De levenscyclus van het Europees Parlementsgebouw komt in 2019 ten einde. Dat schrijft secretaris-generaal van het Europees Parlement (EP) Klaus Welle in een interne nota die Politico kon inkijken. Hij pleit voor nieuwbouw. Het Europees Parlement sloot nochtans pas in 1992 een huurovereenkomst af voor het Paul-Henri Spaak-gebouw. De totstandkoming van dat contract verliep allesbehalve volgens de regels van de kunst. Voor het naar Brussel lokken van het EP, hadden politici, syndicalisten en de Belgische haute finance het één en ander over.

Welle concludeert op basis van twee externe studies dat de ‘Caprice des Dieux’; zoals de bijnaam van het halfrond luidt, niet langer aan Europese standaarden voldoet. Zowel het Duitse studiebureau TÜR SÜD als het Franse CSTB schuiven nieuwbouw als beste optie naar voren, en Welle lijkt hun conclusies te volgen. Een volledige renovatie noemt hij in de interne nota ‘extreem duur en complex’ en bovendien ‘uitermate tijdrovend’.

Volgens Europarlementslid Ivo Belet van de Christen-Democratisch Vlaamse partij (CD&V) is het nog te vroeg om conclusies te trekken, daarvoor zijn de verschillende opties – niets doen, renoveren of nieuwbouw – nog te weinig in detail bestudeerd. ‘Dat is ook de inschatting die het bureau maakt. Momenteel gaat het om grove ramingen, maar om een goede beslissing te nemen is er een grondige evaluatie nodig,’ laat Belet via zijn woordvoerster weten.

Meerdere collega’s van Belet plaatsen voorbehoud bij de conclusies die Welle trekt. Het bureau van het parlement heeft aan de administratie gevraagd om een meer gedetailleerd onderzoek naar onder meer de kosten, duurtijd en juridische implicaties van de verschillende opties.

Internationaal conferentiecentrum

In de nota wijst Welle erop dat het gebouw niet speciaal gebouwd werd om er het Europees Parlement te huisvesten, maar ‘ontwikkeld en gebouwd werd als een internationaal conferentiecentrum door een Belgische vastgoedpromotor alvorens het werd overgenomen door het Europees Parlement.’ Welle weet blijkbaar niet het fijne van de ontstaansgeschiedenis van de ‘Caprice des Dieux’. Hij is dan ook geen Belg.

Dat het Europees Parlement in Brussel zetelt – op die 12 vergaderingen per jaar in Straatsburg na – hebben we te danken aan een combinatie van Belgische ondernemerszin en politiek gemanoeuvreer achter de schermen. Terwijl de machtige Fransen, en voor een stuk ook de Duitsers, steeds hebben gepleit voor de symbolische grensstad Straatsburg als parlementszetel, wilde de toenmalige en onder andere eerste minister van België Wilfried Martens na de Commissie en de Raad ook de zetel van het enige verkozen Europees orgaan naar Brussel halen.

In zijn memoires uit 2006 herhaalde Martens dat hij omwille van de efficiëntie steeds voorstander was van Brussel als exclusieve zetel, vlakbij de Commissie en de Raad. Natuurlijk erkende hij ook de politieke én economische voordelen verbonden aan de aanwezigheid van dergelijke internationale instellingen. Martens had er blijkbaar wel wat voor over om Brussel tot onbetwiste Europese hoofdstad te kronen. ‘Vlak voor de verkiezingen van 1991, op één van zijn laatste dagen als Belgisch premier ondertekende Martens een belangrijk schriftelijk engagement van de Belgische regering,’ geeft Europarlementslid Bart Staes, van de progressieve politieke partij Groen, aan.

Bouwpromotor SEL had een heel fijne megadeal te pakken

‘Het was een belofte om gronden in de Brusselse Leopoldswijk die in eigendom van de NMBS waren, gratis en voor niets aan het Europees Parlement te schenken en bouwrijp te maken. Dat was vooral erg prettig voor de in 1988 opgerichte bouwpromotor Société Espace Léopold (SEL) die een kolossaal internationaal congrescentrum wilde bouwen.’

Officieel zou dat niet specifiek voor het Europarlement dienen, onder andere omdat dit politiek zeer gevoelig lag bij de Fransen en Duitsers. Maar de Belgische regering stelde wel als voorwaarde voor de schenking van de gronden, dat het Europese Parlement die gebouwen later van SEL moest kopen. De bouwpromotor had via een erfpachtcontract mét kooprecht voor 371.000 vierkante meter congresruimte, dat op 8 januari 1992 met het EP werd getekend, een wel heel fijne megadeal te pakken.’

Christelijke vakbond

In een interview met De Morgen uit 2005 deed Guy Moentack, één van de rechterhanden van de illustere oud-premier Paul Vanden Boeynants, uit de doeken hoe die deal tot stand kwam met medewerking van onder meer de christelijke arbeidersbeweging.

‘Het was een periode van communautaire drukte,’ vertelde de toen 69-jarige lobbyist-regelaar aan onderzoeksjournalist Douglas De Coninck. ‘De eerste die ik aansprak was Guy Delens, de vastgoedontwikkelaar. Daarna Claude François – weer hij – en Ado Blaton. Daarna ben ik gaan praten met Jef Houthuys, de voorzitter van het ACV, en Hubert Detremmerie, de grote baas van Bacob, de bank van de christelijke arbeidersbeweging.’

