
© CC0 (Publiek domein)
Onze economie is in zijn wezen niet duurzaam. Was ze dat wel, dan zou de wereld er een stuk beter uitzien. Het goede nieuws is dat dat mogelijk is, als de economie een echte wetenschap wordt. Maar daar is nogal wat voor nodig. Een omslag in denken, om te beginnen. En een boek. Lees meer
Onze wereld wordt geteisterd door grote structurele problemen. Klimaatverandering, armoede, instortende economieën, om er een paar te noemen. We beschikken over tal van middelen om deze op te lossen. Dat de problemen desondanks blijven bestaan, is volgens wetenschapper Niko Roorda een kwestie van economie. Vrijwel alle grote tragedies in de wereld, meent hij, zijn er doordat we economisch gezien niet begrijpen wat we doen. We moeten toe naar een economisch systeem dat intrinsiek duurzaam is, en hebben een economische wetenschap nodig die dat ontwerpt en invoert. Hierover schrijft Niko Roorda zijn nieuwste boek, en dat wil hij samen met de lezers van FTM doen.
Het achtvoudige pad naar de wetenschap
Een andere economie begint met anders denken over geld
Kunnen we vooruitgang meten?
Waarheid en werkelijkheid
Is winst hetzelfde als motivatie?
Groei moet, zegt de economie
Groei en rechtmatig eigendom
Economische impetuswoorden
Gekopieerde methoden
Vanzelfismen en andere mythen
Hoe de evolutie van virtuele economische systemen tot meer duurzaamheid kan leiden
Een groot tekort van de huidige economische (proto)wetenschap is het onvermogen om gedegen experimenten te doen met nieuwe systemen. Gelukkig bieden technologische ontwikkelingen een nieuwe manier om daar iets aan te veranderen.
De vorige keer, in mijn publicatie van 1 december, brak ik paragraaf 1.2 af omdat de tekst anders veel te lang zou worden. Vandaag neem ik de draad weer op. Ik ga verder met paragraaf 1.2 en voeg er ook de paragrafen 1.3 en 1.4 aan toe, die korter zijn.
Als je een beeld wilt krijgen van de opzet van het boek, dan kun je ook de volledige inhoudsopgave inzien en downloaden. Je zult begrijpen dat die inhoudsopgave een zeer voorlopig karakter heeft, en veelvuldig wordt bijgesteld naar aanleiding van nieuwe inzichten en ideeën. Discussies naar aanleiding van mijn publicaties op FTM hebben al meerdere keren tot zulke bijstellingen geleid. Met andere woorden: je deelname aan de discussie heeft echt effect op het boek. Ik hoop dat jullie ermee doorgaan!
De links naar de groeiende literatuurlijst en de voorlopige inhoudsopgave, die ik regelmatig zal updaten, zijn hier te vinden. Ik zal deze locatie voortaan bij elke volgende aflevering even noemen.
De vorige aflevering beschreef het grootste deel van het Pad naar een Structureel Duurzame Economie, en eindigde met een vooruitblik op hoofdstuk 7. Ik pak de draad van het Pad weer op en begin nu met een blik op hoofdstuk 8.
1.2. Het Pad van dit Boek (vervolg)
Hoofdstuk 8: Experimentele economie
In hoofdstuk 4 wordt het al genoemd: een van de zwakten van de huidige economische protowetenschap is het onvermogen om relevante experimenten uit te voeren. Kleinschalige experimenten worden wel gedaan, maar zijn eerder psychologisch van aard dan economisch. Denk bijvoorbeeld aan onderzoek naar consumentengedrag. Andere experimenten zijn wel economisch van aard, zoals de in hoofdstuk 3 genoemde lokale muntsystemen; maar die zijn in de praktijk niet goed op te schalen naar het niveau van hele landen, continenten of zelfs de gehele wereld.
