Hoe de Hongaarse premier met Europees geld zijn vriendjes paait

Met het einde van het communistische tijdperk in Hongarije brak een periode van hoop aan voor veel Hongaren. Zij hoopten dat marktliberalisering zou zorgen voor verhoging van hun levensstandaard en welvaart. Viktor Orbán was een van de eerste Hongaarse politici die grootschalige marktliberalisering aanmoedigde. Gedurende zijn eerste termijn als minister-president (1998-2002) voerde hij deze grootschalige economische liberalisering ook daadwerkelijk uit.  Echter, tijdens de verkiezingen van 2002 halveerde zijn partij vrijwel, omdat de beloofde economische verbeteringen uitbleven. De liberalisering van de markt was vooral ten goede gekomen aan buitenlandse corporaties, die daarmee aanzienlijke economische invloed in Hongarije hadden vergaard. In 2010 deed Orbán wéér een - nu succesvolle - gooi naar het presidentschap: zijn partij, Fidesz, verkreeg maar liefst twee derde van alle stemmen, een record. Reden: de vorige regering van sociaal-democraten had het nóg bonter gemaakt dan Orbán in zijn eerste termijn als premier.  Orbán beloofde schoon schip te maken en werd beloond met een enorme verkiezingszege. Maar hoe kosher zijn Orbán en zijn partij eigenlijk?

Andere aanpak

Orbán had geleerd van zijn eerste termijn, hij wist dat het liberale economische systeem het leven van de gemiddelde Hongaar niet heeft verbeterd en pakte het dit keer dus anders aan. Een van Orbáns eerste veranderingen betrof de non-gouvernementele sector. De leiders daarvan mochten alleen Hongaren zijn die 'het belang van Hongarije' dienden. Dit 'nationalisme' kwam hem vanzelfsprekend al direct op kritiek vanuit Brussel te staan: het Europees Parlement verweet Orbán zelfs antidemocratisch en 'populistisch' te zijn. Zijn hervorming van het belastingstelsel betekende het einde van de vele voordelen die grote corporaties voorheen hadden genoten. De bankensector, grote energiebedrijven en telefoonmaatschappijen hoeven niet te rekenen op belastingvoordelen in Hongarije, in tegenstelling tot de meeste omringende Oost-Europese landen. Sterker, hij verplichtte bedrijven die gas, elektriciteit en verwarming leverden om de prijzen met twintig procent te verlagen. Het behoeft geen betoog dat veel Hongaren dat besluit van harte toejuichen. Het is één van de belangrijkste redenen van zijn populariteit onder de bevolking.

Kritiek vanuit Brussel

Dat Hongarije de euro niet heeft ingevoerd en ook niet van plan is om dat te doen, wordt hem uiteraard in Brussel niet in dank afgenomen. Hetzelfde geldt voor de benoeming van een vertrouweling als president van de Hongaarse centrale bank. En dat zijn niet de enige doornen in het oog van Brussel. Niet alleen verweet het Europees Parlement Orbán nationalisme en populisme, maar ook zijn 'werkgelegenheidsproject', waarbij Orbán honderdduizenden langdurig werklozen - onder wie veel Roma - verplichtte tot het verrichten van zwaar lichamelijk werk vér onder het minimumloon, oogstte veel kritiek. Niet in de laatste plaats, omdat het werk moest worden verricht onder het toeziend oog van (ex) politieagenten. De grootste Brusselse doorn vormt echter Orbán's toenadering tot Poetin. Daar trok Orbán zich niets van aan, evenmin als van de EU-sancties tegen Rusland. Integendeel, hij sloot carrément een deal met Poetin over de levering van een kerncentrale ter waarde van tien miljard dollar. Hongarije is voor meer dan 70 procent afhankelijk van de levering van Russisch gas. Daarnaast is Rusland Hongarijes voornaamste handelspartner; het land wordt - zeer tegen de zin van Orbán - hard getroffen door de Brusselse sancties tegen Rusland. Orbán lijkt lak te hebben aan de huidige sancties van de EU tegen Rusland en vaart zijn eigen koers, dat is weer tegen het zere been van Brussel. De Hongaarse president Viktor Orbán. Bron: Europees Parlement

