Het persoonlijke leninkje of hypotheekje  van Jan Modaal, tegen een peperdure woekerrente van acht tot vijftien  procent rente, zou en moest, zelfs op het diepste punt van de financiele crisis, worden terugbetaald;  een regeling voor het veel te dure geld  stond  buiten alle discussie en  deurwaarders draaiden overuren.

Miljarden schulden van diezelfde geldverstrekkende en daarnaast ook nog eens zwaar speculerende banken werden met belastingeld, afkomstig van de  kleine man, wel even  geregeld. Op schaamteloze wijze werden de heren bankiers en  wanbeheerders vaak nog naar huis gestuurd met vette bonussen ook. De kleine man was woedend,  en terecht, niemand leed meer onder de recessie, en het moreel onrecht, dan hij.

Woede
'Ben ik mijn broeders hoeder,' vroeg de gewetenloze bankier zich minachtend grimlachtend af. 'En moet mijn broeder mij dan ook niet behoeden, zelfs als mijn broeder een rijke speculerende bankier is die alle regels aan zijn laars lapt,' dacht de kleine klant. De bankier werd niet gestraft, enkele politici mochten met behoud van uitkeringen naar huis of bleven zefs in het zadel zitten en de kleine man kreeg gebakken peren uitgeserveerd. Zijn machteloze woede op richtte zich behalve op de ontsnapte bankier ook op de steeds maar groeiende groep profiteurs van ons sociale voorzieningen systeem.

Is de christelijke moraal in onze samenleving niet veel te ver doorgeschoten? Is Nederland niet verworden tot een paradijs voor parasieten, klaplopers en lieden die gratis meeliften op ons prijzige sociale bestel? Puilen de grote steden niet uit met allerlei werkschuw  gespuis uit de hele wereld? Mensen die nooit iets hebben bijgedragen en nu wel komen leven op kosten van de kleine man die wel altijd hard gewerkt heeft?

Misbruik van de verzorgingsstaat werd de bittere bijsmaak van de financiële crisis, die velen dreef tot radicalisme. In 2010 werd de roep om wraak voor het aangedane onrecht steeds luider. Een zorgvuldig gestructureerde samenleving waarin belastinggelden betalen voor overheidsdiensten, en verzekeringspremies voor sociale voorzieningen was het ideaal geweest van de rechtvaardige solidaire verzorgingsstaat. Maar belastinggelden die de risico's van speculerende banken moesten bijlappen en klaplopers ondersteunen was diefstal.

De verontwaardiging zorgde in heel Europa voor een ommezwaai naar radicaal rechtse partijen, die de bankier-geldwolven noch de collectieve verzorgingsstaat langer, koste wat kost, wilden steunden. Ook in de Verenigde Staten stapten drommen Republikeinen over naar de Tea Party, een groep van Libertairen, die  een wereld van vrijheid zochten, een wereld waarin ieder individu soevereign is over zijn eigen leven en niemand gedwongen wordt om offers te brengen voor anderen. Ze marcheerden tijdens de verkiezingen onder het motto,. 'Heb uwzelf lief meer dan uw naaste,' en, 'Neen, ik ben niet mijn broeders hoeder en hij is niet mijn hoeder. Ik doe het zelf wel.'

Ayn Rand
De boekverkopen van Ayn Rand, de bedenkster van de filosofische stroming van het objectivisme, klommen sinds de crisis in 2008 tot een record van een miljoen per jaar. Vooral haar dystopisch beeld van de Verenigde Staten in haar bekendste boek 'Atlas Shrugged' ( 1957) bleek een beangstigend nauwkeurige beschrijving van het falende financiële syteem, corrupte overheden en belichten dramatische gebrek aan persoonlijke innerlijke beschaving en ethiek van bestuurders en een volksdeel van parasieten.

Rand meende dat ieder individu zelf in staat is om zaken op de juiste waarde te beoordelen en van nature zou handelen naar normen en waarden van een soort hemelse oprechtheid en innerlijke beschaving. Zij wordt gezien als de grote voorvechter van een laissez faire economie, een economie  die zichzelf reguleert en corrigeert en waar de overheid niets mee van doen zou moeten hebben, behalve het scheppen van de minimale randvoorwaarden van functioneren. Rand wijst iedere vorm van collectivisme af en laat altruïsme slechts een rol spelen als basale onvervreemdbare menselijke ethische waarde.

Zo weigert Rand's held uit Atlas Shrugged, John Galt, de opbrengst van zijn inspanningen en uitvindingen te laten herverdelen in een collectieve samenleving. Wanneer de Staat de vruchten van inspanningen, met de wet in de hand ontneemt, zo stelt hij, om het vervolgens aan anderen te schenken, niet uit hun behoeftigheid, maar omdat de ander daartoe een collectief recht zouden hebben, dan is die Staat niets anders dan een misdadige stelende roversbende die haar burgers vernedert tot slavenarbeid.

President Ronald Reagan en minister president Margaret Thatcher waren  trouwe volgelingen van de schrijfster en bewerkstelligden in de jaren '80 een flinke correctie in de westerse sociale verzorgingsstaat. Ook Alan Greenspan, de voormalige voorzitter van de Federal Reserve, was jarenlang een toegewijde  discipel.

Toen de kredietbubbel in 2008 barstte, sprak Greenspan ontgoocheld: 'Those of us who have looked to the self-interest of lending institutions to protect shareholder's equity--- myself especially--- are in a state of disbelief'. Conclusie: 'The whole concept of self-regulation through self interest is dead.'

En daarmee spoelden vijftig jaar van Ayn Rand normen en -waarden het riool van de filosofie in. De deugd van het egoïsme van de financiële instituten hadden de beleggers moeten beschermen, maar het systeem faalde door hebzucht. Machteloze woedende slachtoffers blijven nog jaren zitten met de brokken. De boekverkopen wijzen er niettemin op dat Rand's lezers desondanks blijven hunkeren naar een helder, simplistisch en dogmatisch  maatschappijbeeld dat zweeft tussen de Vlaamse Pallieter en de Roland Holst's Zonen van Usnach.

Noodkreet
Aan het ethisch zwarte gat is geen nieuwe filosofie ontsproten. Hier en daar ziet een populist kans enig garen te spinnen uit de bevuilde wol. Overheidsingrijpen, regulering en financiering van de tekorten zijn de pragmatische oplossingen van het moment. De zwabberende hands-on politiek van vluchtig geïnstalleerde nieuwe regeringen lijkt meer op de kreupele die de blinde moet leiden. In Nederland deden arrogante PvdA en CDA politici  tijdens de verkiezingen de woedende onmacht van het volk af, met paternalistisch geklets of een minachtende verwijzing naar PVV-demagogie. En rond de Kerstdagen schalde de solidariteits boodschap weer onverstoorbaar  en oorverdovend uit talloze luidsprekens; 'Heb u naaste lief, als uzelve!' Ook de bedelcampagnes draaiden het hele jaar weer op volle toeren met Haïti en Pakistanrampen.

Toch wordt het nooit meer zoals het was; het vertrouwen in de Staat en de financiële sector is weg! Alleen de zuinige Hollander die niet bij iedere populistische noodkreet naar zijn portemonnaie greep, heeft nog wel wat appeltjes voor de dorst. Hij verheugt zich in stilte  op de deugd van zijn egoïsme, ook al is dat wellicht politiek niet correct en wordt hij uitgescholden voor een vrekkige Ebenezer Scrooge.

Misschien had Ayn Rand met haar simplisme toch een beetje gelijk?