Het is 2 september 2013 als John van den Heuvel zijn Mercedes richting Den Haag stuurt voor zijn afspraak met Fred Teeven, staatssecretaris van Veiligheid en Justitie. De twee kennen elkaar al jaren. De paden van de misdaadverslaggever van De Telegraaf en de voormalig crimefighter bij Justitie hebben elkaar in het verleden regelmatig gekruist. Maar op deze maandag gaat Van den Heuvel niet alleen bij Teeven langs voor de gezelligheid. De kale presentator heeft voor RTL4 een zevendelige reeks gemaakt van het tv-programma ‘Ontvoerd,’ met hulp van het ministerie, en Teeven is niet helemaal tevreden over de samenwerking. Er komt een tweede seizoen aan en de staatssecretaris wil met Van den Heuvel praten ‘om zaken in de toekomst beter te laten verlopen’.

Misstanden

Want het publiek mag dan razend enthousiast zijn over het hulpprogramma, waarin de bekende misdaadreporter Van den Heuvel ontvoerde kinderen terughaalt, achter de schermen gaan veel dingen mis. Ter voorbereiding op het gesprek hebben Teevens ambtenaren deze misstanden in een nota uiteengezet. De avonturen van Van den Heuvel en zijn team blijken voor zowel het ministerie van Veiligheid en Justitie (V&J) als voor Buitenlandse Zaken (BZ) ‘veel extra werk’ op te leveren: de tv-makers doen regelmatig een beroep op het ambtelijk apparaat.

De avonturen van Van den Heuvel en zijn team blijken 'veel extra werk' op te leveren

Maar dat is niet het enige. Van den Heuvel en zijn team hebben tijdens de opnames welgeteld drie keer (in Suriname, Bulgarije en Bosnië) een kind teruggebracht naar de ouder in Nederland ‘ondanks nog hangende juridische procedures,’ zo staat in de nota. En zijn doorstastende optreden als presentator blijkt een onverwacht bij-effect te hebben: ouders gaan voor eigen rechter spelen. De ambtenaren die Teeven vooraf hebben gebriefd, formuleren het als volgt: het ministerie 'ziet dat een effect van het programma en de handelswijze van RTL is, dat achtergebleven ouders ook zelf het heft in eigen handen gaan nemen (terugontvoering) en niet meer de juiste (juridische) procedures [...] volgen.'

En het team van Van den Heuvel veroorzaakt volgens het ministerie nog iets: ernstig leed bij de betrokken kinderen. ‘Er zijn zorgen of de terugkeer zelf, of in ieder geval de manier waarop, wel altijd in het belang van het kind is,’ aldus Teevens ambtenaren. Volgens hen zijn er ‘signalen’ dat 'in een aantal zaken waarin John van den Heuvel de terugkeer heeft bewerkstelligd de kinderen met veel problemen kampen’. Tussen haakjes voegen ze daar in hun nota nog iets aan toe. ‘Zelfmoordpogingen zouden zelfs aan de orde zijn.’

Kijkcijferhit

Van 'Ontvoerd' zijn inmiddels drie seizoenen gemaakt. Presentator Van den Heuvel en productiemaatschappij Simpel Media (sinds 2015 onderdeel van Endemol Shine Nederland) hebben onlangs de opnames van het vierde seizoen afgerond; die afleveringen komen vanaf april op tv. Het programma is een kijkcijferhit: vrijwel alle uitzendingen scoren dik boven de miljoen kijkers. De show is een baken op de voor RTL zeer belangrijke zondagavond. Van den Heuvel wordt voor zijn inzet tijdens het programma geroemd: vorig jaar ontving hij de ChildRight Award, een prijs die door een reeks Nobelprijswinnaars wordt ondersteund.

Follow the Money deed de afgelopen maanden onderzoek naar de totstandkoming van Ontvoerd. Uit overheidsdocumenten die zijn vrijgegeven na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob), uit rechtbankdossiers, rapporten van jeugdhulpinstanties en uit gesprekken met meer dan dertig betrokkenen, rijst een compleet ander beeld op dan de tv-makers zelf presenteren. De makers hebben niet alleen ingegrepen bij zaken die nog onder de rechter waren, ze negeerden ook dringende adviezen van hulpinstanties als Bureau Jeugdzorg en de Raad voor de Kinderbescherming. Volgens deze instanties verloren de tv-makers meermaals het belang van de betrokken kinderen uit het oog. Er werden diplomatieke relaties op het spel gezet, het ministerie van Veiligheid en Justitie wekte in sommige zaken hardnekkig de schijn van belangenverstrengeling. Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer zegt 'grote vraagtekens' te zetten bij de werkwijze van het programma.

Meeslepende beelden

Terug naar het begin. Dat er een nieuw, spectaculair programma aan zit te komen, blijkt als RTL op 21 augustus 2012 een reeks journalisten uitnodigt op het Mediapark in Hilversum voor de traditionele presentatie van het nieuwe tv-seizoen. Zittend in het decor van RTL Boulevard toont zenderbaas Erland Galjaard zich lyrisch. Volgens hem wordt Ontvoerd, dat vanaf december elke zondagavond op de buis komt, dé tv-hit van het jaar. ‘Een heel heftig programma,’ zegt Galjaard tegen de verzamelde pers. ‘Ik durf wel te zeggen: de meest spraakmakende titel van de Nederlandse televisie dit najaar.’

Het format is als volgt. De bekende misdaadreporter John van den Heuvel reist met een tv-ploeg naar het buitenland, om daar kinderen die door een van hun ouders illegaal zijn meegenomen, terug naar Nederland te krijgen. Dat levert meeslepende beelden op. Het is een duur programma om te maken, zegt Galjaard, maar de zenderbaas vindt het belangrijk dat RTL dit doet. Ontvoerd is precies het soort hulp-tv waar hij graag in investeert. ‘Kinderontvoering is een heel groot probleem — groter dan ik dacht. En ik heb liever zo'n programma dan vier andere middelmatige titels voor hetzelfde geld.’

De krant waar Van den Heuvel werkt, De Telegraaf, kondigt de komst van het programma ook enthousiast aan. Haar sterverslaggever haalt straks bij RTL ‘met een team van getrainde onderhandelaars, ex-politiemensen, een terreurspecialist en juristen’ ontvoerde kinderen terug. Van den Heuvel benadrukt in zijn eigen krant dat Ontvoerd altijd ‘volledig binnen de wet’ zal opereren. Hij pakt alleen zaken aan waarbij de rechter zowel hier als in het buitenland duidelijk heeft vastgesteld dat het kind ontvoerd is en terug naar Nederland moet, maar waarbij het kind toch niet terugkomt. Net als Galjaard vindt Van den Heuvel het belangrijk om iets aan deze misstanden te doen. ‘Het druist in tegen mijn rechtvaardigheidsgevoel te constateren dat sommige moeders weliswaar alle processen ook internationaal hebben gewonnen, maar desondanks hun kind niet in hun armen kunnen sluiten,’ aldus Van den Heuvel. Volgens hem gaat het om zo'n 150 ontvoerde kinderen per jaar, en dat aantal stijgt.

