Hoe in Europa een ‘nieuw ijzeren gordijn’ ontstaat

Het Hongaarse dorp Kübekhaza telt minder dan 2.000 inwoners. Het ligt in de buurt van het punt waar de Hongaarse, Roemeense en Servische grens samenkomen: een plaats waar veel vluchtelingen uit oorlogsgebieden passeren. Lokaal burgemeester Robert Molnar is een tegenstander van de politiek van Viktor Orban, zegt hij aan de Franse krant La Libération. ‘De omheining sluit ons af, als een getto. Dit is een nieuw ijzeren gordijn.’

Toch erkent hij tegenover USA Today dat ‘Europa een immigratieprobleem heeft waarop het niet voorbereid is. We moeten onze soevereiniteit bewaren. Dat accepteer ik.’ Maar hij voegt er meteen zijn bedenkingen aan toe: ‘Als migranten naar Kübekhaza komen en hier een omheining aantreffen, moeten ze gewoon naar het naburige Roemenië stappen, waar er geen muur is.’

De omheining schrikt af, zegt hij, maar niet op de manier waarop dat bedoeld is. ‘We hebben een zomerkamp voor jongeren in ons dorp, maar steeds meer ouders zeggen ons dat kinderen bang zijn om in de buurt van de omheining te komen. Ze denken dat Kübekhaza een gevaarlijke plaats is omwille van de migranten. Nochtans hebben we geen migranten meer en heeft de muur geen enkel nut meer. Het staat hier louter nog als een monument.’

De zes meter hoge omheining die Orban liet optrekken over 320 kilometer, heeft de bedoeling om migranten tegen te houden die vanuit Griekenland naar Europa trekken. De extreemrechtse politicus gebruikt al lang weinig vleiende taal om te verwijzen naar de migranten. Zo heeft hij het over ‘een invasie van moslims’.

Extreemrechtse burgemeesters

In een interview met de Duitse krant Bild (geheel toepasselijk achter betaalmuur) zegt hij: ‘We zien deze mensen niet als islamitische vluchtelingen, maar als indringers. Ze moeten door vier landen trekken, als ze van Syrië naar Hongarije willen komen. Deze mensen vluchten niet voor hun leven, maar willen gewoon een beter leven. De vluchtelingen hadden van tevoren toestemming moeten aanvragen. In plaats daarvan zijn ze op illegale wijze over de grens gekomen.’

De nieuwe muur lokt een felle reactie uit bij de wanhopige vluchtelingen

Een groot probleem, aldus Orban, want ‘wij geloven dat een groot aantal moslims uiteindelijk in een parallelle samenleving resulteert, omdat christelijke en islamitische gemeenschappen onverenigbaar zijn.” Het is het discours van Geert Wilders in Nederland en dat van het Vlaams Belang in België. Extreemrechtse burgemeesters in Hongarije juichen zijn beslissing toe. ‘De rust is hier terug gekeerd’, zo klinkt het. De Hongaarse regering benadrukt wel dat de muur slechts tijdelijk is.

Toch loopt zorgt de bouw voor strubbelingen. Nadat de omheining op de Servische grens gebouwd werd, werd de stroom vluchtelingen afgeleid naar Kroatië, dat op zijn beurt migranten naar zijn grens met Hongarije leidde. Hongarije besliste daarop ook op de Kroatische grens een omheining te bouwen. Die nieuwe muur lokt een felle reactie uit bij de wanhopige vluchtelingen, die hun kans om naar Europa te gaan afgeblokt zien.

Ze trekken op 16 september 2015 naar de grens en beginnen verwoed de omheining weg te halen. De Hongaarse politie reageert met traangas en waterkanonnen. Daarop beginnen de vluchtelingen de politie te bestoken met stukken beton en stukjes steen. De ongeregeldheden komen tot een einde, als het nieuws komt dat de Hongaarse politie een nabijgelegen poort heeft geopend.

Traangas en waterkanon

Maar terwijl enkele honderden migranten door de poort wandelen, worden ze door de Hongaarse politie verwelkomd met traangas en gummistokken. Het voorval – met name het gebruik van traangas en waterkanonnen – zorgt voor stevige internationale kritiek. De Hongaarse grenspolitie en overheid zijn niet onder de indruk en reageren laconiek: ‘de officiële en legale manieren om naar Hongarije te komen, blijven open. Dat is alles wat we vragen van migranten – dat ze zich schikken naar het internationale en Europese recht.’

De Hongaarse autoriteiten kloppen zich op de borst over de resultaten die het boekt met de omheining. Ze doet precies wat het moet doen: mensen uit Hongarije weghouden. De Hongaarse overheid laat weten dat het aantal vluchtelingen die aan de grens het land binnenkomen, met bijna honderd procent gedaald is, met dank aan de bouw van de muur en de deal die Europese Unie maakte met Turkije over de opvang van vluchtelingen.

Het bouwen van muren is precies het tegenovergestelde van waar Europa voor staat

Het heeft ook te maken met het sluiten van de Balkanroute voor vluchtelingen in 2016, waardoor vluchtelingen nu langer in Servië moet blijven, zo rapporteert The International Organization for Migration, die 162 landen verenigt rond migratie. Volgens cijfers van de organisatie werden er in de eerste drie maanden van 2018 slechts 635 migranten gedetecteerd in Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kroatië, Kosovo, Macedonië, Montenegro en Servië die het plan hadden om door te trekken naar meer noordelijk gelegen landen.

Politieke hoogspanning

De bouw van de omheiningen zorgde en zorgt nog steeds voor grote spanningen tussen Hongarije en de Europese Unie, die zich altijd verzet heeft tegen dit soort oplossingen. Toch vraagt de Hongaarse overheid dat de EU de helft van de kostprijs betaalt voor de omheining. Hongarije gaf in totaal niet minder dan 800 miljoen euro uit aan de zuidelijke grenzen van het land om migranten tegen te houden.

Het zegt dat het op die manier Europa beschermt tegen ongewenste migranten. De officiële vraag voor de bijdrage kwam er in augustus vorig jaar, maar de EU liet eerder al weten dat dergelijke omheiningen een nationale beslissing zijn die het niet kan goedkeuren. In september vorig jaar werd de vraag verworpen. Daarbij komt dat Hongarije bijkomende maatregelen neemt die vloeken met het Europese beleid.

Politie en grenswacht mogen iedereen oppakken die binnen een afstand van acht kilometer van de omheining gezien wordt en ze naar een transitzone aan de andere kans van de grens brengen. Het voorzag ook schipcontainers om asielzoekers in onder te brengen, in omstandigheden die volgens mensenrechtenorganisaties als ‘gevangenissen’ omschreven worden.

Ondanks de afkeuring door Europa zijn er de voorbije jaren overal op het continent muren en omheiningen verrezen die vluchtelingen, asielzoekers en migranten tegenhouden. Op de grenzen van onder meer Oostenrijk, Bulgarije, Griekenland, Hongarije en Slovenië staan omheiningen die in totaal meer dan 1300 kilometer lang zijn.

Zo creëerde Bulgarije een muur op de grens met Turkije en bouwde Macedonië een omheining op de Griekse grens. Ook dichter bij huis, in Calais, komt er een muur om asielzoekers die richting het Verenigd Koninkrijk willen, tegen te houden. Het toont hoe de migrantencrisis Europa verdeelt en op de proef stelt. Het bouwen van muren is precies het tegenovergestelde van waar Europa voor staat: openheid en vereniging. Toch lijkt het aantal muren in de nabije toekomst eerder te gaan stijgen dan te dalen.