In 1996 bezocht ik voor het eerst de campus van Microsoft in Redmond, even ten noorden van Seattle. De IT-industrie maakte toen een enorme groei door en in de verte vielen de eerste zonnestralen van de internet-boom waar te nemen. Amerikaanse software-bedrijven staalden een en al toekomstoptimisme uit. Op de campus was het niet anders. Relaxte werknemers in het gras, gelach, voetbal en picknicks. Brideshead revisited,  maar dan in chino's en t-shirts in plaats van plusfours en tweed jasjes. Geen aardbeien met champagne, maar wel een overvloed aan muffins en koffie. Het blijft Seattle, Washington. Home of the grunge en Starbucks. Maar binnen de muren van de non-descripte laagbouw was de spijkerharde realiteit van een beursgenoteerd Amerikaans bedrijf overal voelbaar. Het schema waarmee de lezingen voor het groepje uitverkoren Nederlandse journalisten werden gehouden had meer het karakter van een militaire operatie dan van een kennismaking. We werden murw geslagen met feiten, cijfers en powerpoints, toen een relatief nieuw verschijnsel. De werknemers zaten ouderwets code te kloppen in cubicles die er overal gelijk uitzagen.   Mondgeur Hoogtepunt was een relatief intiem gesprek op de laatste dag van het bezoek met de oprichter, Bill Gates. De veertiger was dat jaar net door Forbes uitgeroepen tot rijkste man ter wereld. Het glossy-blad Vanity Fair noemde Gates tot leider van het zogenoemde New Establishment. De rijkste man ter wereld bleek tijdens het interview nogal uit zijn mond te stinken. Begrijpelijk: Gates was net van een nachtvlucht gearriveerd uit Parijs en meteen naar het hoofdkantoor gebracht om te praten met cynische en over details zeurende Nederlandse journalisten. Niet echt een fijn begin van de dag voor de ceo van wat toen het snelstgroeiende bedrijf ter wereld was. Gates bleef beleefd, maar uit het af en toe overslaan van zijn stem bleek dat hij onaangenaam geprikkeld was. Eerder tijdens die persreis had een Compaq-topman ons nog toevertrouwd dat niemand in de computerbusiness zo paranoïde was als Bill. Dat was bedoeld als compliment.   Up or out In die paar dagen leerden we wat de essentie van het Microsoft-succes was.  Volgens human resources-directeur moest iedereen die bij Microsoft wilde werken iets van Bill weg hebben. Zijn programmeerkunde, zijn werklust, zijn vermogen om rücksichtslos alles op zij te zetten voor het Hoger Doel. Het aanbod van jong talent was aanzienlijk groter dan het aantal arbeidsplaatsen dus het selectiemechanisme was strenger dan van bijvoorbeeld McKinsey. Ook bij Microsoft is het up or out. Het meedogenloze beoordelingsmechanisme heeft iets weg van de terreur tijdens de Frans revolutie. Elke jaar valt voor zo'n 20 procent van de werknemers de bijl. Afgezien van een aantal uitverkorenen, zit iedereen continu op de wip.   Stack ranking Het artikel 'Microsofts's lost decade' dat onlangs in Vanity Fair verscheen legt de vinger op de zere plek. Juist dat vleesverwerkende beoordelingssysteem - het zogenoemde stack ranking system – heeft onbedoeld geleid tot het relatieve verval van Microsoft.     Het systeem leidt ertoe dat werknemers meer met elkaar concurreren dan met andere bedrijven. Iedere nieuwe recruit weet dat in zijn jaargang een vast percentage sneuvelt. Wie de eerste schifting heeft overleefd, weet dat in zijn team elk jaar ook daar een van te voren vast gesteld aantal moet vertrekken, hoe goed het team ook is. De collega is de belangrijkste concurrent. Wie binnen zo'n systeem wil overleven moet niet zijn hoofd boven het maaiveld uitsteken of lastige vragen stellen. Stack ranking is zo'n typische vorm van denken die op MBA's en business schools wordt onderwezen. Het is managen op techniek en processen, niet op inhoud. Het is de inbreng van CEO Steve Ballmer, die in tegenstelling tot oprichters Gates en Allen geen techneut was, maar uitblonk op de business school van Harvard en Stanford. Elke werknemer die de Vanity Fair-journalist heeft geïnterviewd voor zijn artikel noemde dit systeem, dat ook gebruikt wordt bij top consultancy firma's, als de oorzaak voor de achteruitgang van Microsoft. Het smoort iedere creativiteit, durf en eigenheid. Microsoft werd een bedrijf van brilliant people doing mediocre things. In de commentaarsectie schrijft iemand: 'If Microsoft were a country, it would be like Communist Russia in the 50's. Forget about innovation. As long as the wheat production looks good on paper, comrade, then all is good.' Het artikel heeft tot veel discussie geleid in de Amerikaanse (vak)pers en software-industrie. Er zijn ook tegengeluiden. Wat nou stilstand? schrijft iemand. Microsoft heeft nog steeds het grootste aandeel op de pc-markt en komt juist nu met innovaties. Het loopt voorop in cloud computing.   Voorsprong Er staan nog meer opmerkelijke dingen in het artikel. Zo blijft het wonderlijk hoe Microsoft zijn voorsprong verspeelde op het gebied van mobiele operating systems. Met Windows CE had het handzaam en bruikbaar operating system voor mobiele apparaten en smart phones. Wat Apple met zijn iOS en de iPhone wel lukte, bleef sukkelen bij Microsoft. Ook blijkt het bedrijf in 1998 al het prototype van een e-reader te hebben gehad. Maar Gates himself vond het niks. De interface leek niet op Windows, vond hij. De groep die er enthousiast aan had gewerkt werd zonder pardon in de ontwikkelgroep van Office gezet. Office en Windows, de cash cows van het bedrijf, waren de heilige koeien geworden. Ze vormden het denkraam waarbinnen alles zich moest afspelen. Denken buiten deze kaders kon niet. 'Windows was the god —everything had to work with Windows.' Microsoft is geworden wat het zelf vroeger verachtte toen het nog moest opboksen tegen de hegemonie van het vette en zelfvoldane IBM. Nu is het voorbijgestreefd door Apple, dat met zijn iPhone meer verdient dan Microsoft met al zijn producten. Het Vanity Fair-artikel is ideaal leesvoer voor op het strand dezer dagen. Geen zin om naar de kiosk te gaan? Het blad heeft een schitterende app voor Apple's iPad. Niet voor de Windows-tablet. Nog niet.