
Sinds het einde van Koude Oorlog heeft Nederland fors gesneden in Defensie. De opeenvolgende kabinetten gebruikten de kaasschaaf om te beknibbelen op budgetten. Tegelijkertijd moest de gemankeerde krijgsmacht wel alles kunnen. Met de grote jongens meedoen, naar Afghanistan. De kaasschaafmethode raakte het bot van de krijgsmacht en Nederland maakt nog steeds geen echte keuzes op basis van visie.
Wat willen we met de krijgsmacht in de toekomst? De regering komt eerst met een budget en daarna volgt ‘visie’, in de praktijk een boekhoudkundige invuloefening. De kaalslag bij de Nederlandse krijgsmacht is inmiddels van vooroorlogse proporties.
Het huishoudboekje van Defensie (2): Alleen extra geld zal de problemen niet oplossen
Het huishoudboekje van Defensie (1): Hoe de tekorten zich vijftien jaar opstapelden
Militairen op missie verdienen onder het minimumloon
Het lot van de nieuwe minister van Defensie lijkt nu al bezegeld
De levensgevaarlijke goed-nieuwsshow van minister Hennis
Onze Landmacht: volop beleid, maar gebrek aan visie
Grote onvrede onder defensiepersoneel: ‘Iedereen doet maar wat’
Strategische armoede III: de Nederlandse marine is een zinkend schip
Nederland speelt Stratego op amateurniveau
Hennis kan geen richting kiezen
© ANP
Hennis kan geen richting kiezen
Het ministerie van Defensie krijgt er 300 miljoen euro bij, maar daarmee is het kernprobleem van het departement niet verholpen. Net als haar voorgangers, maakt minister Hennis geen fundamentele keuzes over de krijgsmacht. Ook haar ontbreekt het aan visie, terwijl het belangrijkste denkwerk al jaren geleden is gedaan.
Al in maart dit jaar verkondigde Minister Hennis (Defensie) dat zij met minister Dijsselbloem (Financiën) om tafel zou gaan zitten. Haar inzet: extra geld voor Defensie. Twee miljard euro, welteverstaan. Met die extra euro’s moet het Nederlands defensiebudget op termijn uitkomen op het gemiddelde defensiebudget van de Europese NAVO-leden. Nu bungelt Nederland nog onderaan. Al ruim voor Prinsjesdag lekte echter via RTL Nieuws uit dat Hennis er deze derde dinsdag in september bekaaid van af zal komen. De buit: een schamele 300 miljoen euro extra.
De eerste reacties zijn positief: beter iets dan niets voor het ministerie
Toch zijn de eerste reacties positief: beter iets dan niets voor het ministerie, dat leidt onder een ware kaalslag die de inzetbaarheid van de Nederlandse krijgsmacht zwaar onder druk zet. Door gebrek aan munitie roepen militairen noodgedwongen ‘pang pang’ tijdens trainingen en in de strijd tegen IS in Irak moesten onderdelen uit de ene F-16 de andere F-16 in de lucht houden. De missie in Mali wordt mogelijk verlengd, maar de helikopters moeten naar huis. Geld is welkom en met die 300 miljoen euro extra kan Hennis nu in ieder geval wat gaten in de munitievoorraad dichten.
Spreadsheetmanagement
Maar Defensie is niet alleen slachtoffer van drastische bezuinigingen, ook politieke visieloosheid draagt bij aan de kaalslag bij Defensie. Hennis zet dit ‘beleid’ van haar voorgangers voort, en dat blijft niet zonder consequenties voor onze krijgsmacht, zo leren de beleidsstukken die opeenvolgende ministers na de Koude Oorlog schreven. Het leeuwendeel van deze nota’s ademt allesbehalve visie. Door het wegvallen van de Sovjet-Unie als grote militaire vijand verandert in de jaren ‘90 de insteek. De wezenlijke vraag verschuift naar de achtergrond: wat heeft Defensie nodig om doel X te bereiken? Bepalend wordt: wat kan Defensie leveren voor bedrag Y? Spreadsheetmanagement prevaleert boven visie, want de belastingbetaler moet waar voor zijn geld krijgen. Deze financiële fixatie is zorgelijk. Defensie moet op lange termijn immers zorgen voor een groot publiek goed: de veiligheid van Nederland.
Opeenvolgende regeringen poogden de lieve vrede binnen Defensie te bewaren door de pijn van bezuinigingen uit te smeren over de verschillende krijgsmachtdelen: Landmacht, Luchtmacht, Marine en Marechaussee. In zekere zin was dat begrijpelijk, want met deze kaasschaaf-methode behoudt de krijgsmacht zoveel mogelijk capaciteit. Maar schijnt bedriegt: de krijgsmacht lijkt voor de bühne weliswaar multifunctioneel, maar fundamentele keuzes worden ondertussen vermeden.
