De terroristische aanslagen in Parijs hebben ervoor gezorgd dat alle inlichtingendiensten, opsporingsinstanties en het Openbaar Ministerie op scherp staan. Eén vertegenwoordiger daarvan is Marianne Bloos, hoofdofficier van het Functioneel Parket, het onderdeel van het Openbaar Ministerie dat zich gespecialiseerd heeft in onder meer fraude, witwassen en terrorismefinanciering. Het Landelijk Parket heeft de regie bij de bestrijding van terrorisme, maar voor het opsporen en vervolgen van de financiering van terroristische misdrijven – artikel 421 van het Wetboek van Strafrecht – wordt het Functioneel Parket ingeschakeld, meer in het bijzonder de landelijk officier witwassen en terrorismefinanciering die sinds 2006 werkzaam is binnen het Functioneel Parket. Een team van circa vier financieel-economisch specialisten kan bovendien een beroep doen op de opsporingsvaardigheden en bevoegdheden van de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD). De bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering is in Nederland vastgelegd in de ‘Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme’ (Wwft). Daarin is onder meer bepaald welke instanties en beroepsgroepen customer due diligence onderzoek moeten plegen en welke instellingen ongebruikelijke transacties moeten melden bij de Financial Intelligence Unit (FIU). Niet-melders van ongebruikelijke transacties, zoals vrijwel de gehele advocatuur, kunnen onderwerp worden van een onderzoek door het Functioneel Parket.

Foto: Marianne Bloos, links van de onlangs afgetreden staatssecretaris Fred Teeven

Is er door de aanslagen in Parijs sprake van een nieuwe focus bij het Functioneel Parket op het gebied van terrorismefinanciering?

‘Terrorismefinanciering gebeurt niet altijd op dezelfde manier, het heeft een scala aan verschijningsmogelijkheden en het verandert ook. Daarom is het heel belangrijk dat alle instellingen hun rol pakken.’

Welke lessen zijn er getrokken uit eerdere onderzoeken naar terroristische organisaties in Nederland zoals de Hofstad-groep?

‘Dat onderzoek is gedaan door het landelijk parket, maar dat wordt wel gedeeld met ons. De les uit verschillende strafrechtelijke onderzoeken is, dat het geld nooit via één weg loopt. Dat er verschillende wegen zijn die naar Rome leiden, gaat ook op bij terrorismefinanciering.’

Zijn nu alle financiële transacties tussen landen als bijvoorbeeld Syrië, Jemen en Irak reden om een red flag te plaatsen? ‘Als je vanuit Nederland een cheque stuurt met “IS” erop dan is het duidelijk, maar zo gaat het niet. Terrorismefinanciering kent verschillende verschijningsvormen en wegen die we allemaal moeten aflopen. Dat is het geval bij alle vormen van georganiseerde criminaliteit: het-is-niet-makkelijk. Het is belangrijk dat alle maatschappelijke spelers inzichten aan elkaar verschaffen.’

Stel, een Syriëganger keert met een paspoort terug naar Nederland en opent een rekening bij een bank Gaat dat lukken of zal hij of zij bovendrijven in een customer due diligence onderzoek?

‘Bij terugkerende Syriëgangers is het zo dat je wilt dat alle partijen in de maatschappij een rol spelen. De verwachting van de maatschappij is dat wij zoveel mogelijk informatie delen op dat terrein. Ik moet het mogelijk maken dat ook andere maatschappelijke instituties een rol spelen, dat zij aan mij informatie geven en ik aan hen. Een Syriëganger kan een verdachte zijn. Ik kan hooguit zeggen dat informatie uit strafrechtelijke onderzoeken kán worden gedeeld met anderen, maar dat is wel aan regels gebonden.’

Verschijnt de naam van verdachten in een lopend onderzoek op het scherm van een bankmedewerker die een customer due diligence onderzoek doet?

‘Nee, niet zomaar. Dat is afhankelijk in welk stadium het onderzoek zich bevindt. Het is te casuïstisch om daar één lijn op te trekken. Het delen van informatie zal je dan heel specifiek moeten doen. Maar soms moet je ook weer fenomeenachtige informatie delen zoals hóe een systeem misbruikt kan worden. Zodat het mogelijk is om daar een hekje op te werpen. Dan kunnen zij actie ondernemen. Met wie ik dat deel is afhankelijk waar dat nodig is.’

Wat zijn dan die specifieke hekjes? In FATF-rapporten wordt bijvoorbeeld gewaarschuwd dat goede doelen stichtingen ‘bijzonder kwetsbaar’ zijn als dekmantel voor terrorismefinanciering.

‘Dat zijn vormen die voorkomen, ja, maar het lastige is dat er volgende week weer een nieuwe vorm is. De verschijningsvormen van witwassen en terrorismefinanciering zijn onbeperkt en daarom sluiten wij niks uit. We zijn niet specifiek gericht op één verschijningsvorm.’