Het team achter Ontvoerd zegt uitsluitend af te zullen reizen naar landen waarmee Nederland de juiste verdragen heeft om het kind terug te geleiden. En de makers zullen in elke zaak ‘indringend contact’ onderhouden met de lokale autoriteiten.

Belangenverstrengeling

Het werk aan Ontvoerd begint enkele maanden voor de feestelijke presentatie in Hilversum met een ronde langs verschillende instanties. Eind maart 2012 schuift Van den Heuvel aan bij een afspraak op het bureau van het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) in Driebergen. Bij dit gesprek zijn vertegenwoordigers van de politie en een ambtenaar van het ministerie van Veiligheid en Justitie (V&J) aanwezig. Dat de programmamakers vooraf te rade gaan bij de KLPD is logisch: dit korps beschikt op ambassades in het buitenland over zogeheten liaison officers die de tv-makers mogelijk ter plekke kunnen bijstaan.

De aanwezigheid van de V&J-ambtenaar is minder vanzelfsprekend. Een onderdeel van dit ministerie, de Centrale Autoriteit Internationale Kinderaangelegenheden (kortweg Centrale Autoriteit of CA), is namens de Nederlandse regering verantwoordelijk voor de uitvoering van internationale verdragen rondom kinderontvoering. Het gaat dan met name om het Haags Kinderontvoeringsverdrag, dat wereldwijd door bijna 100 landen is ondertekend. De kern van dit Verdrag luidt als volgt: zodra juridisch is vastgesteld dat een kind (jonger dan 16 jaar) ten onrechte in een ander land bij een ouder wordt weggehouden, dan zullen de twee betrokken landen er samen alles aan doen om dit kind terug te brengen. De CA voert dit verdrag namens Nederland uit: de CA beoordeelt of een kind juridisch gezien inderdaad terug moet komen, en zo ja, hoe die terugkeer — in samenwerking met de betrokken buitenlandse regering — dan het beste kan verlopen.

Wat als Ontvoerd het ministerie om hulp vraagt bij een zaak die nog onder de rechter is?

Actief meewerken aan een commercieel tv-programma dat op eigen houtje kinderen wil terughalen, kan daarom voor het ministerie van V&J al snel tot een vorm van belangenverstrengeling leiden. Wat als de tv-makers aan de slag willen met een zaak die de Nederlandse regering juist via stille diplomatie probeert op te lossen? Of wat als Ontvoerd het ministerie om hulp vraagt bij een zaak die nog onder de rechter is? Is de kans dan niet aanwezig dat de CA een besluit neemt in het belang van de tv-makers, in plaats van zorgvuldig de internationale procedures te volgen? Op het ministerie zijn ze zich bewust van die mogelijke dubbelrol. ‘Ik geloof dat jullie wel begrijpen dat wij een wat andere rol hebben die mogelijk conflicteert met het programma,’ mailt een V&J-ambtenaar kort na het gesprek in Driebergen aan een van de tv-makers.

Ministeries werken mee

Maar het team van Ontvoerd heeft geluk: op V&J zit een staatssecretaris die zich al jaren druk maakt om het fenomeen kinderontvoering. Als Kamerlid hekelde Fred Teeven al in 2007 de stroperige procedures die nodig zijn om ontvoerde kinderen volgens de regels van het het Haags Kinderontvoeringsverdrag terug naar Nederland te krijgen. In de praktijk nam zo'n proces vaak jaren in beslag. Volgens Teeven waren de betrokken kinderen veel meer gebaat bij ‘snelle interventie door middel van mediation’ dan bij slepende juridische gevechten tussen ouders. Teeven is daarom ‘zeer geporteerd’ van het plan voor dit programma, zegt Van den Heuvel nu: ‘Hij heeft zich er binnen zijn ministerie hard voor gemaakt.’

Het ministerie van Veiligheid en Justitie werkt aan het programma mee. ‘Vanuit het ministerie zijn we uiteraard bereid achter de schermen jullie van algemene informatie te voorzien,’ mailt een V&J-medewerker op 13 april 2012 aan het tv-team. De partijen leggen al tijdens het gesprek in Driebergen een paar afspraken vast, maar de buitenwereld hoeft daar niets van te weten. ‘We [willen] als ministerie elke schijn van belangenverstrengeling voorkomen, hetgeen betekent dat we niet in de aftiteling, of elders, genoemd willen worden als actief meewerkende partij,’ mailt dezelfde ambtenaar.

Ook bij Buitenlandse Zaken (BZ) klopt Van den Heuvel met succes aan. Dit ministerie krijgt een rol die een woordvoerder als ‘faciliterend en adviserend’ omschrijft. De tv-makers houden BZ vanaf het begin op de hoogte van hun reisschema’s en alle zaken waaraan ze werken. Uit mailverkeer blijkt dat de ambtenaren op dit ministerie Van den Heuvel en zijn team vanaf het voorjaar van 2012 met grote regelmaat helpen met noodpaspoorten, adviezen en lokale contacten. Van den Heuvel onderhoudt direct contact met de staf van de minister.

Op deze manier ontstaat al snel een soepel ogende drie-eenheid tussen de tv-makers en de twee ministeries, waarbij alle partijen elkaar voortdurend op de hoogte houden van de laatste ontwikkelingen. Officieel onderhoudt het ministerie van BZ de contacten met de programmamakers: volgens een betrokken ambtenaar van V&J ligt ‘de regie op zaken waarbij RTL betrokken is [...] volledig in handen van BZ’. Bij Veiligheid en Justitie blijven ze liever wat meer op de achtergrond, al geldt dat niet voor de staatssecretaris zelf: Fred Teeven laat zich vanaf dag één over vrijwel elke zaak die Van den Heuvel aanpakt op de hoogte stellen. Waar nodig springt hij voor de tv-ploeg in de bres. Zo roept hij eens de ambassadeur van Bosnië op het matje als Van den Heuvel en zijn team in dat land problemen ondervinden tijdens de opnames. Daarna is de zaak snel opgelost.

