Afgelopen maandag verscheen Ruud de Wit’s eerste deel van zijn relaas over Bouwfonds en SNS Property Finance. Vandaag deel 2 op FTM.

In het licht van de laatste ontwikkelingen bij SNS Reaal vanwege de ellende met de SNS Property Finance-portefeuille citeerde ik in mijn vorige blog uit het boek Dutch Link uit 2003. Met daarin een aantal hoofdrolspelers bij Bouwfonds uit die fatale jaren 2000-2006, ingelijst in fraaie schilderijtjes, waarbij iedereen elkaar flink triomfantelijk op de schouders klopt. Zie hiervoor ook mijn twee vorige blogs (I, II). Mijn insteek daarbij is dat de Raad van Bestuur van het toenmalige Bouwfonds onder leiding van Henk Rutgers – in haar ambitie om van Bouwfonds een toonaangevende vastgoedonderneming in Europa te maken –  gedesinteresseerd blind is geweest voor de risico’s die zich in de portefeuilles opstapelden. Controle en toezicht op de projecten en contractpartners waren te laks en gemakzuchtig. De razendsnelle groei van de kredietportefeuille tot boven 10 miljard euro was niet alleen onverantwoord, maar werd door de moederbank ABN Amro onder leiding van Rijkman Groenink zelfs gestimuleerd om de verkoopwaarde van de onderneming op te jagen.

'Sherrypicking'
Ik wil u hier nog een citaat uit Dutch Link niet onthouden. Een van de hoofdstukken heet ‘Sherrypicking’ en bevat het citaat van Robbert Geel, in 2003 directeur van de Business Unit International & Special Projects van Bouwfonds Property Finance. ‘Bij vijftien medewerkers dienden de mensen zich gewoon aan; in plaats van sleuren en trekken om iemand te krijgen was het een beetje ‘sherrypicking’ geworden.’ U begrijpt, de hilariteit onder de medewerkers van Bouwfonds, die zich niet ‘ingelijst’ in het boek terugvonden, was groot. De verwisseling van de c voor een s in het woord cherry/sherry werd trouwens door het ‘gewone voetvolk’ wel toepasselijk gevonden. Immers van beneden af werd er toch al naar de top gekeken als een bonte verzameling van bovenmatige sherry- en wijndrinkers.

Maar het ging in die jaren bij Bouwfonds Property Finance toch eigenlijk om heel wat serieuzere zaken. En daar kunnen nu serieuze vraagtekens bij worden geplaatst, hoewel dat feitelijk toen al had moeten gebeuren. Waarom concurreerde Bouwfonds Property Finance bijvoorbeeld niet alleen met haar zusterbedrijf Bouwfonds Property Development, maar stond de Raad van Bestuur toe dat de normen ten aanzien van voorverhuur en het hebben van een eindbelegger vele malen soepeler werden gehanteerd dan bij haar eigen commerciële ontwikkelaar? Het loslaten van de voorverhuur-eis in combinatie met het gemak waarmee getrokken kon worden op de leningen is uiteindelijk een giftige cocktail gebleken en een van de belangrijkste oorzaken van de huidige problematiek bij SNS Property Finance. En niet te vergeten het gegeven dat wel erg makkelijk zaken werd gedaan met oude en bekende relaties die niet langer meer de financiële en/of integriteitsmaat werden genomen, zoals dat blijkbaar wel het geval was in de beginjaren van Bouwfonds Property Finance. De persoonlijke contacten waren namelijk in veel gevallen zo innig dat analytische scherpte verzandde in relatievleierij. Keer op keer ging Bouwfonds PF mee als ondernemer en kreeg uiteindelijk alle risico’s op het bord.

