
De voormalig Logica-directeur Haye Mensonides verscheen voor de parlementaire commissie ICT om over het geflopte WIA-systeem te praten. Kosten-batenanalyse: 86 miljoen euro voor een waardeloos systeem. Maar de schuld ligt volgens hem niet enkel bij Logica.
‘Winstmarges van 30 tot 40 procent, lees ik dat goed?’ luidt de vraag van Ton Elias, de voorzitter van de parlementaire commissie ICT aan degene die voor hem zit. Het is Haye Mensonides, de voormalig directeur van ICT-dienstverlener Logica CMG die een citaat krijgt voorgelegd uit het NRC Handelsblad van 29 mei 2010. Daarin geeft hij inzage in de historische én de gedaalde winstmarges in 2010.
Elias (droogjes): ‘Toen zat er al een beetje de klad in die handel van u.’
Mensonides: ‘Ja, dat was wel jammer.’
Elias: ‘Dat kunt u wel zeggen, ja.’
Mensonides kan zich de bewuste uitspraak niet zo letterlijk herinneren, maar de gang van zaken bij het UWV des te beter. Onder zijn bewind voltrok zich een ICT-drama bij de ontwikkeling van het UWV-automatiseringsproject rond de WIA (Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen), de opvolger van de WAO. Het voormalige Logica (dat inmiddels is overgenomen door CGI) startte in 2006 met de ontwikkeling ervan, maar in de zomer 2008 trok voormalig minister Piet Hein Donner de stekker eruit. Kosten-baten analyse: 86 miljoen euro voor een waardeloos systeem.
Het wrange is dat vrijwel tegelijkertijd de verantwoordelijk UWV-projectleider Gerd Tjerkstra genomineerd werd voor een Computable Award, een prijs voor verdienstelijke IT-directeuren. Logica kreeg een ‘beloning’ in het jaar erna, in 2009, in de vorm van een miljoenenopdracht voor de doorontwikkeling van werk.nl dat werd gegund door het UWV.
Onderzoek van de Rijksrecherche
Dergelijke ogenschijnlijk onverklaarbare verschijnselen leidden ertoe dat grote ICT-spelers als Logica de afgelopen weken voor de parlementaire commissie ICT veelvuldig onder vuur genomen werden door onder meer oud-UWV medewerker Govert Claus en ICT-ondernemer René Veldwijk. In het verleden heeft mogelijk zelfs de Rijksrecherche de ICT-bedrijven onder de loep genomen. Dit laatste onthulde voormalig Tweede Kamerlid Arda Gerkens maandag aan de commissieleden. Het voormalige SP-kamerlid, dat in 2009 in een ICT-werkgroep onderzoek deed naar ICT-falen, vertelde dat de Rijksrecherche destijds onderzoek deed op basis van ‘serieuze signalen’. Het onderwerp van onderzoek: mogelijk onderlinge afspraken tussen grote ICT-bedrijven onderling én bilateraaltjes met ambtenaren. Harde bewijzen werden door de rechercheurs nooit gevonden.Markt met de markt
Voormalig Logica-directeur Mensonides kreeg afgelopen vrijdag de gelegenheid om te ontvouwen waar hij zoal tegen aanliep bij overheidsinstanties, in casu het UWV. Logica sleepte in 2006 een breed contract binnen bij het UWV. De eerste klus die voortvloeide uit het zogeheten mantelcontract betrof de ontwikkeling van het WIA-systeem. Het was gelijk een grote opdracht. ‘Dat was van nul naar honderd in 10 seconden. Normaal deden we opdrachten van een half tot 1 miljoen, maar toen kwamen we in een potentieel veel hogere categorie.’ Mensonides belandde volgens eigen zeggen in een ‘uitdagende’ bedrijfscultuur gedomineerd door externe ICT-specialisten. ‘Dan denk je met de klant te praten (het UWV, red.), maar eigenlijk heb je gewoon met externen te maken die er geen baat bij hebben om een klus zo efficiënt en snel mogelijk af te ronden. Hoe sneller de afronding, hoe minder inkomsten.’ Mensonides kaartte het potentiële probleem aan bij de Raad van Bestuur, die het probleem weliswaar onderschreef maar er geen actie op ondernam.Gecompliceerde governance