De buitenwereld hoeft niets van de samenwerking af te weten

Ook het Centrum Internationale Kinderontvoering (kortweg IKO, een expertisecentrum) is voor de tv-makers vanaf het begin een belangrijke partner. Van den Heuvel klopt er aan voor juridisch advies. ‘Wij hebben toen gezegd: als jullie het netjes doen, willen wij die juridische input wel geven,’ zegt toenmalig IKO-directeur Els Prins. ‘Wij hebben ook duidelijk gemaakt dat alles wel volgens de regels moest verlopen. Het Haags Kinderontvoeringsverdag moest het uitgangspunt zijn. Er moest altijd een duidelijke gerechtelijke uitspraak liggen.’ IKO draagt ook zaken aan waarin de programmamakers zich kunnen verdiepen. ‘We hebben een aantal zaken aangedragen, maar niet alle,’ zegt Prins. ‘Mensen belden RTL ook zelf.’

Rechtstreeks contact

Dat Ontvoerd tot in het kabinet op actieve steun kan rekenen, is voor de buitenwereld één keer te zien — al valt het op dat moment vrijwel niemand op. Op zondag 23 december 2012, de ochtend voorafgaand aan de tweede uitzending, is Fred Teeven te gast bij het WNL-programma Jinek op Zondag. Daar blijkt hij zich weinig aan te trekken van de afspraak dat zijn ministerie nergens genoemd mag worden als ‘actief meewerkende partij’. De staatssecretaris heeft alvast wat beelden meegenomen uit de uitzending van die avond: de poging van Van den Heuvel om het 8-jarige jongetje Emir in Bosnië te redden uit handen van zijn gewapende vader, die nauwe contacten zou onderhouden met een lokale motorbende.

Teeven maakt er geen geheim van dat de regering aan de uitzending heeft meegewerkt. ‘Er is rechtstreeks contact geweest met de ploeg van Van den Heuvel,’ erkent hij. ‘We hebben ze in zekere zin geholpen. Want op een gegeven moment was dat jongetje bij de moeder, en dan moet het jongetje nog wel het land uit. Dan moet dat bij de ambassade wel worden gefaciliteerd. Dus dat hebben we gedaan.’

De maand ervoor is de VVD'er voor de tweede keer geïnstalleerd als staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, ditmaal in kabinet Rutte-II met de PvdA, de huidige regering. Op de bank bij Eva Jinek vertelt Teeven dat hij met Frans Timmermans (PvdA), de verse minister van Buitenlandse Zaken, heeft afgesproken het probleem van de ontvoerde kinderen die maar niet naar Nederland terugkeren, serieus aan te pakken. ‘[We] hebben afgesproken dat, als het zo is dat zowel de buitenlandse als de Nederlandse rechter heeft bepaald dat het gezag aan de ouder toekomt die in Nederland woont, dat we dan zorgen dat maximaal te faciliteren,’ zegt Teeven. ‘Dan gaan we niet zitten wachten tot het allemaal bureaucratisch is afgewerkt in het land waar het speelt. Timmermans en ik willen daar ook echt op inzetten de komende jaren.’

En voor dit onderdeel van het kabinetsbeleid is het RTL-programma het ideale uithangbord.

Frustraties

Ontvoerd blijkt vanaf dag één een hit. De eerste uitzending, op zondag 16 december, waarin John van den Heuvel de 11-jarige Collin in Suriname met zijn vader herenigt en hem terugbrengt naar Nederland, trekt ruim 1,7 miljoen kijkers. Ook voor de volgende zes afleveringen zetten rond de 1,5 miljoen mensen hun tv aan. RTL-baas Erland Galjaard is naar eigen zeggen ‘erg trots’ op het ‘zeer onderscheidende en knap gemaakte programma’. Van den Heuvel noemt het programma tegenover societyblad Story ‘een hoogtepunt in mijn carrière’. Al ruim vóór de laatste uitzending, op 27 januari 2013, bestelt RTL bij Simpel Media een tweede seizoen. 

Maar op de betrokken ministeries borrelen op dat moment frustraties op. De tv-makers zetten de ambtenaren soms voor het blok, bijvoorbeeld door al naar Turkije te reizen voordat er in die zaak een vonnis ligt. ‘Laten wij hopen dat het vonnis binnenkort wordt uitgereikt en de vader geen beroep aantekent,’ mailen ambtenaren op Buitenlandse Zaken elkaar machteloos. Fred Teeven baalt ervan, zo noteren zijn ambtenaren, dat de tv-makers in Bulgarije het 8-jarige jongetje Julian van een schoolplein plukken en daarna naar zijn ministerie bellen voor ondersteuning bij de terugreis. Nog tijdens het eerste seizoen vraagt Teeven om een gesprek met Van den Heuvel; dat verzoek mondt uit in de afspraak van 2 september 2013.

De tv-makers zetten de ambtenaren soms voor het blok

Als Van den Heuvel die dag eindelijk tegenover de staatssecretaris zit, is volgens de misdaadjournalist echter van frustratie bij de bewindsman helemaal geen sprake. Integendeel, Teeven houdt ‘één grote lofzang op het programma’. Van den Heuvel: ‘Zijn letterlijke boodschap was: ik ben er blij mee, ga vooral zo door, en laten we blijven overleggen zoals we dat tot nu toe hebben gedaan.’ Over de misstanden die zijn ambtenaren vooraf in een nota op een rij hebben gezet, zegt Teeven volgens Van den Heuvel helemaal niets. Niets over kinderen die door de tv-acties 'met serieuze problemen kampen', of over een zelfmoordpoging. Geen woord over zaken die nog onder de rechter zijn, of kijkers die voor eigen rechter gaan spelen, aldus Van den Heuvel. Of dit waar is heeft FTM niet kunnen achterhalen: Fred Teeven was wegens een ingrijpende operatie niet bereikbaar voor commentaar, en woordvoerders bij het ministerie van V&J en de VVD reageerden niet op vragen over de inhoud van dit gesprek.

Serieuze problemen

Als de lezing van Van den Heuvel klopt, zou dat zeer opmerkelijk zijn. De informatie waarover de ambtenaren van Teeven op dat moment beschikken, informatie die volgens een woordvoerder gebaseerd is op ‘contacten met verschillende betrokken partijen,’ klopt namelijk wel. Na het eerste seizoen, halverwege de opnames voor seizoen 2, blijken er inderdaad kinderen te zijn die met serieuze problemen kampen door de acties van de tv-ploeg. Het 10-jarige jongetje Nigel bijvoorbeeld, dat door Van den Heuvel na veel gedoe is opgehaald uit Spanje.