In het verleden hebben grootschalige experimenten, waaronder het Stalinisme en het Maoïsme, tot gigantische catastrofes geleid. Zij zijn dan ook niet herhaalbaar of ethisch verantwoord.
De nieuwe gereedschappen, genoemd in hoofdstuk 7, geven echter volstrekt nieuwe mogelijkheden om experimenten uit te voeren. Niet in de fysieke werkelijkheid, maar in virtual reality. Ethische problemen geeft dat niet, omdat de echte wereld niet kan worden beschadigd, terwijl toch op grote schaal de economische interactie tussen mensen kan worden bestudeerd. Bijvoorbeeld door middel van MMORPGs: Massively Multiplayer Online Role Playing Games.
In speciaal daartoe te ontwerpen computersimulaties en -spellen waaraan honderdduizenden mensen deelnemen, kan de concurrentie tussen verschillende economische systemen wetenschappelijk bestudeerd worden. Op die manier kunnen zelflerende economische systemen spontaan met elkaar concurreren in een struggle for life, waardoor evolutie plaatsvindt in de richting van steeds duurzamer economieën, op basis van survival of the fittest — waarbij fittest gedefinieerd is als het meest duurzaam. Survival of the Sustainablest, dus.
Langs die weg – door natuurlijke (of liever: virtuele) selectie — wordt experimenteel ontdekt hoe economische systemen kunnen ontstaan die intrinsiek duurzaam zijn, doordat duurzaamheid als attractor werkt.
Als dat slaagt, is een volgende vraag: hoe trek je die lessen door vanuit virtual reality naar de echte wereld? Dat is zeker geen eenvoudige vraag, net als de erop volgende: Hoe realiseer je in de echte wereld een transitie in de richting van zo’n duurzame economie?
3. De Beweging
Op dat soort vragen is nog geen duidelijk antwoord te geven. Maar één ding is zeker: deelname van velen aan zo’n proces zal essentieel zijn.
Vandaar hoofdstuk 9, de afsluiting.
Hoofdstuk 9: Viraal gaan
Allerlei mensen en instituten zijn nodig voor het ambitieuze programma om een echte economische wetenschap te creëren en met behulp daarvan de samenleving te ontwikkelen in de richting van structurele duurzaamheid. Als het slaagt, ziet zo’n programma er als volgt uit.
Honderdduizenden mensen in de hele wereld nemen deel aan massale online experimenten, onder meer in de vorm van de al genoemde MMORPGs. Het is van wezenlijk belang dat, hoewel de wereld waarin zij hun spel spelen virtueel is, de mensen echt zijn. Het lijkt misschien verleidelijk om het menselijk gedrag eenvoudig na te bootsen op computers, zodat die in heel weinig tijd en met weinig middelen grootschalige experimenten kunnen uitvoeren in een volledig gesimuleerde wereld. Maar de uitkomsten zouden niet representatief zijn voor de echte wereld, omdat mensen, zelfs in hun eentje, complexe biologische wezens zijn wier soms verstandige maar vaak irrationele gedrag nooit goed na te bootsen is op computers.
Dat betekent ook, dat de deelname van deze honderdduizenden mensen voor hen leuk moet zijn: anders doen ze het eenvoudig niet. Ze dienen ‘verleid’ te worden om mee te doen. Moeilijk hoeft dat niet te zijn: een MMORPG als World of Warcraft had in 2005 al zo’n 12 miljoen bezoekers. Nieuw is dat hun deelname wordt ingezet ten behoeve van grootschalige experimenten waarin economische systemen het tegen elkaar opnemen en dankzij hun onderlinge concurrentie evolueren naar duurzaamheid.