De Raad van Bestuur van het UWV blonk volgens Mensonides qua besluitvorming regelmatig uit in inertie. Zo moest Logica rapporteren aan de ICT Concerndirectie die (horizontaal) was belast met grote projecten, terwijl andere leveranciers weer moesten rapporteren aan een ander bestuurslid. ‘Als er een probleem was dan kwamen die twee lijnen niet eerder bij elkaar dan in de Raad van Bestuur. Dat is een onhandige manier van werken,’ zegt Mensonides, die allesbehalve de deur platliep bij de directie. ‘Een directe relatie met dé Raad van Bestuur UWV is essentieel bij dit soort grote projecten. Daarom dachten we om iedere maand even langs te komen om dingen af te stemmen met dhr. Linthorst (Joop Linthorst, UWV-bestuurder en voormalig Boer & Croon partner, red), maar toen we dat ter sprake brachten, kregen we te horen: “We zien jullie volgend jaar weer.”’'Ze legden de verantwoordelijkheid niet bij één van de partijen as such. Terwijl dat juist de manier is om een groot project onder controle te houden'Kortom, de regie kwam niet uit het hoogste echelon, terwijl het UWV zich volgens Mensonides wel verantwoordelijk stelde voor het project. ‘Zij verklaarde zich verantwoordelijk voor het eindresultaat en gebruikte partijen (hardware-leverancier IBM en ICT-dienstverlener Logica, red.) om onderdelen daarvan uit te voeren. Maar ze legden niet de verantwoordelijkheid bij één van de partijen as such. Terwijl dat juist de manier is om een groot project onder controle te houden.’ Ton Elias abstraheert de boodschap: ‘In beleefde termen zegt u eigenlijk dat de projectleider te zwak was?’ Mensonides weigert echter op de man [Computable-genomineerde Gerd Tjerkstra] te spelen dus Elias probeert het in iets algemenere zin: ‘De projectléiding was te zwak.’ Mensonides: ‘Voor dit project wel, ja.’
Voortschrijdend inzicht
Door het gebrek aan regie was de Logica-directeur overgeleverd aan de grillen van het UWV. ‘We moesten een bepaalde functionaliteit maken - die ons was voorgeschreven - maar waar wij geen zeggenschap over hadden. Wij programmeren dat en leveren het op. Maar dan wordt er gezegd: “Dat willen we niet.” Ja, maar dat is wel wat er gevraagd is. “Okay, dat is waar. Maar kan het nog veranderd worden?” Ja, dat kan, maar dat kost extra geld. Wij gaan het dan veranderen en als dat klaar is dan willen ze toch weer iets anders. En daar komt uitloop van,’ aldus Mensonides.'het project moet 100 procent duidelijk gedefinieerd worden anders doet het ding niet wat je wilt'De ICT-commissie is dan ook benieuwd hoe die grilligheid verklaard kan worden. Mensonides: ‘Dat komt door voortschrijdend inzicht. Mensen overschatten zichzelf enorm. Men denkt dat ze wel weten hoe uitkeren werkt. Maar een computer heeft een flexibiliteit van nul, het moet 100 procent duidelijk gedefinieerd worden anders doet het ding niet wat je wilt. En daar kom je pas achter als het klaar is.’
Contract verscheuren
Mensonides geeft aan dat hij geprobeerd heeft om bij te sturen, maar dat hij vaak gedwongen werd ‘tot dingen die niet zinnig bleken te zijn’. Hij pakt het voorbeeld van de complexe infrastructuur die programmeurs van het UWV zelf ooit hadden geprogrammeerd. ‘Dat was nog nergens in de wereld beproefd.’ Mensonides waarschuwde zowel verantwoordelijk ICT-projectleider Tjerkstra als UWV-bestuurder David Jongen voor problemen, maar vond geen gehoor. ‘We mochten niet gaan werken met andere talen zoals van Microsoft. Als we niet zouden meewerken dan zou het contract – letterlijk - verscheurd worden.’'Het WIA systeem is vanwege deze en andere fouten nooit ook maar in de buurt van levensvatbaarheid geweest'Tegen beter weten in werd er voortgeborduurd op het moeizame UWV-platform met als eindresultaat een mislukt systeem waar niemand voor verantwoordelijk was. Het is voor ICT-ondernemer René Veldwijk, die bij het UWV het mislukte project mocht recht trekken, onbegrijpelijk. Hij nam onder meer Logica op de korrel tijdens zijn verhoor bij de ICT-commissie en nadien ook in een 22-pagina’s tellende onthullende brief aan de ICT-commissie, waarin niets aan de verbeelding wordt overgelaten. Het ontwikkelde systeem bevatte volgens hem een cruciale fout waardoor het niet mogelijk was om met terugwerkende kracht mutaties te doen bij uitkeringen. ‘Het WIA systeem is vanwege deze en andere fouten nooit ook maar in de buurt van levensvatbaarheid geweest,’ aldus Veldwijk in de onlangs geopenbaarde brief. ‘Dat bestuurders de gelegenheid krijgen om ICT leveranciers schadevrij te laten wegkomen, is alleen te verklaren doordat zij worden gedekt door ministeries en bewindspersonen die geen publiciteit willen. Claims tegen Capgemini, CGI (de nieuwe naam van Logica, red.) en IBM leken a priori kansrijk.’
