Op vrijdag 14 oktober van 16 tot 19 uur wordt voor de derde keer het congres Reinvent.Money georganiseerd. Plaats van handeling is de aula van de TU Delft. Het doel van deze conferentie is een volgende stap te zetten in het debat over de toekomst van het financieel-monetair systeem. Drie onderwerpen staan deze middag centraal: de rol van centrale en commerciële banken in het digitale tijdperk, het eurodilemma en de (noodzakelijke?) link tussen naties en geld. 

Ter voorbereiding op het eerste debat beschrijf ik in dit artikel enkele belangrijke ontwikkelingen. Medeorganisatoren Paul Buitink en Richard van der Linde zullen de komende weken ook een stuk schrijven ter voorbereiding op de andere twee debatten.

Het borrelt

In Nederland heeft Burgerinitiatief Ons Geld de onderwerpen geldcreatie en digital cash het afgelopen jaar op de politieke agenda gezet. Inmiddels is de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid een onderzoek gestart en laat een aantal politici zich steeds kritischer uit over het ontwerp van het financieel-monetair systeem. Met name het mandaat van de ECB wordt de laatste tijd vaker ter discussie gesteld. Critici stellen dat het opkopen van staatsobligaties en bedrijfsobligaties ter waarde van meer dan duizend miljard euro simpelweg niet tot het mandaat van de ECB behoort. CDA’er Pieter Omtzigt diende afgelopen donderdag nog een motie in met het verzoek aan de regering om ‘binnen twee maanden in kaart te brengen welke mogelijkheden de Nederlandse regering heeft om het opkoopprogramma te stoppen of te beperken, terug te keren naar een normale markteconomie en normale marktrente, inclusief het inperken van het mandaat van de ECB bijvoorbeeld door verdragswijziging.’

Niet alleen in Nederland borrelt het. In IJsland presenteerde KPMG twee weken gelden het rapport ‘Money Issuance: Alternative Monetary Systems’, dat is opgesteld in opdracht van de minister-president van IJsland en een overzicht geeft van de politieke ontwikkelingen en belangrijkste publicaties op het gebied van ‘soeverein geld’. KPMG concludeert dat het grootste deel van de academische publicaties laat zien dat monetaire hervorming leidt tot lagere publieke en private schulden, lagere inflatie en een beperking van systeemrisico’s en bankruns. Onderstaand overzicht vat de belangrijkste politieke ontwikkelingen samen. Ecuador ontbreekt vreemd genoeg. Dit is nochtans het eerste land waar de overheid digitaal geld heeft geïmplementeerd. Volgens Paul Buitink, die momenteel in Ecuador vertoeft, gaat het hard; met name omdat het electronic payment system goedkoper is dan het internationale creditcardsysteem.

Twee boeken

Het aantal publicaties over monetaire hervorming is het afgelopen jaar in rap tempo toegenomen. Ik wil hier twee recente interessante boeken noemen. Ten eerste: The Money Problem (2016), van Harvard-professor en voormalig Treasury-adviseur Morgan Ricks. Dit boek is interessant omdat monetaire hervorming er op een andere manier in wordt gedefinieerd. Ricks begint met de constatering dat de zwakheden van het huidige monetaire system na de crisis niet zijn weggenomen, omdat het ontwerp van dit systeem niet is aangepakt. In lijn met Ons Geld en de International Movement for Monetary Reform stelt Ricks vervolgens dat geldcreatie het prerogatief van de staat is en dat er een onderscheid is tussen (soeverein) geld en (bank) krediet. Ricks kiest er echter niet voor om geld (publiek) en krediet (privaat) te ontvlechten, zoals Ons Geld voorstelt, maar oppert een public-private partnership. Private banken krijgen het recht ‘soeverein geld’ te creëren, maar zijn onderworpen aan portfoliobeperkingen en kapitaaleisen. Bovendien dienen deze banken een gedeelte van de winst af te dragen aan de staat. De analyse van Ricks is vlijmscherp, maar het is de vraag of zijn oplossing niet juist leidt tot meer complexiteit en belangenverstrengeling.

Hoe kan geld in de praktijk democratisch worden bestuurd?

Het tweede boek is Debt or Democracy (2016) van emeritus professor Mary Mellor. Dit boek is interessant omdat Mellor niet ingaat op technische en juridische vraagstukken, maar het geldsysteem relateert aan de grote uitdagingen van de 21^ste eeuw. Volgens haar hebben we nu de keuze tussen het huidige op schuld gebaseerde private geldsysteem (debt) of een schuldvrij, democratisch gecontroleerd geldsysteem (democracy). Mellor kiest zelf voor het laatste, omdat ‘geld zijn politieke revolutie moet vervolmaken’. Volgens Mellor draagt een schuldvrije geldhoeveelheid bij aan sociale rechtvaardigheid en ecologische duurzaamheid. Recente modelberekeningen van Van Egmond & de Vries (2016) ondersteunen Mellors betoog door te laten zien dat de totale hoeveelheid schuld in onze maatschappij tegen grenzen aanloopt. De vraag blijft echter hoe Mellor’s plan kan worden geconcretiseerd. Hoe kan geld in de praktijk democratisch worden bestuurd?

Tegoeden bij de centrale bank

Reinvent.Money 2016 tracht antwoorden te geven op dit soort lastige vragen. De conferentie wordt afgetrapt door Bank of England-onderzoeker Michael Kumhof. Hij zal zijn recente rapport ‘The macroeconomics of central bank issued digital currencies’ toelichten. In dit vrij ingewikkelde rapport presenteren Kumhof en Barrdear een model waarmee iedereen geld in digitale vorm kan aanhouden bij de centrale bank. De introductie van zo’n rekening kan verstrekkende gevolgen hebben. Een andere onderzoeker van de Bank of England schrijft:

CBcoin issuance could have far-reaching consequences for commercial and central banking – divorcing payments from private bank deposits and even putting an end to banks’ ability to create money.

Eerder schreef Kumhof als IMF-onderzoeker ‘The Chicago plan revisited,’ een rapport dat vaak wordt aangehaald door monetaire hervormers. Na Kumhof zal Arnoud Boot (UvA) zijn aanstaande WRR-rapport over financialisering presenteren. Hij zal ingaan op de mogelijkheden om de samenleving en de economie minder afhankelijk te maken van financiële motieven, instellingen en markten. Vervolgens zullen Kumhof en Boot met Stephanie Kelton (MMT’er en adviseuse van Bernie Sanders) in gesprek gaan over vervolgstappen in onderzoek en beleid. 

Wilt u meepraten en er live bij zijn? U bent van harte welkom. Kaarten zijn vrij beschikbaar (waardebepaling achteraf) en kunnen gereserveerd worden via Eventbrite.