Joop Bouma is een spil in het SNS-debacle, maar niemand die het zag. De man die bijna 20 jaar president-commissaris was van de gevallen bank heeft zichzelf altijd handig buiten de publiciteit weten te houden. Van de emeritus hoogleraar bedrijfseconomie is zelfs geen enkele foto te vinden, laat staan dat er vraagtekens zijn gezet bij zijn innige relatie met Roger Lips, de failliete vastgoedondernemer, die van SNS maar liefst 380 miljoen euro krediet wist los te krijgen – met desastreuze gevolgen. Als president-commissaris én als voorzitter van de kredietcommissie van de RvC (niet het kredietcomité die de kredieten tot 50 miljoen beoordeelde) zat Bouma in 2007 bovenop de kredietverlening aan Lips, onder meer voor zijn grote prestigeproject The Wall langs de A2 bij Utrecht. Opmerkelijk genoeg was hij toen gelijktijdig commissaris bij Burgfonds, het investeringsvehikel dat voor de helft in handen was van Lips – een dubbelrol die met de normen van goed bestuur onverenigbaar is. Dat onthulde FTM zaterdag in samenwerking met het tv-programma EenVandaag. Hoe kan het dat een president-commissaris ook toezichthouder is bij de grootste klant van de bank? En hoe kan het dat Bouma kredieten aan Burgfonds goedkeurde, die zeer risicovol waren, in de wetenschap dat Roger Lips een twijfelachtige manier van zakendoen had?

'De parmantige vastgoedman uit Uden'

Voor het antwoord op deze vragen moeten we terug naar 2002, het jaar waarin tussen Lips en zijn voormalig zakenpartner Peter van Leeuwen een hoogoplopend conflict ontstaat; het jaar waarin Johannes Lützen Bouma voor het eerst in aanraking komt met de naar eigen zegge 'parmantige' vastgoedman uit Uden. Lips en van Leeuwen zijn tot in 2002 voor de helft eigenaar van Crescendo, een 'kerstboom' van vastgoed bv's, in de woorden van Van Leeuwen. De man die Lips zakelijk op weg hielp, wil breken met zijn jongere partner. 'Lips wilde alles onder brengen in constructies in het buitenland om zo de Nederlandse fiscus te ontwijken, dat zag ik niet zitten', vertelt Van Leeuwen. De twee spreken af dat Lips de aandelen van Van leeuwen zou overnemen voor een nog vast te stellen prijs, afhankelijk van een waardebepaling door een externe accountant. Maar bij de ontvlechting van de 'kerstboom' ontstaat al snel fikse ruzie. Van Leeuwen vindt dat Lips de waarde van de onderneming omlaag probeert te manipuleren door de taxateur van onjuiste informatie te voorzien, de kosten opeens sterk op te voeren en een financieel aantrekkelijke optie om de onderneming te fuseren met een woningbouwstichting, naar zichzelf toe te trekken.  

Peter van Leeuwen

 

'Gegronde reden te twijfelen aan juist beleid'

Juridische procedures breken los, onder meer bij de Ondernemingskamer van het Gerechtshof. Die oordeelt in juli 2002 dat er 'gegronde reden is om te twijfelen aan een juist beleid van de vennootschap'. Bovendien erkent de rechter dat het risico bestaat dat Lips de belangen van de vennootschap vermengt met die van zichzelf als privépersoon. Daarom oordeelt de Ondernemingskamer dat er toezicht moet worden uitgeoefend op het bestuur – op Lips dus. Dat markeert de entree van Joop Bouma, toezichthouder bij SNS Reaal, als gedelegeerd commissaris bij Crescendo. Eind augustus, al na vier weken, laat Bouma de Ondernemingskamer weten dat hij geen vuiltje aan de lucht ziet, tot grote verbazing van Van Leeuwen. De boze ondernemer bestookt Bouma met brieven en bezwaren over de handelswijze van Lips – ingezien door door Follow the Money – maar dat is voor de commissaris geen reden in te grijpen. In oktober 2002 wordt Bouma door de Ondernemingskamer tevens aangesteld als onderzoeker. 'Bouma weigerde naar me te luisteren', zegt Van Leeuwen. 'Hij bleef Lips de hand boven het hoofd houden.'

