De risico's in het wereldwijde financiële systeem zijn sinds oktober vorig jaar niet afgenomen, maar toegenomen. Erger nog, die risico's hebben zich ook verspreid over andere sectoren dan alleen de bancaire. Met deze alarmerende boodschap kwam het IMF deze maand in haar Global Financial Stability Report, dat tweemaal per jaar wordt uitgebracht. Dat is een niet mis te verstane boodschap, die opvallend genoeg opvallend weinig weerklank kreeg in de vaderlandse pers, waar verhalen over een aantrekkende economische groei de boventoon voeren.

Geen reden tot juichen

Maar volgens het IMF is er helemaal geen reden tot juichen, maar eerder reden voor grote bezorgdheid. Het rapport verwoordt het aldus: 'The current report finds that, despite an improvement in economic prospects in some key advanced economies, new challenges to global financial stability have arisen. The global financial system is being buffeted by a series of changes, including lower oil prices and, in some cases, diverging growth patterns and monetary policies.' Ondanks lichte verbeteringen in de economieën van enkele ontwikkelde landen zijn er talloze 'uitdagingen' bij gekomen.

De financiële elite lijkt geen idee te hebben waar het heen gaat

Zoals bekend bestaan er op dit moment meerdere geopolitieke kwesties die risico's met zich meebrengen: van Rusland tot China en van Oekraïne tot het Midden-Oosten, delen van Afrika en natuurlijk Griekenland. Daarnaast constateert het IMF een verschuiving van risico's van banken naar schaduwbanken, van 'solvabiliteit' naar 'liquiditeit' en van de ontwikkelde economieën naar de opkomende markten. 'Schaduwbanken' is de benaming voor de omvangrijke groep niet-bancaire Bijzondere Financiële Instellingen (BFI's). Hieronder vallen securitisatie's (verpakte en off balance gebrachte leningen; in Nederland valt een derde van de verstrekte hypotheken hier bijvoorbeeld onder), maar ook factor- en financieringsmaatschappijen, hedge funds, levensverzekeringsmaatschappijen en geldmarktfondsen. Door de toegenomen kapitaaleisen die aan de 'gewone' bankensector worden gesteld verplaatsen banken steeds meer activa naar zogenaamde SPV's (Special Purpose Vehicle's), waarmee ze hun balans inkorten. Deze verschuiving mag dan wel positieve gevolgen hebben voor hun solvabiliteit, tegelijkertijd heeft dit als consequentie dat de liquiditeit van de sector achteruit gaat. Dat heeft serieuze gevolgen voor de kredietverlening met name voor het midden- en kleinbedrijf (mkb), zoals afgelopen week op Follow the Money viel te lezen. Het is volgens de opstellers van het rapport ook uiterst onzeker of het geldverruimingsprogramma van de ECB hierin verandering zal brengen. Sterker, zij constateren met opmerkelijke eerlijkheid, dat de omvangrijke geldverruimingspolitiek van diverse centrale banken in de wereld (VS, VK, Japan en nu ECB) vooralsnog niet heeft geleid tot nieuw geld in de reële economie en dus evenmin tot een toename van de beoogde inflatie doelstellingen. Wel kan deze geldverruiming leiden tot nieuwe bubbels op aandelenmarkten en andere beursgenoteerde financiële fondsen.

Opkomende markten

Het IMF constateert niet alleen dat de financiële stabiliteit in de ontwikkelde economieën nog lang niet op orde is, de organisatie signaleert ook nog een ander risico dat de stabiliteit van het wereldwijde financiële systeem kan ondermijnen: de afgenomen groei in opkomende economieën. En ofschoon de lage olieprijs en de lage rente worden geprezen als stimuleringsfactoren voor de groei van de mondiale economie in 2016, zorgen ze samen met de sterke dollar voor chaotische taferelen in die opkomende markten, waar veel bedrijven zwaar hebben geleend in dollars terwijl de waarde van de locale munt sterk weggezakt is. Ook hebben veel opkomende markten grote hoeveelheden buitenlands kapitaal zien wegvloeien naar andere plaatsen in de wereld. En tot slot hebben ze veel lagere inkomsten door prijsdalingen van grondstoffen. Dergelijke macro-economische schokken vormen 'een uitdaging' voor de wereldmarkten, zo waarschuwt het rapport verder.