Om dat te bereiken is de inzet nodig van allerlei soorten experts. Marketingdeskundigen zijn sterk in het verleiden van mensen: reclame op tv en internet doet niet anders. Media-experts van allerlei soort helpen hen. Game-ontwikkelaars zijn nodig om prachtige, spannende werelden te creëren met boeiende verhaallijnen. Economen en psychologen bedenken hoe het gedrag van deelnemers zodanig bestudeerd kan worden dat het zinnige lessen oplevert voor de echte wereld. Filosofen, historici, politicologen, juristen en maatschappijcritici bedenken toekomstbeelden die verschillende soorten virtuele werelden opleveren, zodat gediscussieerd kan worden over wat voor soort werelden wenselijker zijn dan andere. Biologen en programmeurs zorgen voor evolutie in die werelden; duurzaamheidsdeskundigen, waaronder milieukundigen, biologen, sociologen en ontwikkelingsdeskundigen, werken samen om uiteenlopende duurzaamheidsdefinities te ontwikkelen die als toetssteen werken voor het concreet maken van het principe van survival of the sustainablest. Literaire schrijvers en filmmakers bouwen er verhalen omheen, om de verschillende werelden en hun scenario’s tot leven te wekken. En deze opsomming is vast nog niet compleet.
Als dan bovendien dit complexe proces ondersteund wordt door brede maatschappelijke discussies, met hulp van alle moderne communicatiemiddelen, dan is dit gehele programma tegelijkertijd een wetenschappelijke studie en een maatschappelijke beweging. Evolveconomics, zou je hem kunnen noemen: een samentrekking van evolvingeconomics.
Als dat allemaal lukt, dangaat het hele proces viraal.
Samenwerkende individuen
Massale samenwerking van deskundigen en ‘gewone’ mensen in de samenleving: dat is waar je over praat. Van de deskundigen vraagt dat een aantal bijzondere competenties. Ze gaan interdisciplinair met elkaar samenwerken: over de grenzen van hun eigen disciplines heen, samen met experts van allerlei andere vakgebieden. Sterker nog: ze zullen zelfs transdisciplinair samenwerken, voorbij de disciplines, waarbij ze mensen zonder specifieke deskundigheid serieus nemen en als partners in hun werk betrekken. Het resultaat van hun werk is immers niet alleen van hen, maar van iedereen.
Dat vraagt van de deskundigen nog meer bijzondere competenties, waaraan niet ieder van hen gewend is. In de loop van dit boek zullen die bijzondere competenties een voor een de revue passeren, steeds wanneer één ervan relevant is in de tekst.
Figuur 1.6. De Zeven Competenties van de Duurzame Professional.

Samen worden ze De Zeven Competenties van de Duurzame Professional genoemd, of ook wel: RESFIA+D (zie figuur 1.6), naar de (Engelse) initialen van die zeven competenties.
Een van de zeven is Emotionele Intelligentie(afgekort: E). Die bestaat uit drie delen, waarvan er een zojuist al genoemd werd.
Competentie E3. Een duurzame professional kan:
Inter- en transdisciplinair samenwerken.
Het geheel van competenties zal in hoofdstuk 9 samen gepresenteerd worden, en er zal aan de lezer een eenvoudig hulpmiddel geboden worden om de eigen competenties voor duurzame ontwikkeling te toetsen. Ook enkele andere praktische instrumenten worden daar beschikbaar gemaakt.
Organisaties
Als de wereldwijde samenleving er meer en meer in slaagt om te evolueren naar een structureel duurzame wereld, zal dat allerlei gevolgen hebben voor organisaties, waaronder: bedrijven, ideële organisaties, onderwijs- en zorginstellingen en overheden.
Maar ook het omgekeerde is waar: organisaties kunnen ook bijdragen aan het op gang brengen van zo’n evolutie. Door zich gericht voor te bereiden op mogelijke toekomstontwikkelingen; door als organisatie deel te nemen aan maatschappelijke discussies of die te faciliteren; en gewoon door fatsoenlijk te opereren.
Hoofdstuk 9 biedt ook een aantal praktische hulpmiddelen voor organisaties, bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van een toekomstgerichte identiteit.
