckborst toen ik hem in 2017 interviewde. Wel had het aidsproject ook negatieve gevolgen: ongeveer gelijktijdig met de lancering van het programma, begin deze eeuw, werd bekend dat de promotiemeisjes die Heineken inzette om de verkoop op te stuwen in bars, vaak slachtoffer werden van seksuele intimidatie en aanranding. De schijnwerpers stonden aanvankelijk gericht op Cambodja, maar Heineken weet al tenminste sinds 2003 dat jonge vrouwen in Afrika onder soortgelijke omstandigheden moesten werken. 

Voormalig Heineken-manager Hans Wesseling, destijds verantwoordelijk voor het dossier, zei daarover, ook in 2017: ‘We hadden met ons aidsbeleid gescoord tot in het Amerikaanse Congres, waar zwarte vertegenwoordigers zeer gecharmeerd waren van wat we in Afrika deden. Het gaf onze mensen in de Verenigde Staten een prima verhaal. Niemand zag het zitten dat te doorkruisen met Afrikaanse promotiemeisjes die onder erbarmelijke omstandigheden ons bier moesten verkopen. Dat werd liever afgedaan als een lokaal gebruik: “Zo doen ze dat daar nu eenmaal.”’ 

Verder is bekend dat alcoholgebruik juist bijdraagt aan het verspreiden van seksueel overdraagbare aandoeningen, zoals hiv/aids. Met agressieve marketingmethoden en extra grote flessen — de inhoud van een standaardfles in Afrika is meestal 0,6 à 0,75 liter — stimuleert Heineken consumenten zoveel mogelijk te drinken. 

De brouwer ziet het probleem niet: ‘Onze bedrijfsartsen hebben de award ervaren als blijk van waardering voor hun jarenlange werk in de strijd tegen hiv en aids,’ reageert een woordvoerder van Heineken. En voorzitter Jacques Kuyf van het Amsterdam Diner: ‘Wij kijken vanuit ons eigen perspectief.’ De toekenning van de prijs aan een van de vier hoofdsponsoren  wekt in de ogen van de organisatie geen schijn van belangenverstrengeling: ‘Heineken steunt ons al sinds 1992 en is als een van de eerste grote westerse ondernemingen betrokken bij de strijd tegen aids in Afrika. We zijn er heel open over dat ze ook sponsor zijn en we vinden dat geen probleem.’ De opbrengst van de avond was zeven ton.

Het Global Fund, een fonds dat met steun van de Bill & Melinda Gates Foundation jaarlijks 3 à 4 miljard dollar besteedt aan de strijd tegen aids, tuberculose en malaria, gaf vorig jaar na de onthullingen over Heineken in Afrika een ander signaal. Het fonds zette tot nader orde een streep door een voorgenomen partnerschap met de bierbrouwer.