'Bouma weigerde naar me te luisteren, hij bleef Lips de hand boven het hoofd houden'

Door de verziekte verhoudingen mislukt een bemiddelingspoging van Bouma, die in juli 2003 besluit zijn taak bij Crescendo neer te leggen. In een brief aan de Ondernemingskamer komt hij niet terug op zijn eerdere oordeel, maar schrijft dat bij Van Leeuwen 'nieuwe vragen zijn gerezen omtrent mogelijke belangenverstrengeling bij transacties met betrekking tot de woningbouwstichting NSAW'. Wel zegt Bouma zich zorgen te maken over de 'gebrekkige informatievoorziening' door Lips aan zijn medeaandeelhouder. Daar blijft het bij: de door Van Leeuwen geconstateerde malversaties meldt Bouma niet aan de Ondernemingskamer. Fragment uit de brief van Joop Bouma aan de Ondernemingskamer van 16-07-2003: Maar later blijkt dat de commissaris wel degelijk een scherp oordeel heeft over de manier van zakendoen van Lips. Want vlak voordat Bouma aan de Ondernemingskamer op 16 juli 2003 zijn afscheid als commissaris aankondigt, krijgt hij een telefoontje van een bezorgde Lips. Zonder dat Bouma dat weet, neemt de vastgoedondernemer het gesprek op, zoals hij dat stelselmatig met telefoongesprekken pleegt te doen. De opname verdwijnt niet in Lips archief, maar duikt in 2006 weer op als Van Leeuwen 's morgens zijn voordeur uitloopt. Aan zijn hek hangt een witte plastic tas met daarin een USB-stick met een saillante inhoud.

De Bouma tape

Bouma verwondert zich in het gesprek over de 'winstmogelijkheden van de NSAW (de genoemde woningbouwstichting, red.) die je nu naar jezelf en je vrienden hebt toegetrokken' en noemt die transactie 'zeer kwestieus'. Hij verwijt Lips dat hij die transactie buiten hem om heeft gedaan en zijn adviezen in de wind slaat. Ook zegt Bouma niet te snappen hoe de schuld van de onderneming zo kan oplopen, terwijl er toch huurinkomsten zijn. Over andere zaken houdt de commissaris een 'vreemd gevoel' over, hij vindt het te 'glibberig' worden; reden dat hij zijn 'handen ervan aftrekt'. Lips zegt het heel erg te vinden want 'u heeft meermaals gezegd van luister Roger, ik ben de koningin, ik sta in het midden. En als ik val, val ik naar jou.' Bouma laat deze woorden van Lips onbetwist.

'dat kan wel wezen, maar je wordt aansprakelijk gesteld voor de schade die ontstaat door nalatigheid'

De enigszins gepikeerde Lips zegt vervolgens dat hij er ook mee 'kapt', waarop Bouma antwoordt: 'Ja, dat kan wel wezen, maar je wordt aansprakelijk gesteld voor de schade die ontstaat door nalatigheid voor het uitoefenen van je functie. Ze weten jou natuurlijk ook te vinden.' Lips zegt er niet warm of koud van te worden. 'Overleg het maar weer met je juristen', riposteert Bouma. 'Ik word daar zo onpasselijk van.' Van Leeuwen ontploft van woede als hij de opname voor het eerst hoort. Zijn vermoeden dat Bouma zijn vroegere zakenpartner de hand boven het hoofd houdt, wordt bevestigd maar dan is er weinig meer aan te doen. Wel gebruikt Van Leeuwen de opname in een rechtszaak tegen Lips die loopt tot aan de Hoge Raad, die begin vorig jaar oordeelt dat Van Leeuwen is misleid door de foutieve informatie van Lips aan de accountant. Luister hier naar het gehele telefoongesprek: Nog geen half jaar nadat Bouma vertrekt bij Crescendo, januari 2004, treedt Bouma toe tot de raad van commissarissen van Burgfonds Holding– de vastgoed bv van Lips. Ondanks al zijn kritiek. Dat Lips ook in de ogen van de SNS-man 'zeer kwestieus' gedrag vertoont, blijkt voor hem geen hindernis om daar bezoldigd toezichthouder te worden. Het is een commissariaat dat volgens Bouma 'geregeld' is door zijn 'goede vriend' Lense Koopmans, destijds voorzitter van de Raad van commissarissen bij Rabobank. Koopmans achtte die functie niet verenigbaar met een positie bij Burgfonds, aldus Bouma in gesprek met Follow the Money.