De economie: het systeem, de wetenschap en het onderwijs
Tot slot kijkt het boek in vogelvlucht naar drie facetten van de economie: het wereldwijde economische stelsel; de tak van wetenschap; en de consequenties voor het economieonderwijs aan universiteiten en scholen. Dat er zulke consequenties zijn, spreekt vanzelf.
Voordat dit programma in de komende hoofdstukken uitrolt, zijn een tweetal begrippen van cruciaal belang: impetuswoorden en protowetenschap. Maar voordat we daar aan toe komen, moeten we eerst terug in de tijd.
4. Op een zaterdag in de zeventiende eeuw
De wetenschap werd geboren op een zaterdag.
In het jaar 1687, om specifiek te zijn, op 5 juli. Op die zaterdag werd namelijk de Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica gepubliceerd. Het belangrijkste boek van Sir Isaac Newton – toen nog geen Sir – heette, vrij vertaald in het Nederlands, Natuurfilosofie op Wiskundige Grondslag. In dat boek formuleerde Newton natuurwetten voor bewegingen en krachten, waaronder de zwaartekracht: wetten die tot op de dag van vandaag op iedere middelbare school in de hele wereld onderwezen worden. Het was een doorbraak: nog nooit eerder was een bepaald vakgebied zo duidelijk in kaart gebracht op basis van feiten. Waarnemingen.
Die waarnemingen waren op een systematische manier gedaan. Niet alleen door Newton zelf, maar vooral ook door voorgangers, zoals Tycho Brahe, Johannes Kepler en Galileo Galilei. Zij bestudeerden de bewegingen van planeten (waaronder de Aarde) en manen (waaronder de onze). Newton, die door velen beschouwd wordt als het grootste genie aller tijden, gebruikte alle waarnemingsresultaten om zijn beroemde bewegingswetten te formuleren: we noemen ze nog steeds de ‘drie wetten van Newton’. Hij introduceerde ook het begrip ‘zwaartekracht’ (‘gravity’), waarmee hij de bewegingen van planeten en manen, maar tegelijk ook die van vallende of gegooide voorwerpen op Aarde kon doorrekenen. En zelfs ook: voorspellen, met behulp van de wiskundige formules die hij daartoe had opgesteld.
Daarmee was de oudste wetenschap geboren: die van de natuur- en sterrenkunde.
Waarom was de natuurkunde de eerste wetenschap? Waarom niet bijvoorbeeld de biologie of de economie? Om een heel eenvoudige reden: het vakgebied van de natuurkunde is het gemakkelijkst.
Wie een modern boek over bijvoorbeeld de kwantummechanica doorbladert, zal dat misschien niet direct zo zien. Maar in de beginnersgebieden van de natuurkunde gaat het over heel simpele dingen. Over een planeet die een jaarlijks baantje om de zon trekt, waarbij beide, planeet en zon, voor de eenvoud worden opgevat als structuurloze stippen in de vrije wereldruimte. Of het gaat over een ronde kogel die de mond van een kanon verlaat, op weg naar een stadsmuur die verbrijzeld dient te worden. De planeetbaan heeft de vorm van een ellips. Die van de kogel een parabool, en dat weten we al honderden jaren — dankzij Newton.
Dit zijn allemaal kinderlijk eenvoudige processen, als je ze vergelijkt met hoe een plant groeit. Een planeet, beschreven als een stipje, is veel simpeler dan een bloemknop of een aandelenkoers.
Newtons boek wordt vaak kortweg de Principia genoemd. De volledige titel laat echter zien dat Newton zelf niet sprak van wetenschap maar van natuurfilosofie. Daaruit blijkt waar de oorsprong ligt van deze nieuwe vorm van menselijke creativiteit: in de filosofie. Op de een of andere manier heeft de wetenschap zich dus ontwikkeld uit de filosofie. Hoe dat in zijn werk ging, is leerzame leerstof voor economen.
