De Zeven Plagen en het Beloofde Land: de opiniepers lijkt de laatste tijd wel een soort geactualiseerde bijbelvertaling. De wereld wordt gegeseld door crises van klimaat, energie, voedsel, financiën, informatie, democratie, ongelijkheid, het is nogal geen shortlist – en toen kregen we ook nog de Eerste van de Nieuwe Pandemieën. Daar zitten we, mondkapje voor, boven een ontsmette krant, en lezen de preek van de dag over wat dit virus ons eigenlijk probeert te vertellen. Hoe wij deze wrede les moeten begrijpen, en hoe wij, als we gespaard worden, ons leven zullen moeten beteren. Daar, aan de einder, in het Beloofde Land, voorbij Covid en Corona, zal het allemaal anders moeten.

We weten dat we de werkelijkheid niet kunnen veranderen, nu niet en straks niet, maar we houden de moed erin door elkaar mooie verhalen te vertellen over een betere wereld. Utopische vergezichten om bij weg te dromen. Politiek escapisme. Hervormingsporno.

Nieuwe regels vereisen een sterke staat, maar na veertig jaar neoliberaal dieet zijn de staten zo vermagerd dat ze geen vuist kunnen maken

In 2008, tijdens de kredietcrisis, deden we precies hetzelfde. Het is nu 2020, de financiële industrie snort weer als een naaimachientje, nagenoeg zonder hervormingen, en de kloof tussen arm en rijk groeit nog altijd gestaag. De wereld komt beter tevoorschijn uit zo’n crisis, hebben historici lang geloofd, het is een katalysator voor vooruitgang. De twee wereldoorlogen leidden tot meer gelijkheid en democratie. Maar zoals de onderzoekers Bas van Bavel en Marten Scheffer in 2017 schreven, dit is geen wetmatigheid. Waar het om gaat is dat zo’n crisis leidt tot nieuwe regels. Dat gebeurde niet na 2008, en als het na corona ook niet gebeurt, ‘zal de schok op dezelfde manier doorwerken als na 2008, en de ongelijkheid verder vergroten,’ zei Van Bavel onlangs in Trouw. Scheffer: ‘Het ziet er niet goed uit.’

Nieuwe regels vereisen een sterke staat, maar na veertig jaar neoliberaal dieet zijn de staten zo vermagerd dat ze geen vuist meer kunnen maken, en is de privésector zo sterk geworden dat ze staatstaken moeiteloos naar zich toe trekt. Draai die cirkelgang maar eens om. Zie hoe Big Tech deze pandemie gebruikt door ons een nieuwe shockdoctrine voor te houden: wij zijn de oplossing. Alleen technologie kan u redden, laat het aan ons over.

In 2016 kwam onze honeymoon met Big Tech ten einde. Door de schandalen bij Facebook, Cambridge Analytica, het maar doordenderende monopolisme van Google en Amazon, de verAirbnb-ing van mooie oude binnensteden, het sociaal darwinisme van de gig-economie, de opmars van fakenews en desinformatie – plots was Silicon Valley zijn goodwill kwijt. Het werd tijd om Big Tech te beteugelen, willen wij niet afglijden naar een datadictatuur. Mark Zuckerberg moest voor de Senaat verschijnen en hij kwam, niet in zijn gebruikelijke brutale T-shirtje, maar in een pak met wit overhemd en stropdas, als een jeugddelinquent die voor zijn rechtszaak nog even met z’n advocaat naar H&M geweest is. Maar gelukkig, toen kwam corona. Wij werden veroordeeld tot thuisblijven, en thuis, daar heeft Silicon Valley ons het liefst. Thuis, aan het uiteinde van een glasvezelkabel, met onze devices.

Alles is vergeven

Op 6 mei had de gouverneur van New York, Andrew Cuomo, tijdens zijn dagelijkse corona-briefing een speciale gast, hij verscheen op een groot videoscherm: Eric Schmidt, ex-ceo van Google. Wat een half jaar geleden nog gold als een dystopische hersenschim is nu de communis opinio: we kunnen meer pandemieën verwachten en om die beter het hoofd te kunnen bieden, moet het openbare leven van de staat New York vergaand gedigitaliseerd worden, meent Schmidt, en Cuomo had hem gevraagd om daar leiding aan te geven.

