
© ANP | Roos Koole
Het is tijd voor een voedingsbeleid dat wél werkt
Herman Lelieveldt geloofde lange tijd in de slogan: beter weten, beter eten. Maar na een symposium over voedingsetiketten is hij van zijn geloof afgestapt. De rationele consument bestaat niet. Mooi, dan kunnen we nu over tot maatregelen die wél werken.
Met een goed gevoel voor timing lanceerde het Voedingscentrum op 4 januari de Kies ik gezond?-app. Net op tijd voor al die Nederlanders die jaar in, jaar uit ‘afvallen’ als belangrijkste goede voornemen op hun lijstje zetten. Vanaf nu kunnen ze ’s ochtends bij het ontbijt al beginnen met het scannen van hun broodbeleg en niet alleen nagaan hoeveel suiker er in die ene pot jam zit, maar ook zien of er gezondere alternatieven zijn die beter in de Schijf van Vijf passen.
De app is de opvolger van het vermaledijde Vinkje – het onduidelijke gezondheidslogo waarvoor producenten moesten betalen – en dat na een berg kritiek van de Consumentenbond het veld moest ruimen. De afschaffing van het Vinkje moet voor VVD-minister Schippers op weinig ideologische bezwaren gestuit hebben. Een app is minder betuttelend dan een logo en biedt bovendien de mogelijkheid voor advies op maat. Dat past helemaal bij het liberale idee dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor hun eetgedrag en dat de ‘verschillen tussen mensen niet te vatten zijn in één logo’, aldus de minister destijds.
De slogan ‘beter weten, beter eten’ kan bij het grofvuil
De Consumentenbond is echter niet onder de indruk van de app en wil juist dat de politiek linksaf slaat: de bond blijft strijden voor een verplicht stoplichtensysteem, zodat de consument in één oogopslag ziet hoe goed of slecht een product is. Ook ik was lange tijd voor een stoplichtensysteem, maar na een symposium over voedingsetiketten dat Future Food Utrecht begin december organiseerde, kan ik niet anders dan vaststellen dat ook dit verspilde energie is. De slogan ‘beter weten, beter eten’ kan bij het grofvuil.
Het symposium vormde een mooie illustratie van het pleidooi van NRC-columnist Tom-Jan Meeus voor het omarmen van mislukkingen: ‘Je leest nog zelden dat een wetenschapper zegt: ik heb schitterend onderzoek gedaan – maar er kwam niets uit,’ aldus Meeus. Nu, dat was precies wat er die middag gebeurde. Stuk voor stuk oerdegelijke onderzoeken passeerden de revue, die keer op keer lieten zien dat het idee van een rationele consument die op basis van de juiste informatie een goede keuze maakt een mythe is en zal blijven.
Allereerst liet de Deense hoogleraar marketing Klaus Grunert zien dat in de meeste landen minder dan 20 procent van de mensen überhaupt naar labels kijkt. Gezondheidswetenschapper Ingrid Steenhuis van de VU deed vervolgens verslag van haar vijftienjarige zoektocht naar de effectiviteit van labels op verpakkingen en allerhande innovatieve experimenten die ze uitvoerde in kantines, in de hoop dat mensen gezondere spullen kopen en gezonder eten. Haar conclusie: het effect is nihil, behalve voor die groep mensen die toch al geïnteresseerd is in beter eten. Als klap op de vuurpijl presenteerde Monique Raats van de Universiteit van Surrey de eerste resultaten van een studie waarbij mensen eerst getraind werden in het leren herkennen van de gezonde keuze. Maar ook daar waren de voorlopige resultaten negatief: er zijn nauwelijks effecten op koopgedrag.
"Zelden maakte ik mee dat er onder wetenschappers zo’n grote consensus bestond over het gebrekkige effect van labels op gezond eten"
Zelden maakte ik mee dat er onder wetenschappers zo’n grote consensus bestond over het gebrekkige effect van labels op gezond eten. Maar tegelijkertijd was er ook een soort van opluchting over deze consensus voelbaar. De mislukkingen openen de weg naar het bestuderen van andere interventies die misschien wél effect sorteren. Ik noem er als goede voornemen drie en beloof de lezers dat ik komend jaar nauwlettend de vorderingen op deze vlakken in de gaten zal houden.