‘Nigel woonde tweeënhalf jaar met zijn moeder, mij en zijn stiefbroer op Mallorca,’ vertelt zijn stiefvader Christopher Ries. ‘De Nederlandse rechter bepaalde dat er een omgangsregeling moest komen met zijn vader in Nederland, we waren in afwachting van een uitspraak door de Spaanse rechter. Op dat moment kwam de tv-ploeg van John van den Heuvel achter ons aan. Ze hebben ons wekenlang opgejaagd, in het huis waar we verbleven bonkten ze op de ramen. Het was creepy. Deze ervaringen hebben Nigel voor de rest van zijn leven beschadigd.’ En Nigel niet alleen: volgens Ries moest zijn eigen zoon, Nigels stiefbroer, na de bange momenten in therapie.

Of neem de zaak van het 11-jarige meisje Elena, dat de tv-makers in Turkije opspoorden. ‘Dat was schrijnend,’ verklaart Frans Huijbers, advocaat van de vader. ‘Het kind is op straat benaderd en een auto in gelokt met een draaiende camera erop. Volstrekt onaanvaardbaar. Dit was absoluut niet in het belang van het kind.’ Hamdi Gökbülüt, een Duits-Turkse journalist die de tv-ploeg ter plekke hielp en ook in de uitzending te zien is, zegt nu dat Elena bovendien helemaal niet naar haar moeder terug wilde. ‘Toen we haar vroegen bij wie ze wilde wonen, zei ze: “bij papa”. Ze wilde wel terug naar Nederland en naar haar oude school, maar ze wilde niet bij haar moeder wonen. Het was een scheisse Mutter,’ aldus Gökbülüt, die er wat beeldende details aan toevoegt. Toch neemt de tv-ploeg Elena mee en brengt haar terug naar haar moeder. Van den Heuvel stelt in een reactie dat hij in deze zaak alleen 'bemiddeld' heeft.

De waarschuwing van de Haagse ambtenaren over 'zelfmoordpogingen' blijkt te herleiden tot een incident op Schiphol in het voorjaar van 2013. Kort daarvoor heeft Van den Heuvel zich gestort op een uiterst complexe zaak: een vader die zijn vier kinderen in 2010 bij zijn familie in Marokko heeft ondergebracht. Juridisch gezien is de zaak simpel: de vader houdt de kinderen weg bij hun moeder, die mede het gezag heeft, dus er is sprake van kinderontvoering. De vader is daarvoor veroordeeld en de kinderen moeten terug naar Nederland. Maar uit rapportages van Bureau Jeugdzorg en de Raad voor de Kinderbescherming blijkt dat de hulpinstanties ernstige twijfels hebben over deze terugkeer. Ze twijfelen eraan of het wel verstandig is de kinderen terug naar hun moeder te brengen.

'De Raad is van mening dat er sprake is van langdurige problematiek binnen dit gezin. Huiselijk geweld, de psychische problematiek van moeder en de (emotionele) verwaarlozing van de kinderen hebben een onveilige opvoedingsomgeving gecreëerd waarin de kinderen langdurig hebben verbleven,' schrijft de Kinderbescherming in een van de rapporten. 'Na een (schijnbare) suïcidepoging / ernstige automutilatie van moeder, heeft vader de kinderen meegenomen naar Marokko en ondergebracht bij grootouders. [...] Het lijkt erop alsof de periode in Marokko, ondanks de onwenselijkheid van de actie van vader, de kinderen rust heeft gebracht die zij op dat moment nodig gehad zullen hebben.' Bureau Jeugdzorg meent op haar beurt dat de verhuizing naar Marokko ‘in casu veiligheid van de kinderen de beste keuze’ was.

De hulpinstanties werken vanaf december 2012 aan een gedetailleerd plan om de vier kinderen uiterst voorzichtig terug naar Nederland te halen en ze met hun moeder te herenigen. De hulpverleners maken de inschatting dat ‘hereniging van moeder met kinderen gecompliceerd zou zijn en een risico zou kunnen inhouden voor zowel moeder als de kinderen.’ Het gezin moet bij terugkeer in Nederland direct worden opgevangen en 24 uur per dag worden geobserveerd. Bij een zorginstelling in Brabant is voor het gezin een plaats geregeld en de terugkeer van de kinderen wordt voorbereid. Volgens een woordvoerder van Bureau Jeugdzorg komt dit plan tot stand onder druk van de tv-makers, die dreigen de kinderen desnoods buiten de instanties om terug te halen — het tv-contract met de moeder is al getekend.

'Bij terugkomst op Schiphol kreeg een van de jongetjes een opwelling, waarbij hij zichzelf van het leven wilde beroven'

In mei verliest Van den Heuvel zijn geduld met de hulpverleners: hij besluit met zijn team op eigen houtje naar Marokko te gaan. Het ministerie van Buitenlandse Zaken weet ervan, net als staatssecretaris Fred Teeven. De hulpinstanties zijn er minder blij mee: ‘Tussentijds [heeft] RTL4 twee van de vier kinderen tegen hun zin en tegen de zin van de familie waar ze verbleven in aanwezigheid van (draaiende) televisie camera’s, met geweld weggehaald (dit is ook uitgezonden op Nederlandse televisie),’ schrijft de Kinderbescherming later in een rapport. ‘De kinderen zijn met behulp van de politie en met veel machtsvertoon uit huis gehaald, waarbij de kinderen veel weerstand boden en in paniek waren.’

Het meenemen van de kinderen gaat inderdaad chaotisch. Op 11 mei 2013 vliegt de tv-ploeg met slechts twee kinderen terug naar Schiphol. De andere twee volgen een paar weken later, onder begeleiding van hulpverleners. Bij aankomst op de luchthaven staan de camera's van Ontvoerd tot veler verrassing in de aankomsthal, voor de douane, klaar om ook deze kinderen te filmen. Een ambtenaar schrijft daarover aan Teeven: ‘Wie deze toestemming aan het RTL team heeft gegeven is niet bekend.’ Op Schiphol worden de kinderen opgevangen. Daar probeert een van de jongetjes in paniek een einde aan zijn leven te maken, bevestigt voormalig IKO-directeur Els Prins: ‘Bij terugkomst op Schiphol zijn de kinderen eerst in een aparte ruimte gezet. Daar kreeg een van de jongetjes een opwelling, ik noem het een soort schizofrene situatie, waarbij hij zichzelf van het leven wilde beroven.’

Geen reden tot stoppen

John van den Heuvel zegt nu dat hij nooit iets heeft gemerkt van negatieve gevolgen voor de betrokken kinderen. ‘Als je mij vraagt of kinderen in deze situaties problemen hadden: ja, dat hadden alle kinderen in meer of mindere mate. Natuurlijk. Internationale kinderontvoeringen gaan per definitie gepaard met allerlei traumatische ervaringen.’ Maar dat zulke trauma's veroorzaakt werden door de acties van het tv-programma, wil er bij hem niet in. ‘Die klacht is nooit bij mij terechtgekomen.’ Over de zelfmoordpoging op Schiphol hoort hij nu voor het eerst, zegt hij: ‘Dit is volkomen nieuw voor mij.’ Kortom: wat hem en zijn team betreft is er na het gesprek met Teeven in september 2013 geen enkele reden om met het programma te stoppen.