Vanzelfsprekend werd er al duizenden jaren druk gediscussieerd over natuurkundige onderwerpen. Door Aristoteles (384 – 322 v. Chr.) bijvoorbeeld, die in zijn boek Metaphysica (ca. 330 v. Chr.) stelde dat de planeten in cirkelbanen bewegen omdat dat hun ‘natuurlijk gedrag’ was: ze bevonden zich immers in bolvormige ‘Hemelse sferen’. Deze opvatting bleef gedurende de gehele middeleeuwen fier overeind. En in diezelfde middeleeuwen vermoedden de kanon-experts dat hun kogelbanen uit drie delen bestonden: eerst een recht gedeelte schuin omhoog, vervolgens een stukje van een cirkel, en tenslotte een val recht omlaag. Dankzij deze veronderstelling zullen heel wat vestingmuren overeind zijn gebleven.
Zulke beweringen werden niet regelmatig empirisch getoetst. Dat was geen wonder, want niet alleen de juiste apparatuur ontbrak daarvoor, ook de interesse. Het testen van vermoedens werd vooral in het hoofd gedaan en niet met de ogen: intuïtie en gevoel voor logica waren de toetssteen, niet de waarnemingen.
Om die reden moet de natuurkunde van de klassieke oudheid en de middeleeuwen niet als wetenschap beschouwd worden maar als filosofie: metafysica.
Tijdens en na de Renaissance kwam daar geleidelijk verandering in. Bijna iedereen kent de verhalen van Copernicus (1473 – 1543), die opschreef dat de planeten weliswaar in cirkelbanen bewegen, maar niet rondom de Aarde: ze bewegen rondom de Zon. En van Galilei (1564 – 1642), die dat eveneens beweerde, hetgeen hem in een kerkelijk strafproces deed belanden. Het was ook Galilei die als eerste een telescoop op de hemel richtte en daarbij de kraters op de maan ontdekte, de manen van Jupiter en de ring rondom Saturnus. ‘Ansae’, noemde hij die: ‘handvaten’.
In diezelfde periode nam de kwaliteit van het werk van de instrumentmakers sterk toe. Daardoor ontstonden verfijnde sterrenkundige apparaten: naast de telescoop had je nu ook de quadrant en de sextant, het parallacticum, en een sterk verbeterd astrolabium (zie figuur 1.7). Plus, heel belangrijk: nauwkeurige uurwerken. Met behulp daarvan konden waarnemingen gedaan worden die zeer veel betrouwbaarder waren dan voorheen, zoals de Deen Tycho Brahe (1546 – 1601) bewees.
Figuur 1.7. Quadrant, sextant en parallacticum.

Ook de wiskunde maakte in die tijd flinke sprongen vooruit. Het was Johannes Kepler (1571 – 1630), assistent van Brahe, die nieuwe wiskundige methoden toepaste op de jongste waarnemingsgegevens, nadat hij die had gestolen van zijn opdrachtgever. Een van zijn sensationele conclusies was dat de planeten helemaal niet in cirkelbanen bewegen, maar in ellipsen.
Tot slot
Tot zover paragraaf 1.4. Op de introductie van de twee begrippen ‘impetuswoord’ en ‘protowetenschap’ in paragraaf 1.5 en 1.6 zul je helaas nog even moeten wachten. Omdat de verwachting is dat veel leden en volgers van Follow the Money in de kerstperiode andere dingen aan hun hoofd hebben, schuiven we de regelmaat van publicaties ietwat op. De volgende aflevering kun je begin januari tegemoetzien. In die aflevering maak ik met de introductie van de twee genoemde kernbegrippen hoofdstuk 1 compleet.
In januari ga ik tevens hoogleraren en andere experts benaderen om ze te vragen, lid te worden van de Wetenschappelijke Adviesraad. Als dat goed loopt, wordt dat het tweede adviesorgaan voor het project. Want er is ook de prachtige Denktank, die in de afgelopen maanden is gegroeid tot een omvang van veertien leden: de meeste van hen zijn masterstudenten of alumni, elk met een eigen discipline die van belang is voor het project. Veel van de nieuwe Denktankleden zijn via Follow the Money bij het project terechtgekomen, wat opnieuw laat zien hoe belangrijk FTM is.