10 Bijdragen
Maurits
van Deurzen
PeterO
pubben
Ik ging naar de rechter. Zelf betaald.
De kantonrechter verwees naar de politiek. Het Hof deed het bureaucratisch af. En nog gekker, er worden conclusies getrokken op basis van NIET bestaande procedures. Het is aan de zieke burger om daar op te wijzen en Het Hof doet er niets mee.
Marc
Daarnaast is bij een resultaatverplichting ook goed opdrachtgeverschap nodig. Dat betekent in de praktijk dat tijdig specificaties van raakvlaksystemen opgeleverd dienen te worden, tijdig (OTA) omgevingen ter beschikking gesteld moeten worden, tijdig conform het v-model deliverables goedgekeurd moeten worden et cetera.
In de praktijk gaat dat vaak mis en in de beleving van de opdrachtgever heeft de opdrachtnemer het dan gedaan. Dat zaken als leegloop bij de opdrachtnemer geld kost wordt niet als een probleem gezien want de leverancier heeft een resultaatverplichting geaccepteerd tegen een vaste aanneemsom.
Bij grote ICT-projecten waarbij veel maatwerk geleverd moet worden, is het een illusie dat resultaatverplichting de problematiek oplost. Ik denk dat de ICT sector zich hier van bewust is en hier met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid een opening ziet voor meerwerk. Het gevolg is inschrijven op aanbestedingen onder kostprijs en de winstmarge pakken in de meerwerk discussies.
Wat een mogelijke oplossing is voor het beheersbaar maken van grote ICT trajecten is het inregelen van zeer strak scope management in combinatie met op agile gebaseerde ontwikkelmethoden zoals scrum. Dit gecombineerd met goed ICT projectmanagement en focus op goed opdrachtgeverschap, zou veel problemen kunnen voorkomen.
dennis@ftm.nl
MarcBedankt voor de reactie. Ik schaar me even achter Ton Elias (qua verheldering ICT-terminologie): 'Wat een mogelijke oplossing is voor het beheersbaar maken van grote ICT trajecten is het inregelen van zeer strak scope management in combinatie
met op agile gebaseerde ontwikkelmethoden zoals scrum.' Kun je dat toelichten?
mvg Dennis Mijnheer
Marc
dennis@ftm.nlMet scope management wordt bedoeld dat er goed gemanaged wordt welke extra functionaliteiten na contractering nog toegevoegd worden en op welk moment. Vaak ontstaan er gedurende de implementatie allerlei extra wensen al dan niet met een goede baten analyse. Wanneer deze extra wensen allemaal meegenomen worden dan worden oorspronkelijke planningen niet gehaald en kunnen de kosten onaanvaardbaar oplopen. Met scope management stuur je strakker op deze eigen wensen in kosten en planning. Dit maakt een ICT traject meer beheersbaar. Niet alle wensen dienen bijvoorbeeld al voor in productiename geïmplementeerd te zijn. Een scope manager moet voldoende mandaat hebben om tegen de eindgebruiker of interne klant nee te zeggen tegen deze zogenaamde requests for change (rfc's).
Een agile ontwikkelmethodiek als scrum voorziet hier deels in.
Zie http://nl.wikipedia.org/wiki/Agile-softwareontwikkeling voor de gedachte achter agile.
Bij scrum is er sprake van iteratief ontwikkelen waarbij er bijvoorbeeld elke periode van 3 weken een oplevering is. Dit noemen ze een sprint. Voorafgaand aan iedere sprint wordt vastgesteld welke onderdelen allemaal ontwikkeld worden en opgeleverd worden. Zo krijg je een snelle terugkoppeling op de prestaties van de leverancier. Dit in tegenstelling tot de waterval methode waarbij er slechts 1 oplevering met alle functionaliteit is.
Bij scrum bepaald een zogenaamde product owner (rol van de opdrachtgever) op basis van prioritering, welke onderdelen onderdeel val welke sprint uit gaan maken. Dit in samenspraak met het scrum-ontwikkelteam dat per onderdeel een realistische inschatting maakt hoeveel tijd het kost om het betreffende onderdeel te bouwen.
Onderdeel van scrum is het werken in kleine beheersbare ontwikkelteams die per sprint beter op elkaar zijn ingespeeld en hierdoor een steeds hogere productiviteit halen.
Marc
MarcMet scope management stuur je strakker op deze eigen wensen in kosten en planning = Met scope management stuur je strakker op deze extra wensen in kosten en planning
welke onderdelen onderdeel val welke sprint uit gaan maken = welke onderdelen onderdeel van welke sprint deel gaan uitmaken.
dennis@ftm.nl
Marcpeter
Marc