Staatssecretaris Teeven wil de tv-makers op dat moment ook blijven steunen. Meteen na het onderhoud met Van den Heuvel mailt een van zijn medewerkers aan een collega: ‘Het was een goed gesprek. [...] Fred gaat nu eerst met Timmermans praten over hoe BZ de samenwerking met John ervaart. Daarna gaan we dan nog een keer in gesprek [...] om nadere afspraken te maken.’ Ook Buitenlandse Zaken besluit daarna het programma te blijven steunen, al lijkt het enthousiasme daar kleiner. ‘De samenwerking is voortgezet om dezelfde reden dat de samenwerking is aangegaan,’ zegt een woordvoerder desgevraagd. ‘Het ministerie van Buitenlandse Zaken vindt het van belang om RTL te kunnen waarschuwen voor mogelijke nadelige gevolgen van bepaalde acties.’ Een van de nieuwe afspraken houdt in dat Buitenlandse Zaken vanaf seizoen 2 vooraf inzage krijgt in de uitgetypte voice-overs, zo blijkt uit mailverkeer.

Alle grenzen overschreden

Maar het duurt niet lang tot de tv-crew zich opnieuw op glad ijs begeeft. Begin oktober reizen Van den Heuvel en zijn team naar Suriname, waar ze een poging willen doen de 7-jarige Nishayad mee terug te krijgen. De vader van het jongetje reist mee.

Nishayad is in mei 2010, als 3-jarige, samen met zijn moeder vanuit Nederland naar Suriname vertrokken. Daar zijn ze tijdelijk ingetrokken bij haar ouders, Nishayads opa en oma. Van ontvoering was geen enkele sprake, want zijn moeder had het eenhoofdig gezag over hem. Zijn vader was een paar maanden eerder door de politierechter in Rotterdam veroordeeld voor mishandeling van Nishayads moeder. Na een paar maanden in Suriname overleed zijn moeder plotseling aan een hartstilstand. Nishayad bleef achter bij zijn grootouders. Vervolgens ontspon zich een juridische strijd tussen de grootouders en de vader over de vraag bij wie het jongetje zou moeten wonen. Zowel in Suriname als in Nederland begonnen de partijen een reeks procedures.

Op 4 oktober 2013 is, zoals de Nederlandse rechter later zal vaststellen, ‘noch in Nederland, noch in Suriname onherroepelijk omtrent het gezag of de voogdij over Nishayad beslist’. Desondanks besluit Van den Heuvel het jongetje die ochtend aan te spreken op het schoolplein in Paramaribo en hem, in het bijzijn van de vader, mee te nemen. Buitenlandse Zaken is ruim van tevoren op de hoogte: twee dagen eerder is Van den Heuvel nog op bezoek geweest bij de ambassade. Op 4 oktober ligt daar een noodpaspoort voor Nishayad klaar. Zijn opa en oma zijn geschokt als ze die ochtend horen dat hun kleinzoon is meegenomen door zijn vader en een tv-ploeg, vertelt hun advocaat Monique Vos. ‘Hij woonde al drieënhalf jaar bij zijn grootouders, zijn oma noemde hij “'mama”. Hij was er gelukkig en deed het goed op school. Hij kende niet anders. Ze namen hem vanuit het niets mee, zonder dat hij afscheid van zijn grootouders kon nemen. Hij kon niets meenemen: geen knuffels, niets van zijn overleden moeder. Voor hem was dat traumatisch.’

'Ze hebben Nishayad gewoon terug ontvoerd'

De grootouders van Nishayad stappen meteen naar de politie. Hun advocaat Vos neemt contact op met justitie. Nog diezelfde middag, rond 15 uur, besluit de Surinaamse regering dat Nishayad niet het land uit mag. Minister van Buitenlandse Zaken Winston Lackin is woedend over de ‘schending van de Surinaamse openbare orde’ door de tv-makers met hulp van de Nederlandse ambassade. In de uitzending op RTL4 is later te zien dat Nishayad, zijn vader en John van den Heuvel na de hereniging kalm in een bootje onderweg zijn, maar de tv-makers vertellen de kijker niet dat de reis per boot pure noodzaak is. Vos: 'Omdat de regering de grenzen voor ze had gesloten, zijn ze er met een korjaal, zo'n kleine boot, vandoor gegaan. Zo wisten ze de officiële grensposten te omzeilen en de oversteek te maken naar Frans-Guyana.’ Omdat dit buurland formeel een provincie is van Frankrijk, zijn de programmamakers na dit tochtje weer binnen de Europese Unie. Vanuit Frans-Guyana reizen ze verder terug naar Nederland. In de ogen van Vos overschreed Van den Heuvel met deze actie alle juridische en morele grenzen: ‘Dit is niet normaal. Die jongen is er enorm door beschadigd. Ze hebben Nishayad gewoon terug ontvoerd.’

Ontoelaatbare eigenrichting

Terug in Nederland blijkt de rechter die mening te delen. In een door de grootouders aangespannen kort geding, stelt de rechtbank Rotterdam op 16 oktober 2013 dat door de actie van de vader en de tv-ploeg ‘ernstige inbreuk [is] gemaakt op de belangen van Nishayad’. De rechter: ‘Immers, Nishayad is een kwetsbare jongen van nog maar net zeven jaar oud. Hij heeft de laatste 3,5 jaar van zijn leven in Suriname doorgebracht. Door hem, zonder dat hij daarop deugdelijk was voorbereid, op ondoordachte, onzorgvuldige en schokkende wijze uit zijn vertrouwde en veilige leefomgeving weg te halen en mee te voeren naar een voor hem nagenoeg onbekend land, heeft de vader geen rekening gehouden met de traumatische gevolgen die dit alles voor Nishayad mee kan brengen.’ Ook de Raad voor de Kinderbescherming zegt te vrezen dat de jongen hierdoor is beschadigd.

Van de kortgedingrechter moet zijn vader Nishayad binnen een week weer teruggeven aan zijn grootouders in Suriname. De vader heeft zich met hulp van de tv-makers schuldig gemaakt aan ‘ontoelaatbare eigenrichting,’ vindt de rechter. Toch komt het uiteindelijk niet zo ver dat Nishayad teruggaat. Zijn vader gaat tegen de uitspraak in beroep, en op 1 november besluit het Gerechtshof dat het jongetje in Nederland mag blijven in afwachting van een onderzoek door de Raad voor de Kinderbescherming, en tot een rechter definitief kan beslissen waar Nishayad moet wonen. Uiteindelijk besluit het Hof in Amsterdam op 1 april 2014 dat Nishayad toch bij zijn vader mag blijven.

