Zonder blikken of blozen zaten ze gisteren naast elkaar voor een overleg met de Kamer over bewapende drones. Minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert en Minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans. Terwijl de PvdA-minister van Buitenlandse Zaken de discussie over het gebruik van bewapende drones internationaal nog wil voeren en Den Haag daarbij als ‘wereldhoofdstad van het internationaal recht’ wil profileren, koopt de VVD-minister van Defensie alvast de voor bewapende taken ontwikkelde Reaper drones. ‘Onbewapend’ hoor, zo liet Hennis weten. Follow The Money schreef in november vorig jaar waarom het een kwestie van tijd is voordat de minister bewapening van deze drones aan de Kamer voorlegt. Dagblad Trouw kwam gisteren met een vergelijkbare conclusie: ‘De kans dat er militaire behoefte aan bewapening ontstaat is aanzienlijk.’ Terug in de tijd, 9/11. Met gekaapte vliegtuigen pleegt Al Qaeda vier aanslagen op Amerikaans grondgebied. Twee vliegtuigen boren zich in het World Trade Center in New York. De wereld is live getuige van hoe de Twin Towers in elkaar zakken en de straten van Manhattan bedekken met een vulkaangrijze stoflaag. Deze terroristische aanvallen rechtvaardigen volgens de Amerikanen het gebruik van bewapende drones. In de ‘oorlog tegen terrorisme’ schakelen de bewapende drones van terrorisme verdachte personen uit. Nooit meer zoiets als 9/11, is de gedachte.  De bewapende drone is het middel om dit te voorkomen.

‘Two wrongs don’t make one right’

‘Hoe weegt u dat?’ Tijdens het Algemeen Overleg (AO) van de Tweede Kamer over bewapende drones vraagt VVD-Kamerlid Ronald Vuijk aan SP-Kamerlid Harry van Bommel naar de achterliggende gedachte. ‘Two wrongs don’t make one right,’ reageert Van Bommel. ‘Afschuwelijk wat er op 9/11 gebeurd is, maar dat geeft je geen recht om elders mensenrechten te schenden. Daarnaast is het de vraag of dit de manier is om te voorkomen dat er weer zoiets plaatsvindt.’ De Amerikaanse reactie op 9/11 voert de boventoon in het debat over bewapende drones. PVV en VVD twijfelen amper over  bewapende drones. Verwijzend naar het islamitisch terrorisme bepleit de PVV bewapening van drones. Het gebruik van bewapende drones is volgens PVV-Kamerlid Van Roon ‘te rechtvaardigen, nuttig en noodzakelijk.’ Van Roon verwijst naar een kans in het verleden om de leider van Al Qaeda vóór 9/11 uit te schakelen. Bin Laden had in 2000 uitgeschakeld kunnen zijn als de drone die hem gespot had, bewapend was. Ook de VVD kan gerekend worden als voorstander van bewapende drones. SP-Kamerlid Van Bommel noemt zijn collega van de VVD ‘droneknuffelaar’ en stelt dat VVD'er Vuijk het voordoet ‘alsof RSI het enige risico’ is van drones. Het kabinet is genuanceerder dan de VVD, zegt Van Bommel. Vuijk gniffelt wat bij het aanhoren van SP-er Van Bommel.

Voortrekkersrol Timmermans

PvdA-minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans trekt de discussie naar zich toe. De Commissie van Advies voor Volkenrechtelijke Vraagstukken (CAVV) kreeg de opdracht om uit te zoeken of het gebruik van bewapende drones wel past binnen de kaders van het internationaal recht. Bewapende drones zijn voor het internationaal recht eigenlijk niet veel anders dan de inzet van F-16’s, zo oordeelde het CAVV. Ook daar zijn regels voor binnen het internationaal recht. De minister ging in januari in gesprek met Amnesty International, vredesorganisatie Pax (voorheen IKV Pax Christi) en andere NGO’s. Timmermans hoorde de zorgen van het maatschappelijk middenveld aan. ‘Ondanks de stelling dat bewapende drones niet wezenlijk verschillen van andere wapens, bestaat de zorg onder NGOs dat de inzet van deze wapens oorlogen zou kunnen verlengen. Drones zouden een verleidelijk instrument zijn, gezien de beperkte militaire en politieke risico’s voor regeringen,’ zo schrijft Timmermans over één van de zorgen van het maatschappelijk middenveld. Van een afstand aanvallen uitvoeren verlaagt de drempel tot oorlogshandelingen. Het kabinet en het merendeel van de Kamer sluit zich aan bij het advies van het CAVV, maar er zijn nog veel vragen. ‘Onder internationaal recht kán het gebruik van bewapende drones legitiem zijn,’ zo nuanceert Sjoerd Sjoerdsma (D66) tijdens het AO. Minister Timmermans spreekt ‘met respect over het rapport van CAVV’, maar volgens de minister zijn er nog wel ‘punten waarop het internationaal recht nog niet gekalibreerd is’ op het gebruik van bewapende drones. Verschillende politieke partijen delen de zorgen van de NGO’s.