Vriendjespolitiek

Het Hongaarse onderzoeksjournalistenbureau Atlatszo - 'transparant' in het Hongaars -heeft de handel en wandel van Orbán nauwlettend gevolgd. Atlatszo fungeert als een soort Hongaarse Follow The Money. Het forum publiceert onderzoeksrapporten, ontvangt informatie van whistleblowers (ze heeft een eigen klokkenluiderssite Magyarleaks), start rechtszaken als de vrijheid van informatie en meningsuiting wordt bedreigd en heeft ook een crowdsourced platform Fizettem, waar mensen anoniem corruptie aan de kaak kunnen stellen. Het moge duidelijk zijn, dat Atlatszo in het autocratische Hongarije van Orbán onder moeilijke omstandigheden moet werken. Ofschoon Orbán dus populair is onder 'het gewone volk' komt uit diverse onderzoeken van het  Atlatszo een heel ander beeld van de man naar voren. Het blijkt dat Orbán niet alleen directe familieleden bevoordeelt, maar ook verwanten en daarbij misbruik van EU-subsidies niet schuwt. Hieruit blijkt onder meer, dat de tandarts van Orbán, Béla Bátorfi, meer dan acht miljoen euro aan EU-gelden niet op correcte wijze kan verantwoorden. De schoonzoon van Orbán, István Tiborcz, kocht op dubieuze wijze de haven van Keszthely, een populaire vakantiebestemming aan het Balatonmeer in West-Hongarije. Verderop, meer naar het oosten in het Tiszafüred gebied, genoten goede vrienden van de familie Orbán van de voordelen die de nieuwe presidentiële status van Orbán opleverde. Of wat te denken van de voordelen die de bevriende Kékessy-Lipcsey clan genoot bij diverse projecten en de aanwending van twee miljoen euro EU-geld voor de aanleg van een 'nostalgische spoorlijn' in de geboortestad van Orbán. Formeel allemaal 'keurig binnen de wet', maar de procedure was zo opgezet dat er geen concurrentie mogelijk was. Dat het werk van Atlatszo effect heeft, is meer dan duidelijk. Het Brusselse anti-fraudebureau OLAF (Office Européen de la Lutte Antifraude) opent zijn jaarverslag met een casestudy gebaseerd op het spitwerk van Atlatszo uit 2012-2013 met betrekking tot de geldstromen voor de bouw van een medisch centrum in Hongarije en de daaraan geleverde medische apparatuur. Hieruit bleek dat het medisch centrum een complex web aan schimmige constructies had opgetuigd met als enige doel om te profiteren van de subsidies van het Europese Regionale Ontwikkelings Fonds. Het betrof een subsidie van 1,7 miljoen euro voor apparatuur, die bij een Slowaakse leverancier voor slechts 262.000 euro gekocht was. Samenvattend kan op basis van het onderzoekswerk van Atlatszo geconcludeerd worden, dat het Hongarije van Orbán op grote schaal misbruik maakt van EU-gelden en dat het beeld dat naar voren komst van de Hongaarse oligarchie allesbehalve fris is. Desondanks gelooft nog een meerderheid van 56 procent van de Hongaren in een democratisch meerpartijensysteem, zoals blijkt uit onderstaande tabel van Pew Research Center: Helaas geldt de fraude met EU-gelden niet voor Hongarije alleen. Afgelopen dinsdag nog berichtte het Europese bureau voor fraudebestrijding OLAF, dat er voor bijna een miljard euro aan EU-gelden teruggevorderd gaan worden. Het gaat om geld uit verschillende ontwikkelings- en ondersteuningsfondsen waarmee volgens OLAF in diverse landen fraude is gepleegd. Die ruim 900 miljoen euro is wel het hoogste jaarlijkse bedrag in de afgelopen vijf jaar, aldus het bureau.