Steeds meer landen voeren een frisdrankbelasting in en zien daar positieve effecten van
De eerste is die van het belasten van ongezond voedsel en het goedkoper maken van gezonde producten. Steeds meer landen voeren een frisdrankbelasting in en zien daar bescheiden maar positieve effecten van. Maar we moeten meer onderzoek doen naar het goedkoper maken van gezonde producten, want ook daar lijkt veel winst te behalen.
De tweede onderzoekslijn is die naar het effect van nudges: maatregelen die de ongezonde keuze niet uitsluiten, maar wel minder aantrekkelijk maken doordat die letterlijk minder voor de hand ligt. Zo hebben onderzoekers van de Universiteit Utrecht een keer de Marsen bij de kassa’s van de NS-kiosk vervangen voor appels, en zagen ze dat treinreizigers haast vanzelf veel vaker voor een appel kozen.
De derde piste is die van sustainability by stealth, waarbij we consumenten niet meer de keuze bieden en ongezonde producten niet meer aanbieden, of ze gezonder maken via de ‘verbetering productsamenstelling’. Dit initiatief kwam moeizaam op gang omdat minister Schippers bij de lancering koos voor een boterzacht convenant. Maar de nieuwe staatssecretaris voor Volksgezondheid, Paul Blokhuis, liet net voor de kerst aan de Tweede Kamer weten dat de voedingsindustrie er harder aan moet trekken om er zo voor te zorgen dat al in 2020 de doelstellingen van het convenant daadwerkelijk gehaald worden. Gezien het fiasco met de labels is dat een voornemen waar ik het alleen maar van harte mee eens kan zijn.
33 Bijdragen
Marla Singer 7
Wat je eet bepaalt ook je gezondheid. Dat artsen tijdens de opleiding minder dan 1% van hun tijd aan voeding besteed geeft al aan dat ook daar nog een hele grote slag te halen valt. Er is heel veel kennis over welk voedsel goed is maar op school krijgt de propaganda van de voedingsindustrie voorrang. Daar moet wat aan veranderen.
Goede kennis van voeding is van LEVENSBELANG. Niet alleen voor dat van jezelf maar ook van je geliefden. Dat hoeft niet te betekenen dat je jezelf zou moeten uithongeren of je uren achtereen in een sportschool rond moet gaan rennen. Zorg dat je kennis bijspijkert en meer bewust gaat eten zodat je dieet aanpast waar jij je prettig bij voelt.
Annemiek van Moorst 10
Marla SingerWe zijn geen rationele consument - niet met voedsel, niet in de economie, nergens. Idioot dat dat alsnog moet worden onderzocht en verworpen. Misschien moet men Kahneman een keer lezen voordat zoveel onderzoeksgeld wordt verspild.
Voor die groep mensen die toch al geïnteresseerd is in beter eten (en die wel labels lezen, of alles zelf maken) ligt nog een ander gevaar op de loer. De superfood trend. Ipv fruit en groente dicht bij huis worden we overgehaald om chiazaad, gojibessen, maca etc. te gaan eten (tegen hoge prijs en ecologische kosten). Er zijn maar weinigen onder diegenen goed willen eten, die daar ongevoelig voor zijn.
Heb meer vertrouwen in de geschetste 3 nieuwe lijnen van beïnvloeding:
- belasting op ongezonde producten (zoals op rookwaar) EN goedkoper maken van gezonde voeding (groente en fruit)
- nudges: verleiding door goede product plaatsing van gezonde producten (verleiden)
- sustainability by steath: ongezonde producten niet meer aanbieden of verbeteren samenstelling. In die laatste heb ik het minste vertrouwen: moet dat niet EU-breed (EFSA nu niet beste instantie, zie comments hieronder); leidt het niet tot smokkelen of zwarte markt? Moeten handelsverdragen dan niet aangepast?
Opvoeding thuis en op school is hieronder ook genoemd als belangrijke additionele maatregel. Helaas kunnen vele ouders niet (meer) goed en gezond koken en gaat 'jong geleerd, oud gedaan' steeds minder vaak op.
Al met al goed artikel Herman, waarvoor dank.
Verwijderd 36314 2
Ik maak zelf mayonaise, sauzen enz. Dat is een stuk eenvoudiger dan men denkt.
Maak daarbij van eten een feestje en geen maagvulling.
