Geen ‘unie’ illustreert beter hoe Brussel denkt en werkt dan de kapitaalmarktunie. Ga maar na. Toen in de loop van 2007 de Amerikaanse huizenmarkt instortte, dacht iedereen in Europa dat dit een lokale aangelegenheid was. Wie koopt er nou verpakte rommelhypotheken? Alleen Amerikaanse cowboybanken toch? Mis. De grootste financiers van de Amerikaanse huizenzeepbel waren instellingen als Deutsche Bank, Crédit Suisse en ABN Amro. En toen op 15 september 2008 het interbancaire leenverkeer op z’n gat ging, moesten niet alleen Britse en Amerikaanse banken aan het staats­infuus maar ook Europese.

De zeehondjes van de economie

Schaduwbankieren ging het in het post mortem van de crisis heten. En in 2010 mandateerde de G20 de Financial Stability Board (FSB) om het schaduw­bancaire stelsel – het ecosysteem van juridische entiteiten en brievenbusmaatschappijen dat de grootbanken in de jaren voor de crisis hadden geconstrueerd om toezicht te ontduiken, balansen op te pompen en morsige hypotheken te transformeren tot goudgerande obligaties – in kaart te brengen, door te lichten, te beveiligen.

In 2012 kwam de Europese Commissie met een eigen vervolg in de vorm van een groenboek Schaduwbankieren. Een slappere tekst was nauwelijks denkbaar. Het vatte de rapporten van de FSB keurig samen, veegde reeds genomen maatregelen op een hoop om te suggereren dat er al veel was verbeterd en somde een aantal terreinen op waar meer toezicht nodig was: vermogensbeheer, bankentoezicht, de repomarkt, het verpakken van leningen (‘securitisatie’) en ‘bijzondere financiële instellingen’, lees: brievenbusmaatschappijen.

Het valt qua slapte in het niet bij het groenboek over de kapitaalmarkt­unie dat de commissie op 18 februari het licht deed zien. Een wordcloud van het document laat woorden als ‘investeringen’, ‘financiering’, ‘toegang’, ‘groei’, ‘werkgelegenheid’, ‘ontwikkeling’, ‘infrastructuur’ en, vooral, ‘MKB’ groot oplichten. De zeehondjes van de economie worden maar liefst 49 keer genoemd.

Het frame spat eraf: als we groei en banen willen, moeten we investeren in infrastructuur en MKB. En omdat banken niet willen lenen moeten we een alternatief kredietverstrekkingskanaal ontwikkelen, los van banken. Net zoals in de VS, waar de groei dan ook veel hoger is dan in Europa. Zie hier de ratio achter de kapitaalmarktunie.

Securitisatie aan de wieg gestaan van de implosie van 2008

Ik viel bijkans van mijn stoel toen ik vervolgens op pagina 10 van het groenboek de aanbeveling tegenkwam om in Europa een markt voor degelijke securitisaties (verpakte leningen) te ontwikkelen. Niet alleen is dit een substantieel onderdeel van het schaduwbancaire stelsel dat in 2012 nog als verdacht werd aangemerkt. Ook is dit het absolute tegendeel van een alternatief kredietverstrekkingskanaal. Securitisatie was voor de crisis een van de voornaamste financieringsbronnen van Europese en Amerikaanse grootbanken en heeft zowel hier als daar aan de wieg gestaan van de implosie van 2008. Vooral door het opblazen van huizenzeepbellen.

Aanblazen van huizenzeepbellen

Maar het geraffineerdste was dat het retorisch werd gesleten als financieringsinstrument voor het MKB. Voor de crisis was de markt voor verpakte MKB-leningen een fractie van die van verpakte hypotheken. Om goede redenen. Door nationale verschillen in eisen ten aanzien van onderpand, faillissement en fiscale behandeling was (en is) een Europese markt voor verpakte MKB-leningen nooit van de grond gekomen. Bovendien maken Europese grootbanken veruit de meeste winst op hypothecaire leningen (en de minste op MKB-leningen) en hebben ze zich dus meer en meer ontpopt tot hypotheekverstrekkers. Vijftig tot zeventig procent van de moderne Europese bankbalans bestaat uit hypotheken.

Hier komt het eigenlijke doel van het groenboek om de hoek kijken: politieke steun verwerven voor het weer opstarten van de Europese markt voor verpakte hypotheekleningen. En daarmee voor het aanblazen van huizenzeepbellen. Gelegitimeerd door de economische groei die dat genereert: nieuwe keukens, nieuwe badkamers, hogere huizenprijzen en de transactiebelasting die dat overheden oplevert. Het MKB dient slechts als cover-up. Meer financiering voor het MKB, wie is daar nou tegen – dat werk.

Zeven jaar later is de oorzaak van de crisis kennelijk de oplossing van diezelfde crisis geworden

Zeven jaar later is de oorzaak van de crisis – het verpakken van hypotheken – kennelijk de oplossing van diezelfde crisis geworden; een verbluffend effectief staaltje reframing dat de Europese bankenlobby uit de hoge hoed heeft weten te toveren. Als liefhebber van politieke marketing kun je er alleen maar vol bewondering naar kijken.

In Brussel gaat het gerucht dat de kapitaalmarktunie het grote cadeau van Juncker aan Cameron gaat worden om in 2017 een Brexit te voorkomen. Ondertussen lachen de banken in hun vuistje. Als burger is het om het schuim van op de lippen te krijgen.