Beeld door Wikepedia-gebruiker Gildemax
© CC BY-SA 2.0
Hoe Nederland betrokken raakte in een Braziliaans recordfaillissement
Een van de grootste telecombedrijven van Brazilië, Oi Brasil, staat in haar moederland op omvallen. Bekende hedgefondsen dreigen miljarden te verliezen en proberen nu via Oi’s brievenbusmaatschappijen de schade te beperken. Follow the Money werpt een blik op het financiële strijdveld, waar miljarden op het spel staan.
Al tijden houdt de website Faillisementsdossier.nl een nieuwsbrief bij, met daarin de faillisementen per week. Het overzicht van week 16 lijkt op het eerste gezicht niet veel bijzonders te bevatten: onder de gefailleerden bevinden zich zaakjes als het verlichtingsbedrijf KelvinNL, Top Technici BV, en de Vennootschap onder firma Gijbels-Box Hout-En Transport.
Maar bij nadere inspectie staan er in het rijtje bedrijven toch twee namen die de aandacht trekken: Oi Brasil Holdings Coöperatief U.A., en Portugal Telecom International B.V.
Geschiedschrijving in Brazilië
De twee vennootschappen blijken in totaal een schuldenlast te hebben van bijna 6 miljard euro. De reden voor dat gigantische bedrag: de bedrijfjes vormen al maanden een spil in de grootste herstructureringszaak uit de Braziliaanse geschiedenis. Het draait in die zaak om Oi Brasil, een van de grootste telecombedrijven van het land. Het bedrijf heeft een schuldenlast van maar liefst 19 miljard dollar: een record.
De Nederlandse bedrijfjes vormen een spil in de grootste herstructureringszaak uit de Braziliaanse geschiedenis
De twee bedrijfjes die vorige maand door de Amsterdamse rechtbank failliet zijn verklaard maken onderdeel uit van de telecomgigant. Ze staan geregistreerd bij een trustkantoor op een paar honderd meter afstand van de aankomsthal van Schiphol en deden dienst als financieringsmaatschappijen. Met nul officiële medewerkers kunnen ze ook wel geschaard worden onder de noemer ‘brievenbusfirma’s'.
Juridisch steekspel
Met het faillissement van het moederbedrijf laten de brievenbusfirma’s een miljardenschuld achter. Dientengevolge vormen ze nu de inzet van een juridisch steekspel waar allerlei grote namen uit de financiële wereld in zijn vertegenwoordigd.
Onder de strijdende partijen bevinden zich onder meer Citigroup, de op één na grootste bank van de VS; BlackRock, ‘s werelds grootste vermogensbeheerder, en het hedgefonds Citadel, waar voormalig Fed-voorzitter Ben Bernanke senior adviseur is. Een andere grote naam is Aurelius, een Amerikaanse hedgefonds. Dit bedrijf was één van de partijen die vorig jaar na 15 jaar procederen de Argentijnse overheid op de knieën kreeg en een miljardendeal afdwong.
"Voor de advocatenkantoren die de partijen bijstaan is de zaak een goudmijn"
Nederlandse schuldenschijf
Deze financiële clubs dreigen nu miljarden te verliezen op Oi Brasil, maar voor de dure advocatenkantoren die de strijdende partijen bijstaan is de zaak een goudmijn. ‘Het is eigenlijk een zuiver Braziliaanse zaak,’ aldus een advocaat die één van de strijdende partijen bijstaat. ‘Alles van waarde zit in Brazilië; alleen de financiering verliep vanwege de fiscaliteit via Nederland. Het is alleen misgegaan in Brazilië, waardoor het gevecht nu ook in Nederland plaatsvindt.’
De advocaat is voorzichtig: hij wil alleen over de zaak spreken op basis van anonimiteit, mede omdat hij vreest dat ‘kwaadwillende schuldeisers’ zijn woorden zullen proberen te verdraaien.
De constructie verliep als volgt: de twee Nederlandse dochtermaatschappijen hebben de afgelopen jaren op internationale kapitaalmarkten voor bijna 6 miljard euro aan obligaties verkocht, met een garantie van het Braziliaanse moederbedrijf Oi Brasil. De daarmee opgehaalde miljarden werden vervolgens vanuit Nederland intern doorgeleend aan datzelfde bedrijf.