Bouma houdt in 2007 twee petten op

Een kleine twee jaar later wordt Bouwfonds Property Finance overgenomen door SNS. Lips heeft dan al 180 miljoen euro geleend van Bouwfonds. Vanaf het moment dat de overname eind 2006 gestalte krijgt, heeft de president-commissaris van SNS Reaal een dubbele pettenprobleem dat voor zijn vriend Koopmans reden was het commissariaat bij Burgfonds te weigeren. Maar Bouma houdt de twee petten gewoon op. Sterker nog, de Groninger, blijft in 2007 voorzitter van de kredietcommissie en ziet in die functie het krediet van Lips stevig oplopen. In het pas verschenen boek Giftig Krediet van de NRC-journalisten Tom Kreling en Esther Rosenberg wordt beschreven hoe Lips in 2007 om een herfinanciering vraagt van vele tientallen miljoenen euro's voor een grote vastgoedportefeuille, terwijl de huuropbrengsten niet eens groot genoeg zijn om de rente- en exploitatielasten te dragen. Risicomanagers waarschuwen hiervoor maar Lips krijgt zijn geld. Zijn kredietlimiet wordt dat jaar door de kredietcommissie zelfs opgerekt naar een ontstellende 450 miljoen euro, een kwart van het eigen vermogen. Begin 2008 klopt Lips met Burgfonds opnieuw aan de deur, dit keer voor ruim 30 miljoen euro. Uit de notulen van de kredietcommissie, waaruit Giftig Krediet citeert, blijkt dat het gevraagde bedrag 'boven de norm' is. Dat de financiële positie van Lips inmiddels slecht is, blijft onbesproken. Het 'trackrecord' van de ondernemer 'rechtvaardigt' de financiering. Er is geen kredietaanvraag gevonden waartegen de commissarissen geprotesteerd hebben.

Confrontatie met Bouma

Geconfronteerd met zijn dubbelrol ontkent Bouma in eerste instantie dat hij in 2007 lid was van de kredietcommissie, terwijl dat overduidelijk in het jaarverslag staat. Daarop gewezen stelt de inmiddels tachtigjarige Bouma dat hem die overlap 'niet voor de geest staat'. Als het geheugen verder is opgefrist, zegt de oud-commissaris dat hij zich bij de besluiten van de kredietcommissie ten aanzien van Lips 'afzijdig' hield. Hij zegt dat hem geen enkele blaam treft voor het gebeurde, iedereen was in een 'hoerastemming' die hij niet wilde bederven. Ook met zijn rapportages aan de Ondernemingskamer was volgens Bouma niks mis. 'Ik heb ze van al mijn bevindingen op de hoogte gesteld. Lips heeft altijd integer gehandeld. Ten opzichte van mij heeft ie nooit wat nagelaten wat ie beloofd had.' Deze uitspraak staat in schril contrast met de geluidsopname, waarin Bouma Lips wel degelijk verwijt Van Leeuwen slecht te informeren, niet naar zijn adviezen te luisteren en Lips bovendien waarschuwt voor zijn aansprakelijkheid.

'Roger, ik ben de koningin, ik sta in het midden. En als ik val, val ik naar jou'

Of en hoe Bouma zich bij de kredietverlening aan Lips  'afzijdig' hield, verdient nader onderzoek. Maar ook als hij zich afzijdig hield, blijft de dubbelrol van Bouma twijfelachtig. Hoe gezond is het als een president-commissaris van een bank zich vanwege mogelijk belangenverstrengeling niet bemoeit met zeer risicovolle kredietverstrekking aan de grootste klant? Is het niet juist de taak van een commissaris om onafhankelijk toezicht te houden in plaats van aan de zijlijn te gaan staan? Juist Bouma wist precies wat er zich afspeelde bij Burgfonds, had intieme kennis van vastgoed en kende de handelswijze van Lips al sinds 2002 van dichtbij. Dit weerhield hem er niet van na zijn afscheid als president-commissaris in april 2008, in 2010 opnieuw aan boord te klimmen bij de Lips Capital Group. Lips wist het zo treffend te formuleren: 'Roger, ik ben de koningin, ik sta in het midden. En als ik val, val ik naar jou.'