Mocht je een hoogleraar zijn of op een andere manier vergevorderde expertise en ervaring bezitten die cruciaal is voor het boek en het bijbehorende project, dan hoef je niet af te wachten tot ik je benader voor de Wetenschappelijke Adviesraad. Ik nodig je uit om met mij contact op te nemen: via FTM of via mijn email, die je kunt vinden op https://niko.roorda.nu.
Verder plaats ik hier een oproep aan enthousiaste en maatschappelijk betrokken game developers. Daarmee doel ik zowel op personen die professionele online games maken – denk aan de MMORPG’s – als op bedrijven die games (laten) ontwikkelen en op de markt brengen. Als je wilt meewerken: laat van je horen, alsjeblieft.
Ik wens alle lezers een goede jaarwisseling.
47 Bijdragen
Ik 10 3
Veel problemen, die we nu hebben in de economie, zijn juist een gevolg van de poging om van een alfa wetenschap als de economie een beta wetenschap te maken zodat je kunt meten, weten, modelleren en voorspellen. Menselijk gedrag moet op een andere manier begrepen worden. De beste variant tot nu toe lijkt de praxeologische benadering te zijn, zoals gedefinieerd door Ludwig von Mises van de Oostenrijkse School. Daarmee kun je wat sommige aspecten betreft ambitieus zijn, maar je moet tegelijkertijd heel bescheiden blijven aangaande veel andere aspecten.
En dan de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen waar het allemaal om gaat: een sociaaldemocratisch paradijsje. Hoewel de schrijver erkent dat de socialistische experimenten (centrale planning) totaal mislukt zijn, wil hij nu zijn globale sociaaldemocratische paradijs wetenschappelijk centraal gaan plannen. Ik krijg een déjà vu.
Hans 127 5
Ik 10Niko Roorda 6
Hans 127Hans 127 5
Niko RoordaNiko Roorda 6
Hans 127Bart Klein Ikink 6
Ik 10Maar ja, de planeet is beperkt in omvang, en hoe je het ook bekijkt, we zullen daar iets mee moeten. Duurzaamheid mag geen hobby blijven voor socialistische planners. Dat zou een fatale misrekening zijn.
Marla Singer 7
Bart Klein IkinkVerwijderd 36314 2
Marla SingerBart Klein Ikink 6
Marla SingerNiko Roorda 6
Bart Klein IkinkHobby voor socialistische planners? Wat bedoel je daar in hemelsnaam mee? Duurzame ontwikkeling is noch links, noch rechts, of zou dat althans behoren te zijn. Als duurzaamheid meer iets van 'links' of de socialisten is, komt dat niet door hen maar doordat 'rechts' het onderwerp te lang heeft laten liggen.
Bart Klein Ikink 6
Niko RoordaRoland Horvath 7
Ik 10•De alfawetenschappen bestuderen de producten van menselijk handelen.
•De bètawetenschappen bestuderen de niet-menselijke natuur.
•De gammawetenschappen bestuderen het menselijk handelen.
Voorbeelden van alfawetenschappen zijn geschiedenis, taalkunde en letterkunde. Voorbeelden van bètawetenschappen zijn natuurkunde en biologie. Voorbeelden van gammawetenschappen zijn psychologie, sociologie en economie.
kees laan 1
Roland HorvathNiko Roorda 6
Ik 10Wat de inhoud betreft van je boodschap: het zal je misschien verbazen, maar als theoretisch natuurkundige ben ik niet van mening dat de economica (de economische wetenschap) meer gebruik moet maken van wiskundige formules. In tegendeel: ik vind de platte, overversimpelde econometrische modellen helemaal fout. Volgens mij is de toepassing van wiskunde, in de exacte wetenschappen zo succesvol, niet geschikt voor de menswetenschappen. De zgn. 'fysicalisering' van de economica heeft tot absurde resultaten geleid.