Een deel van de schuldeisers probeert via Nederland alvast de schade te beperken
Maar toen ging het Brazilië dus ‘behoorlijk mis': Oi, de op vier na grootste telecomprovider van het Zuid-Amerikaanse land, dreigde vorig jaar te bezwijken onder haar gigantische schuldenlast. Om een faillissement te voorkomen, vroeg het bedrijf afgelopen zomer een soort uitstel van betaling aan: een zogeheten Recuperação Judicial.
Het is een reorganisatieprocedure waarin de onderneming tijdelijk kunstmatig in leven wordt gehouden; schuldeisers kunnen geen faillissement aanvragen. Zo kan de onderneming met haar schuldeisers onderhandelen over een schuldenakkoord waarin ze bijvoorbeeld maar 30 procent van hun inleg in cash of aandelen terugkrijgen, en zodoende 70 procent verlies moeten nemen.
Schade beperken
De onderhandelingsstrijd in Brazilië is nog volop bezig, maar een deel van de schuldeisers probeert via Nederland alvast de schade te beperken. Ze hebben ten slotte hun miljarden uitgeleend aan de twee Nederlandse financieringsmaatschappijen en kunnen dan ook bij de Nederlandse postbus aankloppen om hun vordering te innen. Het is een truc die — met succes — eerder ook bij de Nederlandse financieringsmaatschappijen van zakenbank Lehman Brothers is toegepast.
Een sleutelrol is nu weggelegd voor curatoren Jasper Berkenbosch van advocatenkantoor Jones Day — eerder ook al actief als stille bewindvoerder — en Marcel Groenewegen van advocatenkantoor CMS Derk Star Busmann. Zij moeten aan de ene kant dealen met het bestuur van de Braziliaanse moedermaatschappij, en anderzijds met schuldeisers, die zich inmiddels hebben opgesplitst in verschillende splintergroeperingen. Een extra complicerende factor is dat het Braziliaanse recht het Nederlandse niet accepteert, en vice versa.
De Nederlandse route wordt bewandeld omdat schuldeisers twee keer willen meedoen in het Braziliaanse schuldenakkoord. In het huidige concept van dat akkoord mogen ze namelijk maar één keer hun hand ophouden. Wat er nu op tafel ligt is een zogeheten ‘geconsolideerd schuldenakkoord’: daarmee wordt het hele telecomconcern — inclusief de Nederlandse financieringsvehikels — als één geheel beschouwd. Iedereen die geld heeft geleend aan een van de moeder- of dochterondernemingen krijgt dus maar één keer uitbetaald. Die uitbetaling is maar een deel van de gehele schuld, bijvoorbeeld 30 cent op iedere uitgeleende dollar.
De schuldeisende hedgefondsen vinden dat echter oneerlijk: zij hebben geld uitgeleend aan de Nederlandse brievenbusmaatschappijen (die het vervolgens weer door hebben geleend aan de Braziliaanse moeder) met een garantie van de Braziliaanse moeder. Oftewel, zo stellen zij, hebben ze het recht om twee keer een uitkering te krijgen: enerzijds als directe schuldeiser van de Nederlandse vennootschap; anderzijds indirect via die vennootschap aan het moederbedrijf.
De Nederlandse vennootschap is namelijk op papier ook schuldeiser in Brazilië; het leende de gelden namelijk als intercompany loan weer uit aan de Braziliaanse moeder. Om twee keer te kunnen “potten” proberen de hedgefunds nu via het Nederlandse faillissementsrecht een scheiding te forceren tussen moeder en dochter.
Paulianeus
De schuldeisers die de Nederlandse route verkennen, krijgen steun van de Nederlandse curator Berkenbosch. In het meest recente bewindvoerdersverslag schrijft hij dat hij — onafhankelijk van het Braziliaanse akkoord — moet opkomen voor de schuldeisers van de Nederlandse vehikels.
