‘Exclusive: The secret $2 bn trail of deals that lead all the way to Putin’. Deze titel en een foto van de Russische leider besloeg maandag de gehele voorpagina van The Guardian. En dat was maar een artikel van de vele die in internationale media over PanamaLeaks, ook wel aangeduid als Panama Papers, te lezen waren. Zeker 12 huidige en voormalige wereldleiders worden genoemd, Hollywoodsterren, zoals Jackie Chan, maar ook de vader van David Cameron, zo’n twintig voetballers, onder wie Lionel Messi, bij topclubs als Barcelona en Real Madrid, 29 miljardairs uit de Forbes 500-lijst en een lange reeks minder bekende namen. Een ongekend diepe beerput, bevolkt door belastingontduikers en belastingontwijkers, is opengetrokken in een onderzoek waarvan de resultaten inmiddels de wereld overgaan als Panama Papers. Overigens komen er op de lijst evengoed namen voor van mensen die netjes hun offshore-vermogen opgeven bij hun belastingaangifte.

Zeker 12 huidige en voormalige wereldleiders worden genoemd

Bij dit internationale onderzoeksproject zijn 376 journalisten betrokken uit 78 landen. Zij kregen toegang tot documenten uit een gapend datalek bij Mossack Fonseca, een toonaangevend juridisch advieskantoor op het gebied van het opzetten van offshore structuren. Dit kantoor heeft een werelddekkend netwerk in 30 landen waaronder een vestiging in Nederland. Toeval of niet, de Nederlandse vestiging werd precies een week geleden opgedoekt.

Nederlandse inbreng

Journalisten van Trouw en het Financieele Dagblad konden vanuit Nederland grasduinen in die omvangrijke database met talloze beroemdheden die  hun vermogens hebben afgeschermd via offshore structuren. Hun eerste grote onderzoeksartikel haakt in op het FIFA-corruptieschandaal waarbij de kranten onthullen dat twee in Nederland gevestigde sportmarketingbureaus door middel van onmiskenbare nepcontracten miljoenen aan vermeende steekpenningen hebben betaald.

Twee in Nederland gevestigde sportmarketingbureaus hebben via onmiskenbare nepcontracten miljoenen aan vermeende steekpenningen betaald

De omvang van Panama leaks is enorm: het betreft ruim 11 miljoen gelekte documenten die bovendien bijzonder up-to-date zijn. Het lek beslaat een periode van 1977 tot eind 2015. Emails, spreadsheets, paspoorten en interne documenten komen langs, waarin vermeld wordt wie de (geheime) belanghebbenden zijn achter bankrekeningen en bedrijven in 21 jurisdicties. Waaronder fiscaalvriendelijke oorden zoals Nevada en de Britse Maagdeneilanden, waar discretie de norm is.

Journalistiek 'verdeelstation' ICIJ

De gelekte database met bedrijfs-en persoonsgevoelige informatie is in eerste instantie beland bij de Süddeutsche Zeitung die het omvangrijke databestand heeft ingebracht bij het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ). Dit non-profit onderzoekscollectief is in 1997 opgericht door de Amerikaanse onderzoeksjournalist Chuck Lewis (ABC News en het toonaangevende nieuwsprogramma 60 Minutes dat hij verliet vanwege censuur - lees hier een interview met Lewis). ICIJ groeide uit tot een wereldwijd netwerk van 190 onderzoeksjournalisten in 65 landen.

Het onderzoekscollectief ICIJ vormde in 2015 ook al het journalistieke verdeelstation bij het datalek bij de Zwitserse private banking-tak van HSBC. De gegevens van meer dan 100 duizend rekeninghouders in Zwitserland, waaronder bekende en minder bekende zwartspaarders én spaarders die het keurig als box3 vermogen hebben aangegeven, werden onderwerp van onderzoek. Het was het zoveelste schandaal rond HSBC.

Het lek leidde tot een reeks openbaringen onder de naam SwissLeaks. De dataset was in eerste instantie beland bij de Franse krant Le Monde die het aanbracht bij ICIJ waarna zo’n 130 geselecteerde journalisten uit 45 landen toegang kregen tot de data.

LuxLeaks

Een jaar daarvoor, in 2014, had ICIJ de hand weten te leggen op gelekte data afkomstig van Big Four-accountantskantoren zoals PricewaterhouseCoopers en EY. Het collectief legde belastingdeals bloot van multinationals als Disney en PepsiCo. Het journalistieke project kreeg algauw de naam LuxLeaks. De openbaring van dodgy belastingdeals volgde op ICIJ’s eerste grote project, OffshoreLeaks, waarin gegevens bleken te staan van meer dan 100.000 buitenlandse rekeninghouders.

Magnum opus

Maar het magnum opus van ICIJ zijn voorlopig de nieuwe Panama Papers. Die hebben wereldwijd al een flinke impact gehad op vrijwel elke nationale belastingdienst die vist naar belastingontduikers. De Panama Papers leverden de nodige publicitaire schade voor ‘offshoreders’ als de IJslandse premier Sigmundur David Gunnlaugsson, de koning van Saoedi-Arabië en de Oekraïense president Porosjenko.

Panama Papers zal de komende dagen nog volop harde nieuwsverhalen opleveren. Het begin is indrukwekkend en de gelekte documenten leveren ook smakelijke details. Zo schrijft ICIJ over een emailwisseling uit 2007 waarin medewerkers van de Panamese law firm brainstormen over een nieuwe tarievenstructuur voor een malafide dienstverlening. In casu het antedateren van documenten. Oftewel, het vervalsen van de opmaakdatum van documenten. Zo zou er het idee zijn om cliënten 8,75 dollar te laten betalen voor iedere maand dat ze een documenten verder zouden laten antedateren. Een creatief tarievenstelsel, maar vooral een onmiskenbaar staaltje van georganiseerde valsheid in geschrifte.

De Nederlandse PanamaLeaks zijn te lezen op www.panamapapers.nl

ICIJ heeft aangekondigd om in mei de database met documenten voor iedereen open te stellen