Een paar dagen eerder had Cuomo al een samenwerking aangekondigd met de Bill en Melinda Gates Foundation om het New Yorkse onderwijs ‘smarter’ te maken. Smart is een codewoord geworden voor ‘gedigitaliseerd’ – alsof dingen vanzelf ‘intelligenter’ worden wanneer er een geïntegreerd circuit aan te pas komt met slechts een fractie van het menselijk denkvermogen. Voor tech-ondernemers betekent ‘smart’ ook: een proces waar wij tot voor kort niet bij nodig waren, maar waar wij een goedkoper en sneller alternatief voor hebben. ‘Smart’ als in: heel verstandig dat jullie dit aan ons overlaten.

De staat Californië sloot een groot contract met Google om afstandsonderwijs in de regio te bevorderen. Officieren van justitie van diverse staten hebben Amazon ingeschakeld om prijsopdrijving tegen te gaan van mondkapjes en ander beschermende materialen. Google en Apple kondigden een samenwerking aan om Android en iOS geschikt te maken voor corona-tracking en zijn inmiddels in gesprek met ‘tientallen’ overheden en gezondheidsorganisaties die belangstelling hebben, inclusief Nederland. 

Er is amper een product van Silicon Valley te bedenken waarnaar de vraag de afgelopen maanden niet is gestegen

De industrie die een half jaar geleden nog onder vuur lag wegens machtsmisbruik, economische disruptie, aantasting van de geestelijke gezondheid en uitholling van de democratie, herkende het virus direct voor wat het was: een gouden kans om overheden te hulp te schieten met ‘slimme oplossingen’, schreef Naomi Klein. ‘All these buildings, all these physical classrooms – why?’ kraaide Cuomo na zijn gesprekken met Bill en Melinda.‘With all the technology you have?’ Inderdaad, schoolgebouwen, waaromeigenlijk? Praten met Bill Gates leidt kennelijk tot een speciaal soort geheugenverlies.

Onderwijs op afstand, gezondheidszorg per beeldscherm, track- en trace-apps, meer surveillance, meer online retail, meer videoconferencing, meer gaming, meer audio- en videostreaming, meer time spent op sociale media, meer auto’s en taxi’s, liefst zelfrijdend – verzin een product van Silicon Valley waarnaar de vraag de afgelopen maanden níet is gestegen. Of het zouden toerismeplatforms als Booking, TripAdvisor en Airbnb moeten zijn, maar de teloorgang van die parasitaire sector zal denkelijk meer gejuich oproepen dan rouwbeklag.

De Green New Deal, het ambitieuze plan van de Democraten om de Amerikaanse economie groener te maken, heeft plaatsgemaakt voor wat Naomi Klein de Screen New Deal noemde: een ambitieus project, niet om een klimaatramp af te wenden, maar om de wereld met digitale techniek pandemie-proof te maken. Thuisblijven, binnen zitten, virtueel contact in plaats van fysiek, appen in plaats van kletsen, gamen in plaats van sporten – nog maar onlangs gold het als een bedreiging voor de volksgezondheid, nu wordt het verwelkomd als de remedie tegen een dodelijk virus.

Dankbaarheid en applaus

De tech-industrie slaat twee vliegen in één klap: er openen zich tal van nieuwe markten, gecreëerd door overheden die eventuele obstakels snel uit de weg zullen ruimen, altijd prettig, maar ook: een overheid met wie je op die manier samenwerkt, zal je minder snel lastig vallen met restricties en regulering. Het strafmatje is opgeborgen en vervangen door een rode loper.

De mogelijkheden voor pr-washing worden dankbaar benut. Amazon doneert partijen beschermingsmateriaal aan zorginstellingen, uiteraard met veel mediavertoon. ‘It’s a fantastic gift if we donate strategically,’ schreef een adviseur in een uitgelekt memo over de different and bold ways waarop Amazon de crisis kan gebruiken om z’n imago te verbeteren. Intussen moeten werknemers van Amazon het zonder beschermingsmateriaal doen; honderd van hen legden onlangs in New York het werk neer vanwege onveilige werkomstandigheden en gebrek aan mondkapjes. Amazons pr-afdeling mag druk zijn met liefdadigheidsacties, er was nog tijd over om het verzinsel in omloop te brengen dat de werkonderbrekers te kwader trouw waren. De actieleider werd ontslagen.

De pr-campagne werkt. Neem een recente tweet van Martha Stewart, Amerika’s nationale lifestyle koningin, die altijd precies het juiste antwoord heeft op naderende trends, namelijk een product waar toevallig haar naam op of onder staat. Zij twitterde een foto van zichzelf, in haar droomkeuken, achter een grote Apple laptop (en later eentje vanuit haar droomsalon, met twee stuks.) Martha-watchers weten dan: zij heeft een deal met Apple. ‘Have you all considered what this pandemic would be like,’ vraagt ze, ‘without internet connectivity, great devices like the Apple tablet, the Apple laptop, the cloud for storage, Google search, and the iPhone? Think hard.’