Volgens Moentack was het nodig om er een Vlaams project van te maken, om argumenten tegen de verfransing op voorhand geen kans te geven. De beloofde jobs moesten vakbondsman Houthuys over de streep trekken. Ook de Société Générale werd mee in het bad getrokken. Een echt Belgisch project dus.

‘Een industriële holding – de Generale Maatschappij – en een bank – Bacob – gingen in 1987 een vennootschap aan om een ‘Internationaal Congrescentrum’ te bouwen, dat ‘officieel niet voor het Europese Parlement bestemd was,’ gaf de Commissie zelf aan in een document uit 2007. De vakbondsbankiers van BACOB en de Societé Générale van Etienne Davignon richtten dus samen SEL op, dat vervolgens een halfrond met 830 zitplaatsen en 20 tolkencabines voor internationale congressen bouwde op gronden van NMBS in de Brusselse Leopoldswijk. 

Daarnaast werden nog eens verschillende kantoorgebouwen gebouwd. Goed voor een totale investering van omgerekend 1 miljard euro. ‘Iedereen voelde dat dat het Belgische EP-halfrond moest worden. Volgens een marktstudie zou de bezettingsgraad zonder EP nihil zijn geweest. Maar naar buitenuit bleven wij volhouden: ‘Nee, het is een privé-initiatief!’, herinnerde Moentack zich in De Morgen.

Een cadeau van 175 miljoen euro

Het EP ging uiteindelijk in 1992 een huurovereenkomst aan. De Belgische regering moest zijn belofte inlossen. Het lokaas van Martens kostte de belastingbetaler volgens Staes uiteindelijk in volle besparingstijd omgerekend zo’n 175 miljoen euro.

Davignon en Detremmerie hadden geen garantie dat het EP zou intrekken in het congrescentrum

Martens zelf heeft steeds ontkend dat er politieke beloftes zijn gemaakt aan de bankiers. De Belgische diplomaat Étienne Davignon, en bankier Hubert Detremmerie hadden geen garantie dat het Europees Parlement zijn intrek zou nemen in hun congrescentrum. De sterren stonden niettemin erg gunstig. Al in 1989 had het Europees Parlement een resolutie aangenomen dat het in Brussel en Straatsburg over evenwaardige vergaderruimte en werkfaciliteiten moest kunnen beschikken.

Al die tijd deed Martens er op politiek vlak alles aan om de zaak van Brussel als enige Europese hoofdstad te bepleiten. De exclusieve zetel van het EP werd Brussel uiteindelijk niet. Een aantal maanden na het afsluiten van de huurovereenkomst werd er beslist om ook in Straatsburg een nieuw parlementsgebouw te bouwen. In 2006 brak rond de parlementsgebouwen in Straatsburg nog een schandaal uit.

‘Het stadsbestuur van Straatsburg bleek al jarenlang te veel huur aan te rekenen voor de gebouwen die toen nog eigendom waren van een Nederlands pensioenfonds. Sinds 1979 betaalde het EP 80 miljoen euro te veel aan de stad, die onder meer 22 miljoen euro opzij had gezet als risicodekking voor een eventueel vertrek van het EP,’ vertelt Staes.

Datzelfde jaar besliste het EP om de resterende gebouwen te kopen voor 143 miljoen euro, mét garanties voor Straatsburg. Als de gebouwen niet langer gebruikt worden voor een Europese instelling, dan kan de stad de gebouwen terugkopen voor een symbolische euro.

… en één van 5 miljoen euro

Begin jaren negentig was de Europese ambtenarij echter nog niet zo onbelangrijk zoals dat nu wel het geval is. Ook bij de bouw van bijkomende kantoren deelde de Belgische staat cadeaus uit aan het EP. Net als voor het halfrond, had Martens beloftes gedaan voor de schenking en het bouwrijp maken van aanpalende gronden. Beloftes die vervolgens door zijn opvolger Jean-Luc Dehaene bekrachtigd werden. Toen die gebouwen begin jaren 2000 uiteindelijk gebouwd zouden worden, waren de gronden echter al niet meer volledig in handen van de staat via de NMBS, maar wel van de SA Promotion Leopold, een dochter van SEL.

‘Die locatie grenst aan het huidige EP, wat maakt dat de eigenaars van deze grond op voorhand reeds zo goed als zeker waren dat ze de opdracht voor de bouw van D4 en D5 zouden binnenrijven,’ merkt Staes op. ‘Daarmee hadden ze een belangrijk concurrentieel voordeel op projecten van andere promotoren elders in Brussel.’ Het EP diende dus uiteindelijk aan deze private onderneming te betalen, maar presenteerde de toenmalige regering Verhofstadt wel de rekening van bijna 5 miljoen euro, stelt Staes.

Er zijn op dit moment nog geen concrete plannen voor een nieuw gebouw in Brussel. Als het er zal komen, komt het er dan op dezelfde locatie? Voorlopig is het op dat vlak nog in het duister tasten. De positie van Brussel als Europese hoofdstad is alleszins veel minder betwist dan eind vorige eeuw. Eind vorig jaar nog werd het befaamde ‘Ei van Van Rompuy’, de nieuwe zetel van de Europese Raad, ingehuldigd. Beloftes zoals Martens die deed lijken op het eerste zicht niet nodig om het EP in Brussel te houden. Al zal het nieuws over het bouwvallige Caprice des Dieux in bepaalde kringen al een aantal belletjes hebben doen afgaan.