Het lijkt erop dat jij desondanks in mijn tekst een pleidooi leest voor toepassing van wiskunde in de economica. Ik verzoek je om de tekst nog eens te lezen, want dat staat er niet. Het zou kunnen zijn dat mijn pleidooi voor 'wetenschap' je tot die conclusie leidde. Maar volgens mij moet de economica zijn geheel eigen wetenschappelijke principes en methoden ontwikkelen, waarbij ik verwacht dat de wiskunde hooguit een geringe rol zal spelen (maar wie weet krijg ik daarin ongelijk: ik ken de toekomst niet). Vast kenmerk van wetenschap is en moet blijven: keiharde toetsing aan de werkelijkheid.
Deze onderwerpen (wel of geen wiskunde, wel of geen wetenschap, wel of geen voorspellende kracht) blijken steeds terug te komen in de discussies op FtM n.a.v. mijn boek. Dat brengt mij tot de conclusie dat ik een extra paragraaf in hoofdstuk 1 ga toevoegen, over wat dit boek NIET beweert of gaat doen. Daarmee kan ik een hoop misverstanden voorkomen. Bedankt dus voor je input.
Overigens: zo te zien sta je sceptisch tegenover de 17 SDGs. Kun je uitleggen waar je scepsis vandaan komt?
Ik 10 3
Niko RoordaHier zijn we het met elkaar eens. Overigens verbaast het me niet. Techneuten zijn vaak liefhebber van het denken in gesloten systeem en menen dan via modelleringen tot een beter begrip te komen. Wellicht ten overvloede geef ik wat links naar de praxeologische insteek om menselijk gedrag beter te begrijpen.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Praxeologie
https://www.youtube.com/watch?v=aTXxvWa11Lg&t=4s
Na het lezen van dit artikel (https://www.ftm.nl/artikelen/kent-u-het-domino-effect?share=1) van uw hand over het ontstaan van de economische crisis concludeer ik echter dat u van economie bitter weinig begrepen heeft. Ik wil u aanraden eerst uw bestaande economische begrip te vergroten.
"Overigens: zo te zien sta je sceptisch tegenover de 17 SDGs. Kun je uitleggen waar je scepsis vandaan komt?"
Van elk van de 17 doelen meen ik dat ze niet via een overheid gerealiseerd kunnen worden. Aan de uitwerking daarvan ga ik mijn vrije zondag echter niet besteden. Wat ik wel kwijt wil is dat u met een politiek doel begint waarvoor u vervolgens een methodiek zoekt om die doelen te bereiken. Volgens mij is dat de verkeerde volgorde. Wetenschap begint met begrijpen, de politieke mogelijkheden en onmogelijkheden volgen daaruit.
Het feit dat u met een politiek doel begint verraad tevens dat u een sociaaldemocraat bent die naar andere methoden zoekt - nu het marxisme mislukt is - om het sociaaldemocratische paradijs op aarde te realiseren. Dit vermoeden wordt versterkt door het feit dat u zowel de economie als het klimaat wilt gaan managen, of - met een beter woord - centraal plannen. Ditmaal nadat u er met behulp van virtuele rollenspelen meer van begrepen denkt te hebben.
Ik 10 3
Niko RoordaOfschoon ik begrijp dat de uitkomst van uw 'onderzoek' nog open staat, dus er zouden in theorie andere varianten uit kunnen rollen (erg waarschijnlijk is dat echter niet), verwacht ik dat we ons bij u mogen voorbereiden op de volgende, massieve herverdelingstombola waar, zoals altijd, alleen de herverdelers beter van worden.
Nee, dank u.