Maar is, binnen de ervaring van het Functioneel Parket, de waarschuwing met betrekking tot goede doelen stichtingen nog steeds relevant of is die kwetsbaarheid afgenomen?

‘Zoals eerder gezegd: terrorismefinanciering gebeurt niet altijd op dezelfde manier, het heeft een scala aan verschijningsmogelijkheden. Dus je moet je ervan bewust zijn dat alle verschijningsmogelijkheden zich voor kunnen doen.’

Financiële instellingen hebben de plicht om in hun cliëntenonderzoek de uiteindelijk belanghebbende van een vennootschap te achterhalen, de zogeheten ultimate beneficial owner. Zijn zij voldoende uitgerust om dat te kunnen?

‘Ik verwacht dat ze voldoende uitgerust zijn, maar dat zou u daar moeten vragen.’

Ik vraag dit, omdat het Functioneel Parket ongetwijfeld zelf ook regelmatig een ubo-onderzoek doet.

‘Wij kunnen deksels optillen op plekken waar anderen niet kunnen komen. Onze mogelijkheden zijn voldoende. Ik ga niet zeggen dat een bank de daadwerkelijke ubo altijd kan vinden, maar ze kunnen er wel veel aan doen. Het is niet fair om van ze te verwachten dat ze het altíjd kunnen achterhalen, want wij kunnen dat soms alleen afdwingen met behulp van het strafrecht.’

Hoe dient een compliance-afdeling om te gaan met cliënten die een rookgordijn opwerpen via offshore-vennootschappen en mogelijke stromannen?

‘Het is aan de toekomstige klant om transparant te zijn. Indien ze dat niet kunnen dan kan je het beste ook geen diensten aan ze verlenen.’

Financiële instellingen zullen zeker in de huidige economische situatie niet graag klanten weigeren. Waar kunnen ze aankloppen bij twijfel over een klant om te voorkomen dat ze als niet-melder strafrechtelijk aangepakt worden?

‘Op het moment dat er twijfels zijn over een klant dan moet een instelling zich afvragen of ze nog wel zaken met die klant wil doen. Waarom zou een klant mist laten voortbestaan? Het is aan de klant om de mist te klaren en duidelijkheid te verschaffen. Iemand die niets te verbergen heeft zal dat ook doen.’

Er bestaan wel lijsten van bekende terroristen, maar deze lijsten bevatten vaak niet alle noodzakelijke informatie zoals juiste tenaamstelling door bijvoorbeeld verschillende schrijfwijze van Arabische namen. Hoe moeten financiële instellingen zich verlaten op de sanctielijsten?

‘We worstelen daar allemaal mee. Het is niet alleen met Arabische namen, maar ook met Nederlandse namen zo. Is het Janssen met dubbel “s” of een enkele “s”? Worden wel of niet alle voorletters meegenomen. Wel/geen streepje tussen namen. Het is belangrijk dat je er heel alert op bent dat er variaties mogelijk zijn.’

Heeft het Functioneel Parket nog de mogelijkheid om personen of bedrijven op sanctielijsten te plaatsen?

‘Ik heb geen bevoegdheid om ze op de nationale sanctielijst te plaatsen, dat ligt bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken en bij het Ministerie van Financiën. Wij kunnen echter wel personen aandragen, en dat doen we ook, voor die lijst. Er is een overleg waar mensen van het OM aanschuiven om mensen aan te brengen.’

Hawala-bankieren wordt ingezet voor terrorismefinanciering, in hoeverre is daar in Nederland zicht op?

‘Het systeem van hawala-bankieren is een niet-gereguleerd systeem en daardoor kwetsbaar. Het in de gaten houden van ongereguleerde stromen is lastig, dat betekent dat je er niet zomaar een beeld van kunt krijgen. Probleem is dus dat ze ook niet onder toezicht staan, als De Nederlandsche Bank kun je ook niet zien of deze banken goed functioneren. Hetzelfde geldt voor Bitcoins, dat is ook een niet-gereguleerd systeem. Opsporingsdiensten zijn er wel alert op. Opsporingsdiensten hebben een Bitcoin-wallet via het bedrijf Bitonic zodat ze ook direct beslag kunnen leggen zodra er Bitcoins aangetroffen kunnen worden. En die worden dan ook gelijk verkocht tegen de geldende koers van de dag.’

Dit is een ingekorte weergave van een interview dat onlangs verscheen in Tijdschrift voor Compliance. Het eerste nummer van 2015 is geheel gewijd aan het Compliance & Customer Due Diligence en gaat onder meer over de Big Data-trend en gegevensbescherming. Klik hier voor een abonnement of proefnummer.