Berkenbosch stelt dat hij ‘na uitvoerig onderzoek op basis van beschikbare informatie’ tot de conclusie is gekomen dat er begin vorig jaar 3,7 miljard euro is doorgeleend aan Brazilië; dit terwijl de situatie in Brazilië toen al penibel was. Hij schrijft daarover dat die interne leningen ‘naar Nederlands recht paulianeus en onrechtmatig zijn.’ In een normale faillissementssituatie zou hij dan de leningen terugvorderen; dat ligt nu gecompliceerder vanwege de beschermde status die Oi in Brazilië heeft.
‘Frauduleus’
Een woordvoerder van de splintergroepering van schuldeisers die voor meer dan 2 miljard dollar aan obligaties hebben aangeschaft bij de Nederlandse brievenbusfirma’s, de zogenoemde International Bondholders Committee, laat desgevraagd aan Follow the Money weten alle vertrouwen te hebben in de Nederlandse curatoren. Zij krijgen van de woordvoerder ‘exclusieve macht’ toegedicht om de vorderingen van de twee Nederlandse bedrijven ‘te beheren en af te dwingen in iedere jurisdictie’.
Het Braziliaanse schuldenakkoord, waarin ze dus maar één keer kunnen “potten”, wijst de woordvoerder van de hand: ‘Dat voorgestelde plan behandelt schuldeisers niet in lijn met hun rechten, want er is geen compensatie in opgenomen voor de 3 miljard euro die vanuit de Nederlandse vennootschappen frauduleus overgedragen zijn op het moment dat de Oi Groep insolvabel was.’
Een uiterst complexe strijd dus, met een bijzondere aanleiding. De voorzichtige advocaat schetst de juridische spagaat aan de hand van een analogie: ‘Oi Brasil is zeg maar de KPN van Brazilië. KPN heeft dan geld geleend via twee entiteiten op de Kaaimaneilanden. Aldaar zegt de rechtbank: “Ik verklaar jullie failliet.” Waarop KPN aangeeft: “dat is leuk, maar ik heb daar niks mee te maken, want ik ben in Nederland aan het herstructureren.” De grote juridische vraag is nu: kan het faillissement op de Kaaimaneilanden gevolgen hebben voor de herstructurering van KPN op de Nederlandse markt?’
Nederlands verdienmodel
Die vraag blijft vooralsnog onbeantwoord. Toch geeft het een gevoel van déjà vu. Eerder vestigde Follow the Money al de aandacht op buitenlandse telecomproviders zoals VimpelCom, TeliaSonera en ZED+: stuk voor stuk miljardenbedrijven die vrijwel geen diensten aan Nederlanders leveren, maar puur vanwege fiscaal-juridische redenen in Nederland gevestigd zijn.
'Er is veel kritiek op de belastingconstructies, maar de Nederlandse economie vaart er niet slecht bij'
In deze eerder gevallen ging het om megaschikkingen voor de Nederlandse justitie vanwege omkoopschandalen (VimpelCom en TeliaSonera). In het geval van ZED+ was het resultaat een grote rechtszaak bij onder meer de Nederlandse Ondernemingskamer. Daarbij wemelde het van de Nederlandse advocaten.
‘Er is veel kritiek op Nederlandse belastingconstructies, maar de Nederlandse economie vaart er niet slecht bij als zulke grote telecommaatschappijen hier zitten vanwege de financiering,’ aldus de voorzichtige advocaat.
Lange adem
Curatoren Groenewegen en Berkenbosch zitten momenteel op de eerste rij bij Oi Brasil. Bij Groenewegen stond de urenteller in maart al op 1182 uur; Berkenbosch had toen al ruim 3600 uur besteed aan de andere Nederlandse dochtermaatschappij. Een miljoenenklus.
Ook in de komende maanden — en mogelijk zelfs jaren — zal de Nederlandse spin-off van deze Braziliaanse megazaak verschillende advocatenkantoren miljoenen op blijven leveren: ‘Ik verwacht dat er binnen zes maanden in Brazilië een schuldenakkoord tot stand komt,’ aldus de voorzichtige advocaat. ‘De kans dat er daarna nog jaren door geprocedeerd gaat worden, is 100 procent. In dit soort grote herstructureringszaken zijn er altijd grote partijen die vinden dat ze verkeerd zijn behandeld. Het gaat om miljarden, dus dan hebben ze ook een lange adem.’