Mz59 7
Verwijderd 36314Niek Jansen 9
Tik in het zoekertje van deze website efsa (European Food Safety Authority) in en je vind 20 pagina's van kritiek op het functioneren van deze organisatie die de waakhond zou moeten zijn van de veiligheid van ons voedsel in de EU.
Het valt me op dat in het artikel van Herman Lelieveldt, noch in alle artikelen onder 'lees meer' geschreven wordt over deze organisatie die al jaren onder vuur ligt in de EU maar ook bij veel organisaties daar buiten over de belangenverstrengeling van hun 'experts' met de drank- en voedselindustrie.
Enkele voorbeelden uit de velen:
Het is gebleken, dat 11 van de 20 experts die in hun studie over voedseladditieven de EU moeten adviseren over de veiligheid ervan, zelf uit de belanghebbende industrieën afkomstig zijn. Rosanne Herzberger in haar juichend boek 'Ode aan de E-nummers' heeft het herhaaldelijk over de toelaatbaarheid van additieven op basis van onderzoek, maar welk onderzoek zegt ze er niet bij.
Ook blijkt EFSA bij de beoordeling van de eventuele schadelijkheid van GMO's en pesticiden zich te baseren op onderzoeken van die industrieën zelf die het produceren. Hieruit is ook te verklaren de tolerante houding van de Europese Cie. tav pesticiden en het beruchte kanker verwekkende bestrijdingsmiddel Round-Up, dat Monsanto wereldwijd gebruikt.
Ook wordt er bij de EU al jaren lang aangedrongen op meer transparantie van onderzoek dat EFSA laat uitvoeren dat vaak niet toegankelijk wordt gemaakt voor geïnteresseerden.
Overigens is dat 'stoplichtenlabel', waar de auteur het over heeft ook door EFSA afgekeurd onder druk van de belanghebbende voedselindustrieën.
Kortom, waarom krijgt het disfunctioneren van deze Europese waakhond op het gebied van voedselveiligheid zo weinig aandacht in al die artikelen die gaan over die voedselveiligheid? Zou de expertise van al die auteurs ook niet aangewend moeten worden om meer druk uit te oefenen op de EU voor een meer onafhankelijk werkende adviesinstantie?
HeRo 7
Niek JansenGewoon zoals vroeger : ouders moeten kinderen over voedsel opvoeden en op school moet er veel meer aandacht voor voeding komen. Daarnaast moeten alle mensen eens inprenten dat de overheid niet voor hun zorgt en/of beschermd. Ik hoor mijn kennis nog zeggen toen ik zei dat de energy drankjes die haar zoon veelvuldig dronk zo slecht zijn voor een kind in ontwikkeling - "als het niet goed voor je is, zou het niet in de winkel liggen". Ja - zo lust ik er ook wel 1.
Niek Jansen 9
HeRoTik ook in het zoekertje van deze website in EFSA (European Food Safety Authority) en je krijgt 9 pagina's merendeels kritiek op de onbetrouwbaarheid, gebrek aan transparantie en belangenverstrengeling van dit toch belangrijk adviesorgaan van de EU over onze voedselveiligheid.
hans 213 6
https://community.consumentenbond.nl/voeding-levensmiddelen-9
M.a.w. wie zijn nu de èchte lobbyisten? Wie misbruikt wie? Tenslotte is het praktische stoplicht-systeem dan werkelijk al overleden?
Niek Jansen 9
hans 213Voorwaar geen plek die onafhankelijkheid van onderzoek en advies waarborgt en waar belangenverstrengeling voor de hand ligt, zoals ook bij EFSA, European Food Safety Authority (zie mijn vorige reactie).
hans 213 6
Niek JansenIk denk, dat de Consumentenbond binnen de categorie 'aanjagers' valt: https://www.ftm.nl/artikelen/aanjagers-de-tandeloze-tijgers-van-falend-overheidsbeleid?share=1
HeRo 7
hans 213hans 213 6
HeRoHeRo 7
hans 213hans 213 6
HeRoHerkenbaar, dat er soms bedrijven zijn die geheel op een eigen koers willen varen en uitsluitend de locomotief willen zijn, terwijl de concurrentie er achteraan hangt als 'wagons'. Een locomotief bepaal de snelheid en kunnen niet meer ingehaald worden.
Gefeliciteerd met uw job en bedrijf!
Kees 71
Als het gaat om onderzoek welke machten en krachten bepalen wat er op ons bord komt mis ik ,in de artikelen van FTM over gezonde voeding, het continurooster.
