‘Kunnen we je contact geld sturen???,’ vraagt twitteraar DaniHenri88 aan Willem Engel. De bekende gedreadlockte corona-activist snapt de vraag en reageert meteen: ‘Ja dat kan.’ 

Het is niet vreemd dat Engel er zo snel bij is. Hij besteedt veel tijd op Twitter, met volgelingen als DaniHenri88 die hij oproept om te doneren aan zijn stichting Viruswaarheid.nl. 

Het is ook niet vreemd dat hij bereid is cash te accepteren. De kans is groot dat Viruswaarheid aan het einde van deze maand geen giraal geld meer kan ontvangen. Sterker nog, vermoedelijk bestaat de stichting dan niet meer. Omdat ze op 24 november door een uitspraak van de rechter zonder bankrekening komt te zitten. 

Huisjurist en medeoprichter Jeroen Pols kondigde om die reden op de website het einde aan. ‘Als het niet lukt om over een bankrekening te beschikken, betekent dat het einde van Viruswaarheid,’ bevestigt Pols desgevraagd. ‘Deelname aan het maatschappelijk verkeer is niet mogelijk zonder toegang tot girale betaalmogelijkheden.’

Krottenkoning

Het is voor Rotterdammer Willem Engel, die in maart 2020 landelijke bekendheid kreeg als een van de eerste en felste activisten tegen het coronabeleid van de overheid, het zoveelste bewijs dat de ‘fascistische dictatuur’ Nederland hem treitert en dwarsboomt.

Afkeer van autoriteiten kreeg hij van huis uit mee. Zijn afgelopen augustus overleden vader Cees Engel was een roemruchte ‘krottenkoning’, die in Rotterdam zeshonderd voornamelijk verwaarloosde pandjes had verzameld. Die leidden tot veel levenslange conflicten. In zijn laatste jaren omringde Engel senior zich met stapels dossiers in lopende processen tegen de overheid, hoewel de gemeente Rotterdam hem in 2007 had uitgekocht voor liefst 13 miljoen euro.

Zijn zoon Jan, broer van Willem, kocht met een deel van die 13 miljoen vastgoed in het Duitse Bremerhaven. Jurist Pols is mede-eigenaar. ‘Inderdaad, in een deel van die panden huizen sekswerkers,’ vertelde Pols aan dagblad Trouw. 

Vader Cees was eigenaar van camping Fort Oranje in het Brabantse Rijsbergen (gemeente Zundert) die zou uitgroeien tot het meest beruchte kampeerterrein van Nederland. Hij verhuurde zijn caravans aan iedereen die moeite had op de woningmarkt, van alleenstaande moeders tot drugsverslaafden, arbeidsmigranten en prostituees. 

Engel senior vond dat heel nobel van zichzelf. De gemeente dacht er na ruim vijfhonderd meldingen van diefstal, geweld, drugs, prostitutie en brand anders over. Ze liet de politie de camping in 2017 ontruimen. Cees vluchtte naar België om te ontkomen aan de ijzeren greep van ‘de dictatuur Nederland’.

De mensen bij wie Engels provocaties in de smaak vallen, doneerden in twee jaar tijd 6 ton aan Viruswaarheid

Dwarsliggen en provoceren mag Willem ook graag doen. Zo koppelt hij regelmatig een overlijden of ernstige ziekte aan covid-vaccinaties, die hij ‘gentherapie’ noemt. Hij en Pols vergeleken eind oktober Klaus Schwab, de directeur van het door hen zeer gewantrouwde World Economic Forum, met Adolf Hitler. Engel bood de nazi’s zijn verontschuldigingen aan: ‘Ik kan me voorstellen dat ze hier niet mee geassocieerd willen worden, dus bij voorbaat excuus.’

Al sinds het begin van de pandemie vallen dit soort uitspraken in de smaak bij een smaldeel dat denkt dat corona en coronavaccins passen in een sinister, wereldwijd complot van een kleine elite die de massa probeert te onderdrukken. Die mensen hebben, afgaande op de jaarverslagen, in 2020 en 2021 ruim 6 ton gedoneerd aan Engels stichting Viruswaarheid.nl. Cijfers over 2022 zijn er nog niet.

Massale aangifte

Viruswaarheid – sinds 6 oktober omgedoopt in Voor Waarheid – stelt de inkomsten uit donaties te gebruiken om te ‘strijden voor het behoud van een democratische rechtsstaat’ en om te procederen tegen de overheid. Maar inmiddels zijn ook het opinieplatform Joop (BNN/VARA) en de Belgische viroloog Marc van Ranst door Engel en Pols voor de rechter gedaagd. 