Na die beslissing kunnen de grootouders van Nishayad de terugkeer van hun kleinkind vergeten, maar toch zetten zij nog één stap die ze in zijn belang achten: ze spannen een nieuw kort geding aan, ditmaal om uitzending van het dramatische avontuur te voorkomen. Dat geding dient op 17 april 2014, drie dagen voor de geplande uitzenddatum. Advocaat Machteld Roethof brengt tijdens de zitting een brief in van Bureau Jeugdzorg in Rotterdam (BJR), dat dringend adviseert om het getraumatiseerde jongetje in bescherming te nemen tegen de ongevraagde media-aandacht. ‘BJR is van mening dat een televisieprogramma over Nishayad niet in zijn belang is,’ zo staat te lezen in de brief. ‘Over de nadelige gevolgen van deelname aan een tv-programma kunnen we geen voorspellingen doen. Dat is mede afhankelijk van de steun en begeleiding die het kind hierbij krijgt. Vraag is wel, waarom zouden we een kind, dat al een aantal ernstige verstoringen van het normale leven achter de rug heeft, extra belasten met media-aandacht. BJR is van mening dat dit zeker niet in het belang is van Nishayad.’

RTL slaat het advies van Jeugdzorg in de wind. Wat de tv-makers betreft komt de aflevering gewoon op de buis. De rechter dwarsboomt de uitzending ook niet, want de grootouders hebben geen gezag meer over Nishayad — dat ligt bij de vader en die geeft uiteraard toestemming. Op 20 april kijken 1,1 miljoen mensen naar het avontuur van John van den Heuvel in Suriname. Het is de eerste uitzending van seizoen 2. Ontvoerd blijkt opnieuw een kijkcijferkanon.

Er kijken 1,1 miljoen mensen naar het avontuur van John van den Heuvel in Suriname

De week erop zitten Van den Heuvel en co opnieuw in de rechtbank voor een kort geding. Op 24 april 2014 probeert de vader van de 2-jarige Marija te voorkomen dat RTL op televisie laat zien hoe het meisje door de tv-ploeg is teruggehaald uit Bosnië. ‘Marija bevindt zich in een zeer kwetsbare positie en moet in bescherming worden genomen tegen het vertonen van haar afbeeldingen op televisie en internet,’ betoogt vaders advocaat Bo Visser. RTL stelt opnieuw gewoon door te willen gaan met de uitzending, en krijgt van de rechter opnieuw die gelegenheid.

Volksheld

De zaak van de vier kinderen die uit Marokko opgehaald worden, is op zondagavond 1 juni 2014 de afsluiter van seizoen 2. Het blijkt opnieuw een klapper: bijna 1,5 miljoen mensen kijken. De moeder van de kinderen, Hanan Fellah, krijgt via sociale media enorme bijval. Ze wordt een 'volksheld' genoemd omdat ze haar kinderen met hulp van het programma durft terug te halen uit een Marokkaans dorp, weg bij de familie van haar gewelddadige ex-man. Een kijker maakt de Facebook-pagina 'Respect voor Hanan Fellah' aan, die direct een heleboel likes krijgt. In de uitzending is te zien dat de kinderen na een hectisch avontuur toch veilig bij hun moeder in Nederland eindigen — eind goed, al goed.

Van den Heuvel laat in de uitzending onvermeld dat de hulpinstanties woedend zijn over de acties van het programma. Bureau Jeugdzorg en de Raad voor de Kinderbescherming noemen de ingreep van de tv-makers in Marokko ‘ongepast’. De Kinderbescherming komt in een rapport, gedateerd op 2 augustus 2013, tot een vernietigende conclusie: ‘De Raad is van mening dat deze ervaring de zoveelste traumatische ervaring in hun leven is. De Raad begrijpt de wanhoop van moeder maar keurt de manier waarop de kinderen naar Nederland zijn gehaald ten zeerste af. De Raad betreurt het dat er voor de kijkcijfers programma’s als deze worden geproduceerd. Het belang van het kind is hier uit het oog verloren.’

Opgepakt

RTL trekt zich hier weinig van aan en bestelt ook een derde seizoen. Als de programmamakers eind juni 2014 een lijstje naar Den Haag sturen met nieuwe zaken die ze willen oplossen, zijn de Haagse ambtenaren het over één zaak snel eens: 'Mexico is problematisch. [...] Die zaak vergt nader overleg.'

De zaak draait om de 14-jarige Ana Christina, die sinds 2009 bij haar moeder en haar familie in Mexico-Stad woont. Haar vader, Bart Vos, probeert al jaren om zijn dochter terug te krijgen. John van den Heuvel wil de zaak graag aanpakken, maar bij Buitenlandse Zaken zijn ze daar niet blij mee. Het meisje is al jaren eerder als vermist opgegeven, maar er ligt nog altijd geen gerechtelijke uitspraak die stelt dat het meisje terug moet naar haar vader in Nederland. Het team van Van den Heuvel zou in Mexico zelf wel eens beticht kunnen worden van ontvoering, en dat ligt daar gevoelig: wie in Mexico van een kidnap verdacht wordt, kan zomaar twee jaar in voorarrest achter de tralies doorbrengen. De tv-makers en de vader moeten zich daarom op 8 juli 2014 in Den Haag melden voor een gesprek met medewerkers van zowel Buitenlandse Zaken als de Centrale Autoriteit. De trip gaat daarna toch door: ze gaan proberen Ana Christina ‘in contact te brengen met haar vader en hopelijk ook dat contact blijvend te kunnen herstellen’.

Op woensdag 20 augustus vertrekken de eerste medewerkers van Ontvoerd naar Mexico. In Den Haag beschouwen ze het als een geheime missie: ‘Woensdag is een onderzoeksteam, geen cameraploeg, van RTL Ontvoerd naar Mexico gereisd,’ mailt een V&J-ambtenaar aan een collega. ‘Deze informatie was bekend binnen zeer beperkte kring binnen BZ, de Nederlandse ambassade in Mexico en de Centrale Autoriteit. Graag onderstaande mails dan ook niet verder verspreiden.’