'Een normstellend debat over de vraag hoe we staan tegenover ánderen'

Een 'afbakeningsdebat', zo probeert defensie-expert Christ Klep het debat tegenover Follow The Money te duiden. ‘Vergelijkbaar met bijvoorbeeld de discussie over risico's tijdens missies of bepaalde mensenrechten. Het is niet waarschijnlijk dat Nederland zijn drones rechtstreeks gaat gebruiken om terroristen vooropgezet te doden, dit ter onderscheid van doden op het slagveld.' Het gebruik van targeted strikes zou volgens Klep 'voor een ethisch denkend land als Nederland een zéér vreemd scenario zijn.' Hiervoor is een uitgebreide surveillance nodig, wat lastig is met voorlopig vier Reapers. 'En het vereist een politiek-militaire beslisketen die we in Nederland als zodanig niet kennen. Het kernkabinet en adviseurs moeten dan overleggen wie ze búiten de juridische kaders gaan omleggen. Maar dat neemt niet weg dat 'de' politiek de piketpaaltjes moet slaan. Wat wil Nederland in elk geval niet dat er gebeurt? Het is dus een normstellend debat, dat mede gaat over de vraag hoe we staan tegenover ánderen, met name de VS.’

Den Haag: 'wereldhoofdstad van het internationaal recht’

Minister Timmermans heeft internationale ambities met dit normstellend debat. Hij wil het debat over bewapende drones naar internationaal niveau te tillen,  om internationale afspraken over het gebruik van drones te maken. Volgens Timmermans gaat ‘het niet om het wapensysteem zelf, maar om het gebruik van het wapensysteem.’ De minister stelde verder dat het vooral gaat over een ‘nieuwe soort oorlog’, met de ‘drone als middel bij een doel.’ En passant hoopt Timmermans de internationale discussie het Haagse podium op te duwen. Goede PR voor Den Haag, de ‘wereldhoofstad van het internationaal recht.’ Discussie of niet, minister Hennis van Defensie kondigde in november vorig jaar aan dat defensie voor 100 a 250 miljoen euro vier Reaper-systemen gaat kopen. Tijdens het AO herhaalde Hennis haar boodschap. Defensie heeft ‘geen plannen om ze te bewapenen. Bewapening is niet opgenomen in het defensie-investeringsplan, dat 15 jaar vooruit kijkt.’ Maar als het kabinet alsnog besluit tot bewapening zal de minister dit bespreken met de Kamer, omdat zij ‘draagvlak van belang’ vindt.

'Een totale mismatch'

‘Een totale 'mismatch' qua investering’, zegt defensie-expert Christ Klep over de onbewapende taken van de Reaper. ‘Vooral omdat de Reaper 'van nature' ontwikkeld is als een alleskunner-zonder-piloot.’ Minister Hennis lijkt het niet eens met Klep: ‘We gaan ze niet voor niks aanschaffen,’ stelt Hennis tijdens het AO. ‘De Reapers gaan informatie vergaren voor militaire operaties.’ De minister wijst naar het grote bereik van de drone, waarmee het geschikt is om operaties in kaart te brengen. ‘Onlogisch’, denkt defensie-expert Klep, die voorziet dat Nederland ‘uiteindelijk de middenweg zal kiezen. Bewapende Reapers meenemen op missies als vorm van force protection. Dat zou logisch zijn, gezien het beperkte aantal beschikbare F-35's. Dat valt politiek ook wel te verkopen, omdat het immers een 'defensieve' vorm van operationele inzet zou zijn, bedoeld om Nederlandse levens te sparen.’ ***** Vanavond besteedt Zembla aandacht aan 'Dodelijke Drones', om 20:50 uur op Nederland 2.