Bij een liquidatie van de stichting mag het bestuur op grond van de statuten resterend geld naar het buitenland zenden, blijkt uit onderzoek van Follow the Money. Volgens hoogleraar verenigingsrecht Marjan Olfers biedt die route de mogelijkheid geld uit het zicht van de Nederlandse autoriteiten te laten verdwijnen. Zo zou het op papier alsnog bij de bestuurders terecht kunnen komen, iets dat officieel niet mag.

De statutaire mogelijkheid om geld naar het buitenland te doen vloeien, is pikant omdat de kans groot is dat er nog een aanzienlijk bedrag op de rekening staat, zegt Norbert Dikkeboom. Hij is de initiator van de massale aangifte tegen Engel, wegens opruiing, verspreiding van medische desinformatie, oplichting, uitingen met een terroristisch oogmerk en bedreiging. Die aangifte leidde tot meerdere aanhoudingen, een voorlopige hechtenis en een strafzaak, die 21 november inhoudelijk behandeld wordt.

Fuerteventura

Daarnaast is stichting Viruswaarheid door de ING al eens betrapt op een ‘onregelmatige overboeking’ met ‘een verdachte omschrijving’ van 50 duizend euro. Dat was vorig jaar de reden waarom de bank de betaalrekening blokkeerde en de stichting de deur wees. Volgens Engel en Pols betrof het een lening aan Engel, voor de aankoop van grond op het Spaanse eiland Fuerteventura. De twee stellen daar wel transparant over te zijn geweest. 

Ze spanden in juni 2021 een rechtszaak aan tegen de ING, maar na een lange rechtsgang kreeg de bank op 19 oktober toestemming om de bankrelatie te beëindigen. Daarna staakten ook de online-betaaldiensten PayPro, Wise en SumUp, waarmee Viruswaarheid via internet donaties inde, hun dienstverlening, zo meldde Engel op Twitter. 

Banken en betaaldiensten zijn zeer gevoelig voor ‘ongebruikelijke transacties’, zeker die van stichtingen met honderden of duizenden donateurs en veel betaalverkeer, want het toezicht daarop vreet tijd. 

Volgens de rechtbank is een controversiële opvatting geen reden om een bankrelatie te beëindigen

Een bank moet veel transacties monitoren, vanwege de strenge Wet ter bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering (Wwft), en kan enorme boetes krijgen voor het niet-signaleren van vaag omschreven overboekingen. Daarom zijn ze klanten als Viruswaarheid liever kwijt dan rijk. De kans dat Viruswaarheid bij een andere bank terecht kan is zodoende nagenoeg afwezig.

Het oordeel van de rechter heeft niets te maken met waar Viruswaarheid inhoudelijk voor staat, zoals Engel en zijn medestanders beweren. De rechtbank stelt juist dat een controversiële opvatting ‘uiteraard geen reden kan zijn om een relatie te beëindigen’.

Ondanks die duidelijke kanttekening van de rechter, denkt jurist Pols dat hun opvattingen wel een rol speelden bij het afscheid van de bank en de betaaldiensten: ‘Dit is een vermoedelijk door de NCTV gecoördineerde actie om Viruswaarheid monddood te maken. Uit toegespeelde documenten bleek al in 2020 dat de NCTV banken instrueerde om overheidskritische actiegroepen te weren,’ schrijft hij in een e-mail aan Follow the Money.

Liquidatiesaldo

Het vermoedelijke einde van de actiegroep werpt de vraag op waar het geld heengaat dat de stichting nog in kas heeft. Een stichting heeft geen eigenaar en het geld van een ontbonden stichting mag niet naar de eigen bestuurders. In principe vervalt het liquidatieoverschot aan de staat, tenzij de statuten erin voorzien wat er na ontbinding mee moet gebeuren.

Gebruikelijk is dat de statuten voorschrijven dat het resterende geld naar een ander goed doel gaat, met (min of meer) dezelfde missie. Van de ene voetbalclub naar de andere, of van de ene noodhulporganisatie naar de andere.

Ook stichting Viruswaarheid heeft in de statuten opgenomen dat het ‘vereffeningssaldo moet worden bestemd aan een ANBI (Algemeen nut beogende instelling) met een soortgelijk doel’. 

Maar ze heeft daar nog iets aan toegevoegd: het bestuur kan het overgebleven geld overmaken aan ‘een buitenlandse instelling die voor minimaal 90 procent gericht is op het algemeen nut’. Deze regel is in december 2021 in de statuten opgenomen (zie kader).