Wat moest bijvoorbeeld Henk Rutgers met zijn echtgenote tijdens zijn vakantie in de Franse villa van een belangrijke Bouwfonds PF-relatie als Chris Zachariasse? Hoe bestaat het dat voormalig bestuursvoorzitter, wijlen John Simons, zich na zijn vertrek als adviseur aan het MAB van Ton Meijer verhuurde? Een ontwikkelaar nota bene die geheel aan de financiële levenslijn van Bouwfonds hing. Maar het kon nog erger. MAB, nagenoeg technisch failliet en al aan het infuus bij Bouwfonds Property Finance, werd in 2004 niet voor een daarbij horende prijs (dat wil zeggen 0 – nul, nul – euro!) gekocht door Bouwfonds, zoals lang werd gedacht. Nee, de Raad van Bestuur onder leiding van Rutgers, besloot, tegen de adviezen van alle ingehuurde adviseurs (PWC, Ernst &Young) en de toenmalige directie van Bouwfonds Property Development in, meer dan 25 miljoen euro goodwill voor het in problemen verkerende bedrijf te betalen. Dat Ton Meijer het recent gelukt is om ook de buiten de deal gebleven risicoprojecten in Frankfurt, Amsterdam en Paris nog bij de Rabobank naar binnen te duwen zegt trouwens vooral iets over het formidabele onderhandelingstalent van Meijer.

'Weinig verstand van projectontwikkeling'
Maar het gaat niet alleen om de MAB-relatie. Kijk maar naar veel andere projecten/ financieringen /participaties die nu steeds opnieuw negatief in de publiciteit komen en waarmee SNS Reaal nu naar de guillotine wordt gebracht, iets dat alleen maar is af te kopen met een nieuwe forse staatsinvestering ten koste van u en mij. De kwestie van de joint venture in Frankrijk met Oceanis bijvoorbeeld (waarbij de naam van good old relatie Zachariasse weer valt), de zaak Babylon via relatie Joop Koster-Imca-Maeyveld en Fortress, Mosa Trajectum (met die vastgoedscharrelaar Ronald Ras), het treurige project La Cigüeña in Spanje met het in Zoetermeer gevestigde Tailor Made International en het even zo ontluisterende Luxemburgse project Belval met Multiplan van de ‘goede relatie’ Cor van Erp, waarover ik eerder schreef. Het zijn allemaal projecten volgens de Bouwfonds participatiestrategie Dutch Link die na 2000 zijn ontspoord.

Uit de getuigenverhoren in de Klimop-vastgoedfraudezaak blijkt dat de toenmalige leden van de Raad van Bestuur van Bouwfonds – Bleker, Reijrink en Rutgers – zich voor de praktijken die onder hun bewind hebben plaatsgevonden, verschuilen achter het argument dat ze weinig verstand hadden van projectontwikkeling en dit aan de directies van de Bouwfonds-divisies overlieten. Dit argument, op zich al schaamteloos en lachwekkend tegelijk, kan in ieder geval niet opgaan voor Bouwfonds Property Finance. Zowel Reijrink (vroeger al SNS) als Rutgers (ABN AMRO) waren bankiers met uitgebreide ervaring op het gebied van financiering. We noemen dit afschuiven, in helder Nederlands. Je bordje schoon vegen ten koste van anderen. Maar wel  de salarissen, incentives en bonussen opstrijken. En welke rol speelde Hans ten Cate (ABN Amro en later Rabobank) in dit alles? Daarover meer in het boek dat ik hierover inmiddels aan het schrijven ben.

Met een dergelijke bestuurdersmentaliteit is het niet verbazingwekkend dat SNS Reaal jaren later met de gebakken peren zit, ook al staat het buiten kijf dat met name in de eerste jaren na de overname van Bouwfonds Property Finance, SNS Property Finance keihard op de totaal verkeerde weg is doorgegaan. Want hoe haal je het in je hoofd om in de Duitse stad Aken twee twijfelachtige plannen voor nieuwe winkelcentra te financieren, op slechts een paar kilometer afstand? Hoe kun je in een project als Het Postkantoor aan de Rotterdamse Coolsingel risicodragend participeren (een project overigens van ‘goede relatie’ Coert Zachariasse, de zoon van Chris), terwijl de hele vastgoedsector het project niet ziet zitten en de aanvankelijke partner Redevco er om die reden al heel snel uitstapt? En waarom ga je in zee met partijen als Burgfonds (van ‘goede relatie’ Roger Lips) voor het project The Wall in Utrecht of met Rudy Stroink/TCN met het Centraal Beheer (Achmea)-gebouw in Apeldoorn of het winkelcentrum in Aken, terwijl de hele sector op de hoogte was van de wankele financiële basis van deze  ondernemingen?

