Op woensdag 12 november 2014 stappen er er drie mannen een statig notariskantoor in hartje Den Haag binnen. De eerste twee zijn voorzitter Wiel Hillebrandt en penningmeester Frans Jacobs van de Koninklijke Vereniging voor Facultatieve Crematie, een vereniging die in 1874 is opgericht met als oorspronkelijke doel het legaliseren van lijkverbranding.

De derde man is Henry Keizer: partijvoorzitter van de VVD, bestuursadviseur van de vereniging, en directeur-grootaandeelhouder van de Facultatieve Groep: een miljoenenbedrijf dat voortkwam uit de Koninklijke Vereniging. Dat bedrijf hebben Keizer en drie zakenpartners in 2012 via een buitensporig lucratieve deal in handen gekregen. Met de verkoop loopt de Vereniging tientallen miljoenen mis.

Aanmoedigingsfonds

De drie heren zijn naar het notariskantoor gekomen om een stichting op te richten: de Stichting Aanmoedingsfonds van de Koninklijke Facultatieve. Via dit fonds kunnen de mannen straks geld schenken aan goede doelen. Dat is althans het idee volgens de oprichtingsakte, welke in het bezit is van Follow the Money.

‘De leden waren tot de conclusie gekomen dat er een goededoelenfonds moest komen. En ja, dan wilden ze er ook wel voor zorgen dat daar centjes in zaten,’ zo zei Keizer bij een van de vier gelegenheden dat we hem spraken.

Die ‘centjes’ komen vooral van de verkoop van de Beheermaatschappij, welke door de accountant van de vereniging — Marcel de Kimpe van EY — op nul euro wordt gewaardeerd. De uiteindelijke verkoop ‘levert’ de stichting 12,5 miljoen euro op (waarvan 12 miljoen eigenlijk een dividend was; zie kader); dat geld wordt deels belegd en zodoende zit er in 2015 zo’n 17,5 miljoen euro in de pot.

Met dat geld, zo luidt de gedachte, kunnen de 1678 op dat moment nog overgebleven leden van de vereniging een aantal mooie dingen doen. Cremeren is namelijk sinds 1991 wettelijk gelijkgesteld aan begraven; het originele doel van de Koninklijke Vereniging is dus al enkele decennia behaald. Daarom zijn er nu andere doelen geformuleerd: de vereniging gaat initiatieven steunen die de dezelfde principes onderschrijven als die waaruit de liberale crematievereniging 143 jaar eerder zelf is ontstaan.

Dat wil zeggen: de initiatieven moeten staan voor een gelijkwaardige behandeling van ieder individu, voor de vrijheid van keuze en voor het beschikbaar stellen van informatie om tot weloverwogen beslissingen te komen. Tot slot moeten zij er een liberale opstelling naar de samenleving op nahouden.

Rolverdeling

Wiel Hillebrandt, de voorzitter van de vereniging, neemt bij de nieuw opgerichte goededoelenstichting dezelfde rol van praeses op zich. Keizer wordt secretaris; Jacobs penningmeester. Ook Bernard de Ruiter, bestuurslid van de vereniging, neemt plaats in het bestuur van de stichting.

De Ruiter zat eerder jarenlang in de ledenraad van de Koninklijke Vereniging; sinds 2011 treffen we in die raad ook VVD-coryfee Loek Hermans. Vóór Hermans’ aantreden als raadslid had de vroegere senator allerlei andere functies binnen de organisatie, die soms een beetje door elkaar heen liepen. Zo was hij van 2009 tot 2011 bestuurslid van de vereniging en van 2006 tot 2012 ‘onafhankelijk’ commissaris van het bedrijf De Facultatieve.

In 2015 wordt er plots 17 miljoen euro op de rekening van de stichting gestort

De eerste maanden van de kersverse stichting verlopen rustig: in 2014 gebeurt er naast de oprichting nagenoeg niets. Medio 2015 wordt er echter plots 17 miljoen euro gestort. Het is, zo valt te lezen in haar jaarverslag van 2015, een schenking van de Koninklijke Vereniging voor Facultatieve Crematie. Bij die vereniging — opgericht in 1874 en lange tijd in het bezit geweest van miljoenen euro’s en, niet te vergeten, een bedrijf ter waarde van nog eens tientallen miljoenen — staat na de storting nog maar 386 duizend euro op de bank.

Het resultaat: het bestuur van de stichting, bestaande uit praktisch dezelfde lieden als dat van de vereniging, kan nu zélf bepalen aan welke goede doelen het geld geeft — zonder dat het toestemming aan de leden van de vereniging hoeft te vragen.