‘Dit zie je niet veel, het roept de vraag op waarom je het geld naar het buitenland zou willen sturen’

Volgens Pols gaat het om een standaardclausule. ‘Zie bijvoorbeeld de statuten van Wakker Dier.’ De dierenrechtenorganisatie heeft vastgelegd dat een positief saldo na opheffing ten goede dient te komen aan ‘een fiscaal erkende algemeen nut beogende instelling (of een buitenlandse instelling van algemeen nut) met een soortgelijke doelstelling’. 

Toch is zo’n buitenland-bepaling bijzonder, zegt hoogleraar verenigingsrecht Marjan Olfers. ‘Dit zie je niet veel. Het roept de vraag op waarom je het geld naar het buitenland zou willen sturen. Het mag niet terechtkomen bij bestuurders, maar als het naar het buitenland gaat hebben Nederlandse autoriteiten er nog maar weinig grip op. En in bepaalde landen, het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld, heb je vennootschappen met algemeen nut, sociale ondernemingen. Die mogen wel geld uitkeren aan bestuurders.’

‘Hoeveel geld de stichting Viruswaarheid heeft, is lastig vast te stellen,’ zegt ‘Engel-watcher’ Norbert Dikkeboom tegen Follow the Money. ‘Tijdens het kort geding tegen ING bleek bijvoorbeeld dat de stichting 50 mille aan Engel had uitgeleend zonder de donateurs daarover te informeren.’

In 2020 inde Viruswaarheid 311.505 euro aan baten uit fondswerving, aldus het jaarverslag van dat jaar. Aan het einde van dat jaar stond er op de ING-rekening nog 174.484 euro. 

In 2021 kwam 309.850 euro aan donaties binnen. Een grote uitgavenpost waren ‘mediakosten’, daaraan werd dat jaar 98 duizend euro besteed. Voor het opzetten van de website Videowaarheid, websitehosting en -onderhoud, en het inrichten van een studio, verklaart Pols. Dikkeboom: ‘Een stichting mag veel doen met haar geld, dus bijvoorbeeld 30 duizend euro betalen voor één A4’tje met mediatips, die vrijheid heeft een stichting helaas.’

Aan ‘proceskosten’ is vorig jaar 226 duizend euro uitgegeven, aan loonkosten bijna 42 duizend

‘Viruswaarheid is een mediaorganisatie zodat in 2020 en 2021 ruim 165 duizend daaraan besteed werd,’ e-mailt Pols aan Follow the Money. ‘Andere posten zijn onderzoek en het voeren van acties. Wij hebben het geld dus uitgegeven aan het beschermen van de rechtsstaat en democratie, maar betreuren dat het doel niet meer haalbaar is,’ schrijft hij, verwijzend naar de uitspraak in de zaak tegen de ING. ‘De rechtsstaat bestaat niet meer. De gewezen vonnissen zijn daarvoor een belangrijke aanwijzing.’

Aan ‘proceskosten’ is vorig jaar 226 duizend euro uitgegeven en aan loonkosten bijna 42 duizend euro. Pols: ‘Er was een vaste kantoormanager maar dat contract verliep begin dit jaar. Dit was niet iemand uit onze omgeving maar is extern aangenomen.’

‘Tonnen over’

Eind 2021 hield Viruswaarheid 57.364 euro aan liquide middelen over. Over recentere opbrengsten uit donaties kan Pols bij navraag nog niet vertellen. ‘Voor 2022 valt dit bedrag mogelijk lager uit [dan in 2021] maar de cijfers zijn mij niet bekend en zullen in het jaarverslag gepubliceerd worden,’ e-mailt hij. Hoeveel er in kas zit ‘is mij niet bekend’.

‘Als ik een wilde schatting mag maken,’ zegt Dikkeboom, ‘is er ongeveer 250 duizend euro aan rechtszaken besteed. Dan ga ik uit van zo’n 5 duizend euro aan kosten per rechtszaak. Ze hebben vrijwel alle zaken verloren, dus dat geld zijn ze kwijt. Dan blijft er een fors bedrag over, mogelijk tonnen.’

Viruswaarheid heeft ook een webshop, maar volgens Dikkeboom is niet duidelijk of de inkomsten daaruit onderdeel uitmaken van het kapitaal op de balans van de stichting. Hij benadrukt dat zijn uitspraken vermoedens zijn, maar dat deze op geen enkele manier worden ontkracht door wat de stichting zelf over haar financiële beleid naar buiten brengt. Pols gaat niet in op een vraag over de webshop.