In Den Haag beschouwen ze het als een geheime missie

Omdat Ana Christina tijdens de verkenningsmissie al snel wordt gelokaliseerd in een villawijk van Mexico-Stad, reizen ook John van den Heuvel, zijn cameraman en vader Bart Vos een paar dagen later de oceaan over. Op 26 augustus vangt de tv-ploeg Ana Christina op straat op, en ziet ze haar vader voor het eerst in jaren. Het meisje schrikt zich wezenloos en rent hard weg. Dat van enig contactherstel nog geen sprake is, blijkt als de tv-makers zich drie dagen later in de nesten werken. Ze worden door de politie opgepakt op verdenking van het beramen van een ontvoering. In Den Haag zitten ze er bovenop: ‘Vannacht/vanochtend is het bericht binnengekomen dat John v/d Heuvel samen met zijn cameraman en vader Bart Vos door de Mexicaanse politie is opgepakt en naar het politiebureau gebracht, nadat ze met de camera's naar het huisadres [van Ana Christina] zijn gegaan,’ mailt een BZ-medewerker aan een collega van V&J. ‘De moeder had hiervan melding gedaan bij de politie en toen zijn ze allemaal opgepakt. Volgens de berichten heeft John en consorten vannacht doorgebracht in de politiecel. [...] Morgen komt er een bericht over deze zaak in De Telegraaf.’

Dat Van den Heuvel en de andere arrestanten al na één nacht weer op vrije voeten komen, is te danken aan de hulp van Buitenlandse Zaken. In De Telegraaf staat het de volgende ochtend zo: ‘Na tussenkomst van de Nederlandse ambassade en door Buitenlandse Zaken ingeschakelde advocaten kon worden aangetoond dat de hereniging tussen vader en dochter rechtmatig was. Vrijdagmorgen kwamen de journalist, de vader van Ana-Christina en drie teamleden vrij.’ Van den Heuvel roemt in het bericht de ‘fantastische hulp’ van de ambassade en vader Bart Vos zegt dat hij wel ‘kan janken van geluk’ dat hij zijn dochter weer heeft gezien.

Rekening sturen

Wat niet in de krant komt, is dat Van den Heuvel terug in Nederland opnieuw voor overleg naar Den Haag trekt. Deze keer schuift hij aan bij Buitenlandse Zaken, bij de directeur Consulaire Zaken en Migratiebeleid. Deze topambtenaar vertelt de tv-presentator dat de samenwerking vaak goed verloopt: het ‘wekelijks contact om terug- en vooruit te blikken wordt van beide kanten gewaardeerd’ (zo noteert een medewerker na afloop in een gespreksverslag). Maar over de arrestatie zijn ze op het ministerie een ronduit pissig. De topambtenaar zegt tegen Van den Heuvel dat ‘in de toekomst mogelijk een rekening gestuurd zal worden voor verleende diensten wanneer — tegen het geldend reisadvies — toch naar een land afgereisd wordt. Ook kosten voor advocaten zullen [...] worden doorberekend aan RTL.’

'Ook kosten voor advocaten zullen worden doorberekend aan RTL'

Hiernaar gevraagd, ontkent zowel Buitenlandse Zaken als Van den Heuvel dat het ministerie de advocatenrekening voor de tv-makers betaald heeft. ‘Dat had ik graag gewild, maar daar is geen sprake van,’ zegt Van den Heuvel. Volgens hem ging het om een rekening van 25.000 euro, die de tv-makers zelf hebben opgehoest.

Op 10 februari 2015 zitten ze in Den Haag opnieuw met de programmamakers in hun maag. John van den Heuvel is van plan om de week erop naar Turkije te reizen om daar het 6-jarige meisje Asrin terug te halen, dat twee maanden eerder door haar vader is meegenomen. Alleen: de zaak ligt op dat moment nog ‘ter beoordeling’ bij de Centrale Autoriteit, mailt een betrokken ambtenaar aan een collega. Op het ministerie van V&J zijn sommige betrokkenen daarom van mening dat ze de tv-ploeg deze keer niet kunnen helpen. Een medewerker mailt op 17 februari aan een collega: ‘Wat RTL al dan niet in Turkije gaat doen is dus vooralsnog op eigen houtje.’

Maar dan schiet het ministerie van V&J toch te hulp. Nog diezelfde dag blijkt de Centrale Autoriteit namelijk het teruggeleidingsverzoek voor Asrin bij de Turkse collega's te hebben ingediend. Van den Heuvel en zijn ploeg vertrekken daarop meteen naar Turkije om het kind terug te halen. Of dat juridisch helemaal juist is, valt zeer te betwijfelen: volgens het Haags Kinderontvoeringsverdrag moet de Turkse CA eerst naar de zaak kijken en oordelen dat Asrin inderdaad terug moet. Daar is nog zeker geen tijd voor geweest. Er heeft ook geen rechter naar de zaak gekeken. In Den Haag zijn ze zich daarvan bewust. Buitenlandse Zaken geeft de tv-makers daarom het advies ‘om low profile te opereren en zoveel mogelijk onder de radar te blijven (dus niet bijv. morgen een artikel in De Telegraaf hierover e.d.). Dit met het oog op de gevoelige bilaterale betrekkingen op het moment (en de rol die de post dan kan spelen).’ Buitenlandse Zaken vreest dat de zaak de diplomatieke relatie tussen Nederland en Turkije kan schaden. Daarom wil het departement alleen helpen als de operatie geen aandacht trekt. Van den Heuvel houdt zich hieraan, en staat niet veel later met Asrin op Schiphol.

Sluiproute

Ook in een andere zaak uit het derde seizoen staan de tv-makers in zeer nauw contact met Den Haag. Op 3 september 2015 melden de tv-makers aan Buitenlandse Zaken dat ze die avond naar Portugal zullen vliegen, in een poging om daar een 5-jarig meisje te pakken te krijgen en mee terug te nemen. Ze woont daar sinds enige tijd met haar Nederlandse moeder. Het meisje is niet ontvoerd: toen moeder en kind verhuisden, had de moeder nog als enige het gezag. Inmiddels heeft haar vader echter van de Nederlandse rechter het gezag gekregen, maar die uitspraak moet nog door een rechter in Portugal erkend worden. De juridische procedure daarvoor loopt, maar volgens V&J-ambtenaren die elkaar er op 4 september over mailen, staat die procedure ‘on hold'. De tijd dringt, want volgens de planning van RTL moet deze zaak al op 11 oktober op tv komen.

De tijd dringt vanwege de planning van RTL

Op 22 september blijkt dat de zaak muurvast zit. De programmamakers hebben naar eigen zeggen een manier bedacht om de 'juridische impasse [te] doorbreken,’ maar Buitenlandse Zaken wijst die aanpak af: ‘Dat is helaas niet voldoende.’ Een ambtenaar laat de tv-makers per mail weten dat de ambassade contact heeft opgenomen met de Portugese autoriteiten, maar dat daaruit een heldere conclusie is gekomen: de zaak moet eerst in Portugal voor de rechter komen. De regering wil de programmamakers wel opnieuw helpen: ‘De Nederlandse CA is bereid om de [Portugese] CA te verzoeken om de civiele procedure te bespoedigen,’ staat in de mail. De druk vanuit Den Haag heeft kennelijk effect, want op 5 oktober doet de rechtbank in het arrondissement Lissabon-Oost ineens toch uitspraak. In het vonnis, zaaknummer 2123/14.0T8CSC-A, is te lezen dat het meisje inderdaad aan haar vader in Nederland moet worden afgegeven, maar niet meteen. Haar moeder krijgt van de rechter tien dagen de tijd om aan dit vonnis uitvoering te geven of in hoger beroep te gaan.