Het draagvlak groeide om de Amerikaanse antitrust-traditie in ere te herstellen en de grote tech-monopolies aan te pakken

Dankbaarheid en applaus voor Silicon Valley, dat hebben we lang niet gehoord! De ‘techlash’ is voorbij. ‘There’s a renewed culture of deference to big tech coursing throughout upper class culture,’ schrijft Matt Stoller, politicus en econoom, op zijn blog BIG.

Dat ‘Big’ slaat op Stollers onderwerp: kartelvorming en monopolisme in de Amerikaanse economie. Ook wat dat betreft draait de coronacrisis de klok terug. De afgelopen jaren groeide in Washington het draagvlak om de Amerikaanse antitrust-traditie in ere te herstellen en de grote tech-monopolies aan te pakken, Eén voor één werden de wetsartikelen afgestoft, Elizabeth Warren en Bernie Sanders maakten er een campagne-onderwerp van dat Joe Biden inmiddels heeft overgenomen, en langzaam vormden zich de contouren van een nieuwe, grote Amerikaanse antitrust-golf, zoals ooit tegen Big Oil, Big Telecom en de laatste, dertig jaar geleden alweer, Big Bill (Microsoft). Zoals The Economist schreef: Return of the Trustbusters!

De comeback was van korte duur. Het Congres doet nog wel onderzoek naar concurrentievervalsing van de tech-industrie, maar het enthousiasme is de laatste maanden flink geluwd. Een lobbyist, Nate Sutton, loog onlangs tijdens een hoorzitting over machtsmisbruik door Amazon, ontdekte The Wall Street Journal, een misdrijf waar in Washington normaal behoorlijk zwaar aan wordt getild. Maar de onderzoekscommissie stapte eroverheen en betuigde nog eens zijn grote dankbaarheid voor wat Amazon allemaal doet om te helpen bij de strijd tegen covid-19. 

Alles remote, alles virtueel

Een van Obama’s trustbusters, Bill Baer, schreef al dat we zullen moeten accepteren dat de coronacrisis de toenemende concentratie van economische macht zal versnellen: ‘Niet alle bedrijven zullen het overleven, dat betekent: meer concentratie van marktmacht. Minder concurrentie, meer kans op prijsafspraken, hogere prijzen voor de consument.’ Ook dat signaal zal in Silicon Valley met instemming begroet zijn. Jippie, corona als alibi voor ongehinderde kartelvorming.

Make America great again? Dat kan, zegt Silicon Valley, als je ons de ruimte geeft

Eric Schmidt, lid van alle mogelijke adviesclubs en taskforces op dit gebied, is er helemaal klaar voor. Trumps China-frustratie, het wijdverbreide misverstand dat enge virussen per definitie uit China komen en mogelijk zelfs via 5G verspreid worden (Huawei!), het is koren op Googles molen. Dit is hét moment om Big Tech ruim baan te geven voor iets waar Schmidt al zo lang voor pleit: een groot (laatste?) offensief tegen de technologische wereldhegemonie van China. Die onvermijdelijk is – 330 miljoen inwoners versus 1.4 miljard, wie zou dat winnen? – maar het Amerikaanse voorstellingsvermogen nog te boven gaat. Zeker zolang het Witte Huis bewoond wordt door een borstroffelende orang-oetan die maar vier woorden kent: make America great again. Dat kan, zegt Silicon Valley, als je ons de ruimte geeft.

Het moet raar lopen wil de coronacrisis de digitale heilstaat niet dichterbij brengen. Fysiek menselijk contact, met collega's op een kantoor zitten of naar de kroeg, samenscholingen in theaters en stadions, een arm om je heen van die hulpverlener, het hóeft allemaal niet. Een van de oudste sociale gebruiken die de mens kent, handen schudden, is de afgelopen maanden verbluffend snel gereduceerd tot een pre-hygiënisch atavisme waar we al lang afscheid van hadden moeten nemen. Elkaar áánraken – what were we thinking? Eric Schmidt heeft het over ‘tele-everything’: alles op afstand, alles remote, alles virtueel.

In het Beloofde Land, daar, aan de einder, voorbij Covid en Corona, zal alles ‘tele’ zijn. Het nieuwe normaal is een permanente, digitale quarantaine. De virussen zullen verweesd en werkloos door de lucht zweven. En voor de troost is er hervormingsporno.