Raad van toezicht

Omdat een stichting veel vrijheid heeft, heeft die doorgaans meerdere bestuurders en een onafhankelijke raad van toezicht. Die laatste is vaak van groot belang bij besluiten over het liquidatiesaldo. 

Bij het door Pols tot voorbeeld gestelde Wakker Dier staat in de statuten dat het bestuur en de raad van toezicht (bestaand uit vier personen) akkoord dienen te gaan met de bestemming van het liquidatiesaldo, met minimaal twee derde van de stemmen. Die toezichtsraad kent bovendien relatieve zwaargewichten: een Eerste Kamerlid, een advocaat, en een managementconsultant. De raad van bestuur bestaat uit drie voltijdsmedewerkers van Wakker Dier.

Bij Viruswaarheid was Willem Engel tot medio 2021 de enige bestuurder. Onder druk van het OM is dat aangepast. Nu zijn er nog twee: Erik Leidekker (45) en Hale Baydar (35), die in het handelsregister ook wel Hale Leidekker wordt genoemd.

Twee mensen waarover opvallend weinig te vinden is via Google. Uit het handelsregister blijkt dat Leidekker veiligheidstrainingen en -advies geeft. De bestuurlijke ervaring waar hij en Baydar op kunnen bogen is, voor zover te achterhalen, bij een volkstuinvereniging in Spijkenisse. (Leidekker reageert niet op app of e-mail.)

Volgens het handelsregister is broer Jan lid van de raad van toezicht, Pols bestrijdt dat

Er is ook een raad van toezicht gekomen, en die telt volgens gegevens van het handelsregister op dit moment één lid, broer Jan Engel. 

Jan is tegenwoordig, samen met Willems vriendin Dorien Duinker, een van de drijvende krachten achter de Church Of Own Body And Soul, een nieuwe spirituele beweging met ‘een geloof waarbij eigen lichaam en geest centraal staat [sic]’ en die donaties welkom heet. De kerk stelt op de website desgewenst ‘een geloofs-verklaring aan leden [te] verschaffen welke het dragen van een mondkap verbied [sic], evenals onvrijwillige vaccinaties en/of testen’.

Pols bestrijdt dat Willems broer bij Viruswaarheid een positie bekleedt: ‘Bij mijn weten is Jan Engel geen lid van de raad van toezicht. Er zijn vijf leden in de raad waarvan de wijziging nog niet is doorgevoerd in het handelsregister. Dit zal een dezer dagen doorgevoerd worden.’

Corrupte mediabedrijven

Viruswaarheid is volgens Pols heel transparant: ‘Het was niet voor niets dat het Openbaar Ministerie na afronding van zijn onderzoek op de website meedeelt dat de donateurs erop kunnen vertrouwen dat hun geld besteed wordt waarvoor de stichting is opgericht.’

Pols doelt hier op een civiel onderzoek (niet te verwarren met de strafzaak wegens opruiing of de rechtszaak tegen de ING) naar de financiële handel en wandel van Viruswaarheid. 

‘Mocht er geld overblijven, dan gaat dat naar een procedure tegen corrupte mediabedrijven’

Het OM voerde dat uit naar aanleiding van mediaberichten over het conflict met de ING. Het constateerde toen ‘onregelmatigheden’ bij de oprichting en een ‘onrechtmatige’ lening aan voorman Engel, maar stopte het onderzoek nadat beide kwesties waren rechtgetrokken (zie ook het kader).

‘Viruswaarheid keerde nog nooit een bedrag uit aan een bestuurder,’ stelt Pols. ‘Willem Engel en ikzelf staken, zonder dat daar een vergoeding tegenover staat, duizenden uren werk in de stichting. Daarin komt geen verandering.’

Over de toekomst zegt Pols: ‘Viruswaarheid bouwde een indrukwekkende informatie- en videodatabank op de afgelopen jaren. Mochten de activiteiten beëindigd worden, dan zal ongetwijfeld een deel besteed worden om deze informatie in de toekomst toegankelijk te houden.’

Hij voegt er nog een dreigement aan journalisten aan toe: ‘Mocht er nog genoeg geld overblijven, dan zal dit gaan naar een organisatie die een procedure start tegen de rol die corrupte mediabedrijven speelden in het verspreiden van schadelijke overheidspropaganda en haatcampagnes tegen overheidskritische personen en organisaties.’