Maar die tijd hebben Van den Heuvel en zijn collega's niet. De uitzending staat zes dagen later gepland. Ze hebben een sluiproute nodig, en die vinden ze. Een dag na de uitspraak van de rechter stappen Van den Heuvel en zijn team een Portugees politiebureau binnen en verzoeken de agenten om de moeder te laten arresteren. Justitie in Nederland blijkt een maand eerder — op een moment waarop de tv-ploeg al in Portugal was — een Europees Arrestatiebevel tegen haar te hebben uitgevaardigd wegens verdenking van kinderontvoering. Zoals Van den Heuvel in de uitzending zegt: ‘We hoeven helemaal niet op die rechter te wachten.’

De agenten gaan daarop met de tv-ploeg mee en arresteren de moeder. Het 5-jarige meisje komt huilend met de programmamakers mee naar haar vader, die in een auto wacht. Als haar moeder na een dag weer vrijkomt, zijn vader en kind al op weg naar Nederland. De tv-makers wagen zich opnieuw in juridisch drijfzand, maar het kind is terug en de uitzending is op tijd rond. (Van den Heuvel ontkent stellig dat de tv-makers invloed hebben gehad op het uitvaardigen van een Europees Arrestatiebevel door justitie op 4 september 2015.)

Geen wanklank gehoord

Fred Teeven maakt die laatste zaak niet meer mee als staatssecretaris van Veiligheid en Justitie; vanwege de ‘bonnetjesaffaire’ is hij in maart 2015 vervangen door zijn jongere partijgenoot Klaas Dijkhoff. Bij Buitenlandse Zaken is Frans Timmermans, die naar Brussel is vertrokken, al in 2014 opgevolgd door Bert Koenders. Beide ministeries zeggen desgevraagd dat hun betrokkenheid bij Ontvoerd sinds het begin in 2012 niet is veranderd. Ook Dijkhoff wordt volgens een woordvoerder over ‘individuele zaken geïnformeerd die, naar het oordeel van de Centrale Autoriteit daartoe aanleiding geven’.

Al houden beide ministeries hun rol graag klein, de woordvoerder van V&J beweert in antwoord op een reeks gedetailleerde vragen dat het contact met de tv-ploeg ‘uitsluitend bestaat uit het desgevraagd verstrekken van algemene informatie.’ De woordvoerder van BZ blijft erbij dat de samenwerking met het programma alleen dient om 'RTL te kunnen waarschuwen voor mogelijke nadelige gevolgen van bepaalde acties'.

Waarom gaan John van den Heuvel en RTL met dit programma door? 

Waarom gaan John van den Heuvel en RTL met dit programma door? Ondanks alle waarschuwingen dat de acties niet in het belang van de betrokken kinderen zijn? Ondanks het feit dat zoveel acties juridisch twijfelachtig zijn? Allereerst: omdat er volgens de tv-makers zelf helemaal niets misgaat. ‘Ik durf echt met de hand op mijn hart te zeggen dat we in alle gevallen in het belang van het kind hebben gehandeld,’ zegt John van den Heuvel desgevraagd. Een woordvoerder van RTL zegt ook nooit een wanklank te hebben ontvangen. ‘Als wij dat gehoord hadden, hadden wij dat absoluut met John [van den Heuvel, red.] gedeeld. Dus nee, wij zijn daar ook niet van op de hoogte.’

Integendeel: de makers zijn er naar eigen zeggen van overtuigd dat Ontvoerd mensen hélpt. ‘Wij noemen dit een hulpprogramma,’ aldus de RTL-woordvoerder. ‘Het doel dat wij met dit programma hebben, en dat is echt het enige doel, is kinderen die door een ouder ontvoerd zijn naar het buitenland, terug te halen naar Nederland. Met een programma als dit willen we mensen op weg helpen, en volgens mij slagen we daar heel goed in.’ Van den Heuvel: ‘We maken dit programma met veel inzet en betrokkenheid, in de oprechte gedachte dat we het verschil kunnen maken. We hebben in veel gevallen ouders hun kinderen kunnen terugbezorgen die ze anders nooit meer gezien hadden.’

Onaanvaardbaar

Helaas voor de tv-makers denkt Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer daar anders over. Follow the Money heeft de bevindingen uit dit artikel aan haar voorgelegd. Kalverboer veroordeelt de acties van het programma. ‘Ik begrijp dat de inzet van camera's zaken in beweging kan zetten, en ik begrijp ook wel dat ouders zo wanhopig kunnen zijn dat ze een televisieprogramma inschakelen. Maar ik vraag me ten zeerste af of het belang van het kind voldoende wordt gerespecteerd als de teruggeleiding gelieerd is aan een televisieserie.’

Zomaar kinderen van straat of schoolplein plukken, zoals de makers van Ontvoerd veelvuldig doen, is volgens de Kinderombudsvrouw onaanvaardbaar. ‘Het is van evident belang dat er bij teruggeleiding geen enkele pedagogische norm wordt geschonden,’ zegt Kalverboer. ‘Kinderen mogen niet van de ene op de andere dag worden weggehaald uit hun omgeving, onvoorbereid en zonder afscheid te kunnen nemen van hun vader of moeder, familie of van hun vriendjes op school.’

‘Kinderen mogen niet van de ene op de andere dag worden weggehaald uit hun omgeving'

Volgens Kalverboer is dit de verantwoordelijkheid van de programmamakers, maar ook die van RTL, dat de beelden uitzendt. ‘Niet alleen de manier waarop kinderen worden teruggebracht, ook het uitzenden hiervan kan voor kinderen grote gevolgen hebben. Ik ben van mening dat mediabelangen nooit zwaarder mogen wegen dan de rechten van kinderen. Volgens het Kinderrechtenverdrag hebben ook kinderen het recht op privacy.’ Ook over de betrokkenheid van de bewindslieden en twee ministeries is Kalverboer zeer kritisch: ‘Als de overheid besluit mee te werken aan een televisieprogramma, dan moet zij ook de verantwoordelijkheid nemen om te onderzoeken wat in het belang van het kind is. Ik zet grote vraagtekens bij de werkwijze die hier gehanteerd wordt.’