De dagelijkse praktijk ziet er , althans hier in onze regio , anders uit dan in deze artikelen omschreven.
In de regio hebben we ,SAAM Stichting Basisonderwijs, 31 scholen .
Het gros van deze scholen is overgaan op het continurooster.
Voor ca 10000 leerlingen zal de lunch bestaan uit 15 minuten en het snel naar binnen schrokken van de boterhammen of deze onaangeroerd retour nemen naar huis.
De regel is dat “Bij het toezicht door leerkrachten moet er rekening mee worden gehouden dat leerkrachten recht hebben op een half uur pauze tussen 10:00 en 14:00 als zij 5,5 uur werken op een dag”.
In de praktijk is het zo geregeld dat de leerkrachten 15 minuten heeft voor de lunch en dan 15 minuten surveillance doet.
De arbeidsinspectie vraag ook om een dossier op te bouwen , zonder kan men gaan actie ondernemen.
Als men de directie er op aanspreekt is het antwoord dat er aan de regels wordt voldaan en er geen geld is voor inzetten van opvangkrachten.
Lumpsum en stichting ,een interessant onderwerp voor folow the money.
Van het onderwijzend personeel wordt inzet en loyaliteit verwacht .
Dat wordt wel minder als de directie elk jaar op “studiereis” gaat naar New York.
Het antwoord op de vraag hoe dat betaald wordt is dan “dat is een ander potje”.
Waarom denkt u dat schoolbesturen voor het continurooster kiezen ?
https://www.saamscholen.nl
https://skbogoesusa.com/
https://www.youtube.com/watch?v=ujfl9sizLR8
Hendrik Faber 4
Kees 71Sophie Stadhouders 5
Kees 71Dat is zeker een interessant onderwerp. Zou je mij een mail willen sturen met je telefoonnummer, zodat we binnenkort eens kunnen bellen?
> sophie.stadhouders@ftm.nl
marcel 7
Kees 71Hendrik Faber 4
Dit hoort bij onze cultuur. Wij zijn het volk van de gemakkelijke hap. Nederland kan dan ook gidsland zijn om voor de gezonde pakjes en zakjes revolutie.
Ik vertrouw alleen de politiek niet en in het algemeen de voedselindustrie niet. Politiek heeft nog te veel focus op geld verdienen en dat is aan de markt. En de voedselindustrie geeft liever geld uit aan dure campagnes voor sportevementen dan dat ze samenstelling van hun producten gezonder maken.
Ik zie bij AH wel steeds vaker gezonde avondmaal pakketten met versproducten. Ik denk ook dat deze winkelketen instaat is om de markt open te breken en platform (formule) te bieden voor gezond "fabrieks" voedsel.
Niek Jansen 9
Hendrik FaberHoe kun je zo generaliseren dat 'wij Nederlanders' gerechten maken met Maggi, Knor, Honig, Conimex etc. en de kroket uit de muur ben je dan nog vergeten ! Gruwelijk om daarmee dat heerlijke moment van de dag zo te degraderen tot het opslokken van wat hapklare brokken.
Hendrik Faber 4
Niek JansenHet dogma dat Nederlanders alleen van Nederlandse pot houden is onjuist, maar... Wij Nederlanders hebben nooit een culinaire kookcultuur gehad. We eten allerlei wereldgerechten, maar wel op z'n Nederlands (gemakkelijk en snel). Het zijn juist de twintigers die hun ouders nieuwe gerechten leren ipv dat liefde voor koken van ouder op kind wordt overgedragen.
Dit artikel gaat er juist om wat voor voedselbeleid wel werkt. Dan denk ik dus dat het grootste effect wordt behaalt als we niet de zakjes en pakjes afschaffen, maar ervoor zorgen dat wij in Nederland de gezondste zakjes en pakjes hebben.
Niek Jansen 9
Hendrik FaberIk kan me ook niet herinneren dat mijn moeder, die een klassieke Hollandse kookster was, die zaken nodig had; ik herinner me haar goddelijke soepen die lekkerder werden naarmate er meer kliekjes in verwerkt werden.
Maar het gebruik van die middelen zoals Conimex enz. wordt ons door de reclame aangesmeerd , wat bij veel mensen aanslaat ook bij gebrek aan een meer verfijnde Nederlandse kookcultuur, waar Hendrik 4 terecht op wijst.
