Het Centraal Planbureau (CPB) heeft een belangrijke politieke rol. Het rekent begrotingen en partijprogramma’s door. Het presenteert zichzelf daarbij als onafhankelijke academische arbiter in de politieke arena. Het CPB draagt echter steeds vaker het eigen politieke wereldbeeld uit. Het is een neoliberale thuisfluiter geworden, zoals enkele voorbeelden illustereren. Eerste voorbeeld: het CPB wijdt sinds de eurocrisis rapport na rapport aan de overheidsschuld die onhoudbaar heet te zijn – zonder daarbij overigens aan de oorzaak (staatssteun voor de falende ING en de failliete ABN) nog aandacht te schenken. Het negeert goeddeels de (hogere!) private schulden. De private schulden zijn in Nederland zowel historisch als internationaal bezien hoog. Ze leiden onder andere tot inkomstenderving voor de fiscus (via hypotheekrenteaftrek) en opgeblazen (maar voor banken zelf winstgevende) bankbalansen.

Onwelgevallige informatie negeren

Tweede voorbeeld: onlangs toonde de organisatie van geïndustrialiseerde landen OESO aan dat meer ongelijkheid leidt tot lagere economische groei. Het CPB neemt de uitkomsten van de OESO doorgaans over. Hier niet: het CPB stelde in een kort en zuinig briefje aan het parlement dat het onderzoek irrelevant is voor Nederland (hoewel het onderzoek toch echt Nederland includeerde). Derde voorbeeld: over klimaatverandering stelde het CPB onlangs: 'Door het smelten van het Noordpoolijs wordt de noordelijke zeeroute tussen Noordoost-Azië en Noordwest-Europa commercieel levensvatbaar.' Klimaatverandering als verdienmodel voor de private sector. De aarde wordt geofferd op het altaar van de commercie.

CPB-rapporten zijn doordesemd van een neoliberaal wereldbeeld

Het bagatelliseren of zelfs negeren van hypotheekschulden, klimaatverandering en ongelijkheid staan niet op zichzelf. CPB-rapporten zijn doordesemd van een neoliberaal wereldbeeld. Het befaamde weekinkomen dat we aan de euro te danken zouden hebben, baseerde het CPB – zo legde Ewald Engelen uit – op onderzoek geïnitieerd door de Europese commissie dat – how convenient – de eurocrisis negeert. Ergo, de euro is profijtelijk – op die crisis na dan. Het wereldbeeld blijkt ook uit dat wat het CPB negeert: het grootschalige fiscale handjeklap van het ministerie van Financiën met multinationals (zoals Starbucks), de grootste fraude in 200 jaar Koninkrijk – de door Rabobank gepleegde Libor-fraude – of kartelvorming op de 'zorgmarkt'. Deze voor de Nederlandse politieke economie toch zo kenmerkende zaken treft men niet aan in CPB-rapporten.

Buitenaards wezen

Stel dat een buitenaards wezen de Nederlandse economie wil leren kennen met CPB-rapporten. Dan zou het denken dat publieke schulden een groot probleem zijn en private schulden niet, dat klimaatverandering en de euro lucratief zijn. En het zou niet weten dat Nederland wereldkampioen hypotheekschulden is of dat bankiers de ambtenaren van het Ministerie van Financiën in hun zak hebben.

Dit is geen wetenschap meer, maar ideologie

Dit is geen wetenschap meer, maar ideologie. Het CPB-wereldbeeld blijkt ook uit een zogenoemde tweet van het hoofd persvoorlichting over de toenmalig Griekse minister van financiën Varoufakis: 'Kunnen we die kale Griekse minister een maandje of wat totaal negeren. Is het beste voor iedereen...' Persvoorlichters vermijden uit de aard hunner functie alles dat potentieel controversieel is. Kennelijk is het ridiculiseren van een politicus die tegen bezuinigingen pleit dat niet. Hoe dit wereldbeeld te verklaren? Het CPB weerspiegelt de dominante stroming in de politiek (neoliberaal). Maar het wereldbeeld is ook de uitkomst van actief beleid. Met het aanstellen van een ambtenaar van het ministerie van Financiën zonder enige academische achtergrond als directeur, blijkt ambtelijke loyaliteit te prevaleren boven academische onafhankelijkheid. Academische tegenspraak gedijt ook niet in een organisatie waarin bonussen, reorganisaties en tijdelijke contracten constituerende elementen zijn geworden. Het CPB wordt steeds politieker en steeds minder wetenschappelijk. Dat is kwalijk en wetenschappelijk doodzonde.