De twee wensen om de belastingbetaler zoveel mogelijk waar voor zijn geld te geven en de pijn te verdelen bijten elkaar uiteindelijk. Want hoe langer en hoe meer op alles wordt beknibbeld, des te lastiger het wordt om efficiënt te blijven. Het is dan slechts een kwestie van tijd of de kosten-batenanalyse valt negatief uit. Op papier kan de krijgsmacht nog heel veel, maar in de praktijk van veel nog maar een klein beetje. Eén F-16 kan niet tegelijkertijd in onderhoud staan, gebruikt worden voor training en op internationale missie zijn.
De krijgsmacht lijkt voor de bühne weliswaar multifunctioneel, maar fundamentele keuzes worden vermeden
Minister Hennis en haar voorgangers omhelzen modern bedrijfsmatig handelen, maar laten de essentiële les uit het management aan zich voorbij gaan: een langetermijnvisie hanteren. Visie biedt immers houvast. In 2013 was er even hoop. De financiële problemen rond de JSF en de consequenties daarvan voor de rest voor de krijgsmacht waren aanleiding voor kabinet-Rutte II om in het regeerakkoord een visie op de Nederlandse krijgsmacht aan te kondigen. Hoe ziet de krijgsmacht van de toekomst eruit en is daar plaats voor een gevechtsvliegtuig — en zo ja, welk type? Op basis van deze vragen zou de regering overgaan tot een goed onderbouwd besluit ter vervanging van de F-16. Het bleek een loze belofte. De JSF kwam er, maar de in het regeerakkoord beloofde visie niet. Essentiële vragen blijven zo ook onder het bewind van Hennis onbeantwoord.
JSF is niet noodzakelijk
Wat kabinet-Rutte II nalaat, deed Instituut Clingendael in 2013 wel: een visie formuleren en knopen doorhakken. De denktank analyseerde vier scenario’s en op basis van de Nederlandse belangen, de sterke punten van de krijgsmacht en de Europese militaire tekortkomingen. In de visie van Clingendael komt de ‘robuuste stabiliseringsmacht’ als grote winnaar uit de bus. In de ogen van Clingendael kan Nederland met deze krijgsmacht het best meerdere belangen behartigen, maar het belang van ‘duurzame stabiliteit en veiligheid’ domineert. De krijgsmacht behoudt evenwicht tussen de krijgsmachtdelen Landmacht, Luchtmacht, Marine en Marechaussee. Het winnende scenario kent echter ook verliezers. De keuze voor een ‘robuuste stabiliseringsmacht’ gaat ten koste van ‘maritieme capaciteiten en hoogtechnologische middelen in de lucht’. De onderzeebootdienst en de ‘vijfde generatie’ straaljager JSF zijn de grootste slachtoffers. De aanschaf van de JSF is volgens de expert-jury ‘niet per se noodzakelijk’ in dit scenario.
Het scenario voor de krijgsmacht met de JSF — de ‘vliegende interventiemacht’ — scoort als enige scenario een onvoldoende. In dit scenario staat het belang van invloed op internationale besluitvorming centraal. Om dit te bereiken, trekt Nederland op met grote landen in het hoogste deel van het geweldsspectrum, zoals het in de eerste golven aanvallen van andere landen. Clingendael:
De Amerikaanse wijze van optreden in een grootschalig conflict — met een zwaar accent op het luchtwapen — impliceert dat Nederland prioriteit geeft aan de Koninklijke Luchtmacht. Deze moet uitgerust zijn met het modernste materieel — jachtvliegtuigen, onbemande toestellen en precisiemunitie — en moet volledig interoperabel zijn met de Amerikaanse luchtstrijdkrachten.
Als Nederland voor dit scenario wil kiezen, dan moet het de JSF kopen. De keuze zou echter ten koste gaan van maritieme militaire bescherming van economische handelsbelangen. De landmacht verliest de gemechaniseerde brigades en de marine verliest de onderzeedienst en een groot deel van de fregatten. Clingendael komt met een advies voor de minister: in de Nederlandse krijgsmacht van de toekomst is de JSF niet noodzakelijk.
Voldongen feiten
Zonder visie op de krijgsmacht is het niet eens duidelijk of Nederland de JSF echt nodig heeft. Tegelijkertijd drukt de JSF een zware stempel op de toekomst van de Nederlandse krijgsmacht. De aankopen van de JSF en op termijn andere grote wapenaankopen, zoals onderzeeboten voor de Marine, creëren voldongen feiten. Dit zijn immers wapensystemen waarmee de krijgsmachtonderdelen decennia vooruit kunnen. De keuze voor de JSF past in de visie van de luchtmacht, en de aanschaf van nieuwe onderzeeboten in de visie van de Marine. Maar met beperkte investeringsbudgetten drukken de vanuit de krijgsmachtdelen gewenste wapenaankopen andere investeringen weg, en zo bepalen die aankopen de toekomst van de Nederlandse krijgsmacht. Terwijl aan die aankopen een visie vooraf zou moeten gaan. Les één uit de managementboeken: formuleer eerst een visie, bepaal dan een strategie en kies daar de middelen bij.