Echter ook de 'gezondste zakjes en pakjes' (als die al zouden bestaan) bestendigen die ongezonde eetcultuur, die Rosanne Herzberger in haar boek 'Ode aan de E-nummers' aanprijst als de snelle en makkelijke hap in deze drukke tijden, mede mogelijk gemaakt door diverse additieven.
Hendrik Faber 4
Niek JansenDat is dus het wantrouwen die de voedselindustrie over zichzelf heeft uitgeroepen. Ik ben niet tegen additieven, maar als er geen onomstotelijk bewijs is dat een additief geen gezondheidsrisico's heeft dan pas toestaan i.p.v. anders om. En eenvoudigere labels en minder onnodige additieven.
De discussie die Herzberger voert vind ik interessant. (voedsel) Technologie is al sterk met ons eetcultuur verweven. Ook al koop je verse appel, dit product zit bomvol technologie en wetenschap. Dat deze appel in winkel steeds zoeter wordt, omdat het wordt gekweekt op natuurlijke suikers is dus niet de manier waarop we voedseltechnologie moeten gebruiken.
Herman Lelieveldt 1
Hendrik FaberMarla Singer 7
Hendrik FaberAndere tip is voor 40 a 50 euro een blender aan te schaffen waar je groente/fruit in kan doen als ontbijt/lunch/toetje. Ook daar kan je meerdere porties voor aanmaken. En kunnen kinderen zelf mee experimenteren wat ze lekker vinden. Nadeel is dan wel weer het schoonmaken.
Peter Zwitser 9
Als het goed is, zou je etiketten moeten kunnen vertrouwen. De NVWA geeft echter op hun eigen site aan dat ze daar de mensen niet voor hebben:
https://www.nvwa.nl/onderwerpen/etikettering-van-levensmiddelen/rol-nvwa
In 2016 en 2017 heeft de NVWA maar liefst 250 etiketten gecontroleerd op juistheid, in het kader van een project:
https://www.nvwa.nl/onderwerpen/etikettering-van-levensmiddelen/project-misleidende-etikettering
82 keer was er sprake van misleiding (op 250 etiketten, dat is bijna een derde). Als sanctie kregen de overtreders een schriftelijke waarschuwing.
Samengevat: pakkans 0,000000000001% (optimistisch ingeschat).
Sanctie: een schriftelijke waarschuwing om als trofee ingelijst op te hangen in de directiekamer.
Van betrouwbare keurmerken weet ik in ieder geval dat er (enigszins) fatsoenlijk wordt gecontroleerd op juistheid van het etiket. Op de NVWA hoef je daarvoor niet te rekenen.
Rein van Gisteren 3
Zo’n simpel stoplichtje hóórt gewoon op de voorkant van elk etiket. Je ziet in één oogopslag of er (verhoudingsgewijs) veel/weinig/amper vet, zout of suiker in zit. De gemiddelde burger bestaat niet.
Saillant detail: de “stemadviezen” van de voedingslobby aan Europarlementsleden tégen het traffic light system bevatten plm. 5 jaar geleden g e k l e u r d e bolletjes: rood = advies tegenstemmen, groen = advies voorstemmen....
hans 213 6
Rein van Gisterenhttp://awordonnutrition.com/wp-content/uploads/2014/08/food-label.jpg
Niek Jansen 9
hans 213Maar waarom heeft de voedingsindustrie er dan zoveel energie en geld in gestopt om dat systeem tegen te houden?
Herman Lelieveldt 1
Niek JansenNiek Jansen 9
Herman LelieveldtEn dat betekent dat we afhankelijk zijn van de regel- en wetgeving van de EU, die zich laat adviseren door de European Food Safety Authority (EFSA), die waakhond zou moeten zijn voor onze voedselveiligheid, maar al jaren onder vuur ligt vanwege zijn belangenverstrengeling met de voedingsindustrie (lees bovenstaande reacties daarover).
Als ik goed gelezen heb stelt Herman in zijn artikel ook regelgeving voor door de nationale overheid.
Maar als dit dan allemaal zo is, moet het dan niet een extra stimulans zijn om gemene zaak te maken met de critici van het voedselbeleid van de EU en vooral zijn EFSA, op wiens adviezen de EU zich baseert?!
hans 213 6
Niek Jansenkees.claassen