Foto: Het Postkantoor op de Coolsingel.

ABN profiteert
Achteraf moet je concluderen, dat er maar één partij is geweest die wel heeft geprofiteerd van Bouwfonds en dat is ABN Amro. Natuurlijk zijn de Nederlandse gemeenten die aandeelhouder waren van Bouwfonds, nog redelijk goed weggekomen. Maar ABN Amro is de echte spekkoper gebleken en heeft honderden miljoenen verdiend op een ritje Bouwfonds onder leiding van de door haar naar voren geschoven voorzitter Rutgers. Niet alleen hengelde ABN Amro na de overname de sterke hypothekenportefeuille van Bouwfonds naar binnen, ook dumpte de bank een eigen slechte vastgoedportefeuille bij Bouwfonds Property Finance, die Bertus Pijper weer handig doorschoof naar het duo Hummel/Endstra. En die, zo luidden hardnekkige geruchten, daar ook privé nog wat aan overhield. Over de doden niets dan goeds, maar hier heb ik al in 2004 Pijper rechtstreeks – en in aanwezigheid van derden – mee geconfronteerd, dus ik speel geen achterbaks spel over het graf heen. Het was niet voor niets dat de Fiod zich in hem verdiepte.
Zelfs het ABN Amro-belang van 50 procent in Multi Vastgoed – de succesvolle vastgoedontwikkelaar van Hans van Veggel en Ton van Dam – moest door Rutgers worden ‘weggewerkt’. Eerst probeerde Rutgers dat via een overname van Multi door Bouwfonds, maar toen dat mislukte door absorbitant hoge eisen van Van Veggel (die vroeg zo’n 1,5 miljard gulden!) en de tegenwerking van de in de Klimop-affaire veroordeelde Jan van Vlijmen (die daarna ook opstapte bij Bouwfonds om voor zich zelf te beginnen) zijn deze aandelen uiteindelijk weggewerkt via de fusie van Multi met het beursgenoteerde Amstelland, dat daarna door het leven ging als AM en uiteindelijk bij BAM terechtkwam. Dat daar later weer heel wat op heeft moeten afschrijven. En tenslotte verdiende ABN Amro ook nog eens goud geld aan de verkoop van het gesplitste Bouwfonds aan Rabobank en SNS Reaal in 2006, geld dat Rijkman Groenink overigens hard nodig had om zijn mislukte Italiaanse bankavontuur te financieren. Maar dat is weer een heel ander verhaal.

Tot slot, één ding heb ik nooit begrepen. Waarom hebben Rabobank en SNS Reaal – toen het in 2007 duidelijk werd dat bij Bouwfonds het decennium ervoor alles fout ging wat maar fout kon gaan (fraude, criminaliteit, wanbeheer, slecht ondernemerschap, vriendjespolitiek et cetera et cetera) - niet de juridische wegen bewandelde om de hele deal met ABN Amro terug te draaien? Dat had Rabobank heel veel geld gescheeld en nog meer imagoschade en had SNS Reaal behouden laten blijven als een prettige en interessante bank-verzekeraar voor de Nederlandse burger. Ik heb zo het vermoeden dat dit wel is overwogen, maar dat de politiek en de bankierswereld daarvoor teveel elkaar de hand boven het hoofd hebben gehouden. Of het heeft hen gewoon aan het noodzakelijk lef ontbroken, dat kan ook. Maar beschamend is het allemaal wel.

Ach, nu ik dit optik, realiseer ik me dat het allemaal ook niet zoveel had uitgemaakt. Als – na lange processen en uiterst hoge advocatenkosten – de deal tussen ABN Amro enerzijds en de Rabobank en SNS Reaal zou zijn teruggedraaid, zouden wij als burgers ook met dezelfde ellende hebben gezeten als nu. Want dan was Bouwfonds weer gevallen onder de verantwoordelijkheid van de huidige staatsbank ABN Amro en hadden wij ook het gelag betaald.