Formuleer eerst een visie, bepaal dan een strategie en kies daar de middelen bij
De problemen bij Defensie zijn niet alleen van financiële aard. Met 300 miljoen voor munitie vult Hennis noodzakelijke gaten, maar zonder fundamentele keuzes blijft de Nederlandse krijgsmacht een stuurloos schip op een zee van visieloosheid. Ons land heeft een moderne en multifunctionele krijgsmacht, maar deze is amper inzetbaar. Wat extra kogels veranderen daar weinig aan.
Krijn Schramade is auteur van het boek De kaalslag bij Defensie waarin hij in sneltreinvaart reist door de deconstructie van de Nederlandse Defensie sinds het einde van de Koude Oorlog.
16 Bijdragen
Gilles Wattel 1 3
Het gaat er toch alleen maar om onze grote baas, de VS, te laten zien dat we geld uitgeven om hun wapens te kopen ?
Wat we moeten kopen zal de NATO baas vast wel uitleggen.
Jan Smid 8
Dat heeft ons land helemaal niet meer. De F-16's zijn tot op de draad versleten en de helft daarvan is onderdelenleverancier voor het nog vliegendeel deel, de opvolger van de F-16 is een budgettaire miskleun en blinkt nergens uit, de helikopters vertonen veel problemen op buitenlandse missies, verkenningsvoertuig Fennek is een miskleun want niet beschermd tegen bermbommen, geen gevechtstanks, soldaten hebben nauwelijks munitie en hun persoonlijk materiaal is verre van toereikend en biedt onvoldoende bescherming, en er is geen geld voor echte realistische oefeningen.
Krijn Schramade 1
Jan SmidEr zijn inderdaad voorbeelden te over, die de kaalslag bij Defensie tonen. Maar uit het feit dat er in Mali zo'n 400 Nederlandse militairen rond lopen, blijkt dat de krijgsmacht nog wel een beetje inzetbaar is. Daarom: amper inzetbaar, maar slechts van korte duur. Het voortzettingsvermogen is schrikbarend laag. De missie in Mali wordt verlengd, maar zonder heli's. De Patriot-missie in Turkije heeft Nederland met hangen en wurgen 2 jaar kunnen draaien, en nu zijn de Patriots jaren in onderhoud omdat de laatste restjes inzetbaarheid eruit geperst zijn. En na de strijd tegen IS moeten de F-16's op adem komen.
Vriendelijke groet,
Krijn
Jan Smid 8
Krijn SchramadeJe zegt dat de taken in Mali verlengd worden maar zonder helikopters. Wat heeft dat voor gevolgen voor de militairen?
Ons leger is meer een soort van orderbewaarder.
Gilles Wattel 1 3
Jan SmidMatthijsK 7
Gilles Wattel 1Gilles Wattel 1 3
MatthijsKHij becijferde dat dat economisch best ging.
Jan Smid 8
Gilles Wattel 1We hebben genoeg feiten dat eenzijdige ontwapening niet werkt.
Gilles Wattel 1 3
Jan SmidIk heb het over ophouden met overal oorlogjes te houden.
Roland Horvath 7
Gilles Wattel 1En als landen zoals Nederland en België stopten met deelnemen aan die aanvalsoorlogen. En als de hele EU uit de NAVO trad.
Gilles Wattel 1 3
Krijn SchramadeMatthijsK 7
Gilles Wattel 1MatthijsK 7
Het is al lang bekend dat single party payer models niet werken.
Je kan het proberen, maar dan ben je de eerste die het lukt.
Je kan veel beter het Zwitsers model aanhangen.
Roland Horvath 7
Meedoen met de VS en de NAVO in landen buiten Europa moet ophouden. Uit de NAVO. Wat daarna? Dat moet het uitgangspunt worden voor een visie op defensie.
In de NAVO en het TTIP/TISA blijven garandeert slavernij, armoede en een kernoorlog op middellange termijn met Rusland. Zeker als Hillary Clinton VS president wordt.
En nog iets als het mag. Opgespoten lippen maken van de betreffende persoon veelal een karikatuur. Meelijwekkend. Ze lijken soms op Miss Piggy uit het TV programma 'De Muppet Show'. En dan is de regel aan de orde -zoals vaak terecht en nog vaker onterecht- : 'Het ene is fout, al de rest zal ook wel fout zijn'.
Robelia 8
Elke ambitie van defensie is misplaatst!
Kan iemand mij uitleggen welke missies de afgelopen 30 jaar geslaagd zijn en hebben geleid tot duurzame vrede? Gewoon kosten/baten?
MatthijsK 7
RobeliaWaar je vanuit gaat is dat de missies vrede en stabiliteit moeten brengen, dat is niet juist. Ze moeten witte voetjes opleveren in de VN, zodat we 'weer meedoen'. Vrede en stabiliteit is mooi meegenomen, als het lukt.
Ze zeggen het ook eerlijk als je goed luistert, 'we moeten dit doen, anders doen we niet meer mee.'