Bad Loans in eurozone

Ook uit het Fonds haar grote bezorgdheid over de omvang van de bad loans bij de banken in de eurozone. Volgens het IMF is er zeker voor een bedrag van € 900 miljard sprake van leningen met een dubieuze kwaliteit (lees: oninbaar), met name bij Spaanse en Italiaanse banken. Door de oprichting van de Europese bankenunie staan onze systeembanken nu mede garant voor die leningen.

Door het gevoerde monetaire beleid van centrale banken staan spaartegoeden en pensioenen onder druk

Door de monetaire politiek van langdurig lage rentes staan spaartegoeden onder druk. Bovendien hebben de huidige lage rentes negatieve gevolgen voor de pensioen- en levensverzekeringsbranche. Alleen al in de Europese Unie gaat het in deze branche om 4.400 miljard euro aan belegd vermogen. Door de lage (en soms negatieve) rentes komen de uitkeringsverplichtingen van deze verzekeraars onder druk te staan, vooral van de middelgrote bedrijven in deze sector. Het IMF constateert dat door het gevoerde langdurige lage rente beleid de rendementen op staatsleningen sterk zijn gedaald - soms zelfs tot negatief- vooral in de eurozone. Uit het rapport: 'Expectations for rising U.S. policy rates sparked a significant appreciation of the U.S. dollar, while long-term bond yields in many advanced economies have decreased—and have turned negative for almost a third of euro area sovereign bonds—on disinflation concerns and the prospect of continued monetary accommodation.'

Vraagzijde crisis

Het IMF wijst er verder op dat er in de eurozone sprake is van een ernstige vraagcrisis, ook in hun World Economic Outlook rapport. Er is domweg onvoldoende vertrouwen bij beleggers, investeerders en ondernemers. Daarnaast verhinderen de hoge schulden van de private sector economisch herstel. 'High debt levels in the private sector continue to hinder growth and financial stability. (...) The assumptions for growth and inflation suggest that private sector debt levels in a number of major advanced economies will remain high. This continuing high debt calls for an additional response to address the crisis legacies and unshackle economic potential. Gross corporate debt in France, Italy, Portugal, and Spain is expected to remain above or near 70 percent of GDP by 2020, and gross household debt in Portugal and the United Kingdom is projected to remain high compared with that of other major advanced economies.' Monetaire accommodatie door centrale banken is dan ook onvoldoende om het tij te keren waarschuwt het IMF. In het halfjaarbericht wordt een aantal beleidsmatige aanbevelingen voorgesteld.

Monetaire accommodatie door centrale banken is onvoldoende om het tij te keren

Onder andere balansversterking van de private sector, het ontsluiten van andere financierings kanalen, versterking van de non-bancaire instituten en het promoten van structurele hervormingen (lees: versobering welvaartstaat). Het Fonds komt ook met aanbevelingen voor asset management bedrijven zoals hedge funds en participatiemaatschappijen. Deze zouden minder aan 'hefboom financiering' moeten doen en meer aan 'plain vanilla' financiering. Met andere woorden: meer met eigen middelen investeren en minder met geleend geld. Het algehele beeld dat het IMF in haar halfjaarrapport heeft geschetst is somberstemmend. Ruim zeven jaar na het begin van de financiële crisis is de financiële sector nog altijd niet stabiel en doemen er ook nog eens allerhande geopolitieke risico's op aan de horizon. Er blijft met andere woorden nog veel te wensen over.