Hamvraag

De hamvraag is: wat schieten die leden er nu zelf mee op dat ze niet meer kunnen bepalen waar het geld heen gaat? Jan van Maarschalkerweerd (89) antwoordt vriendelijk op de vraag van FTM, maar weet niet alles meer: ‘Ja, daar was ik het mee eens, ja. Henry gaat er goede dingen mee doen.’ Hij zat in de ledenraad op het moment dat de 17 miljoen euro werd geschonken aan de stichting, maar moest vorig jaar wegens gezondheidsredenen terugtreden.

Arnold Daane (90) zat in het verenigingsbestuur toen de miljoenen werden weggegeven aan de stichting. ‘Ik ben een dagje ouder en weet niet precies hoe alles in elkaar steekt’, zegt hij. ‘Maar we hebben met de medebestuursleden en de ABN AMRO-bank het geld overgemaakt. Keizer heeft echt goede bedoelingen, hij is een keurige bestuurder.’ Naar welke doelen de stichting volgens Daane geld overmaakt? ‘Maatschappelijke, belangrijke dingen.’

‘Keizer heeft echt goede bedoelingen, hij is een keurige bestuurder’

In april 2015, slechts vijf maanden na de oprichting, gaan de mannen echter weer naar de notaris, dit keer voor een statutenwijziging. Dat document is, in tegenstelling tot de oprichtingsakte, wél gewoon op de website te vinden. De wijzigingen behelzen onder meer een verbreding van de eisen bij schenkingen. Vanaf dat moment kunnen bijvoorbeeld ook ‘maatschappelijk relevante organisaties’ geld krijgen. Eigenlijk kan elk goed doel nu dus in aanmerking komen voor geld uit het fonds.

In het eerste jaarverslag van de stichting staat dat de 17 miljoen euro halverwege het jaar 2015 is overgemaakt. Op de website van het aanmoedigingsfonds worden een aantal doelen genoemd: een nieuw hospice in Leek ontvangt 15 duizend euro; 1000 euro gaat naar het symposium ‘Ooit ga je dood’. De stichting Zeldzame Ziekten Fonds ontvangt 125 duizend euro; de Stichting Hulphond Nederland toucheert maar liefst 210 duizend euro.

De laatstgenoemde stichtingen ontvangen veruit de hoogste bedragen. Zij onderhouden dan ook warme banden met een belangrijk adviseur van het fonds, die tevens bestuursvoorzitter van de Facultatieve Groep en voorzitter van de Koninklijke Vereniging is: Henry Keizer. Hij zit bij beide goede doelen in de raad van advies. Onder de adviseurs van het bestuur van de stichting Zeldzame Ziekten Fonds treffen we nog een andere goede bekende: Loek Hermans. In de jaarverslagen van beide stichtingen staat dat de adviseurs vooral ‘hun netwerk’ inzetten.

'Heel moeilijk’

Arnold Daane zit niet meer in het bestuur, maar is nu lid van de ledenraad van de Koninklijke Vereniging. De leden van die raad kwamen onlangs nog bijeen. ‘Dan praten we over naar welke doelen ons geld moet enzo.’ Als Follow the Money hem uitlegt dat de vereniging geen geld meer heeft, reageert hij: ‘Jawel, dat zit in het fonds!’ Daane lijkt niet te begrijpen dat het bestuur van de stichting nu op eigen houtje bepaalt wat er met de 17 miljoen euro gebeurt.

Waarom kon het geld niet gewoon in de vereniging blijven, wie had daarop aangedrongen? ‘Dat was Hillebrandt,’ zegt Daane. ‘Dat was iets juridisch, iets heel moeilijks. Ik weet het niet meer precies.’ Dat Hermans in de ledenraad zit, heeft hij wel scherp voor ogen. ‘Maar die is er niet altijd bij, hij heeft het politiek ook hartstikke druk natuurlijk.’

Hermans wenst na enkele contacten niet meer te reageren en verwijst naar de Facultatieve Groep: het bedrijf van Keizer voert kennelijk ook het woord voor de vereniging waar het van overgekocht is. Voorzitter Hillebrandt wil niet op vragen reageren; ook penningmeester Jacobs houdt de lippen stijf op elkaar.

Alle wegen leiden dus naar Keizer, die overigens afgelopen november (2016) stuivertje wisselde met Hillebrandt. Laatstgenoemde werd bestuursadviseur; Keizer is nu zélf voorzitter van de Koninklijke tevens leeggehaalde Vereniging.

‘In de huidige tijd worden veel minder mensen lid van verenigingen’, aldus Keizer zelf over het verplaatsen van het geld naar de stichting. ‘Dat zie je ook bij de VVD. We willen met de stichting voorkomen dat straks, als er geen leden meer zijn, de vereniging wordt ontbonden en het geld in de verkeerde zakken verdwijnt. Die centjes zijn voor de goede doelen — en via die stichting hebben we dat nu veilig gesteld.’