Niko Roorda 6
Ik 10Ik 10 3
Niko RoordaMario Popma 2
Niko RoordaDe onzichtbare hand https://www.bol.com/nl/p/-/9200000079270400
Zie ook https://dezwijger.nl/programma/democratie-en-de-vrije-markt ( video hiervan beschikbaar via Pakhuis de Zwijger. Het recent verplaatsen van hun video archief van Vimeo naar YouTube is kennelijk nog niet gereed..
Mocht het 'kwijt' zijn dan heb ik m nog op usb.
En interview met Bas van Bavel in NRC
https://www.nrc.nl/nieuws/2016/10/28/vrije-markt-eindigt-in-de-ondergang-5032183-a1529012
Verwijderd 36314 2
Overigens mis ik een beetje het verwerpen van de theorie dat deelnemers allen volledig geïnformeerd zijn. Deelnemers zijn niet volledig geïnformeerd. Als ik de opzet van die virtuele realiteit lees wordt dit niet ingebouwd.
Niko Roorda 6
Verwijderd 36314Over volledige geïnformeerdheid, een van de drie kenmerken van de mythe van de Homo Economicus, schrijf ik hier inderdaad nog niet. (De andere twee zijn: volledige rationaliteit en volledig egoïsme.) Maar wees gerust, ik ga er uitgebreid op in, in hoofdstuk 4, in de paragraaf getiteld 'Economische mythen'. Als je wilt kun je de plaats van die paragraaf zien in de (voorlopige) inhoudsopgave die je kunt downloaden, zie boven.
Virtuele realiteiten ga ik zelf niet ontwikkelen, maar een realistisch mensbeeld in zulke computertoepassingen is vanzelfsprekend essentieel. In MMORPG's is dat vanzelf in orde, want geen enkele speler is 100% op de hoogte van alles: denk bijv. aan de plannen in de hoofden van medespelers.
Marla Singer 7
Wat MMORPG betreft zoek ook maar eens de publicaties die over het gebeuren binnen en rondom het spel 'Eve Online' verschenen zijn. M.i. een prima voorbeeld van wat er allemaal mis kan gaan als er geen straf sancties zijn wanneer men doet waar men zin in heeft ongeacht er slachtoffers vallen of niet.
Niko Roorda 6
Marla SingerStravidarus 6
Annemiek van Moorst 10
Hij vergelijkt op briljante wijze James Lovelock van Gaia met Galileï: ook Lovelock wordt nu nog onvoldoende begrepen en geaccepteerd. Verder laat hij overtuigend zien dat Darwin met zijn survival of the fittest toch een handje van God nodig heeft en dus wetenschappelijk gezien niet voldoet. Etc etc. Als je echt even helemaal door elkaar geschud wil worden in je streven naar een duurzame economie op andere schaal en je de geschiedenis van de wetenschap op originele wijze geschetst wil zien en alles wat je dacht te weten onderuit gehaald wilt zien - lees het.
"The Gaia Theory offers insights into climate change, energy, health, agriculture, and other issues of great, if not urgent, importance.
Overall, the Gaia Theory is a compelling new way of understanding life on our planet. It argues that we are far more than just the “Third Rock from the Sun,” situated precariously between freezing and burning up. The theory asserts that living organisms and their inorganic surroundings have evolved together as a single living system that greatly affects the chemistry and conditions of Earth’s surface. Some scientists believe that this “Gaian system” self-regulates global temperature, atmospheric content, ocean salinity, and other factors in an “automatic” manner. Earth’s living system appears to keep conditions on our planet just right for life to persist! The Gaia Theory has already inspired ideas and practical applications for economic systems, policy, scientific inquiry, and other valuable work. The future holds more of the same."
Niko Roorda 6
Annemiek van MoorstAnnemiek van Moorst 10
Niko RoordaDe laatste alinea is van een andere bron en die zet je idd op het verkeerde been. Had ik beter niet erbij kunnen zetten want is niet geheel correct zie ik nu maar is wel de algemene uitleg.
Kortom lees Latour.
Niko Roorda 6
Annemiek van MoorstMarieke46
Er is scepsis tegenover het huidige economische systeem. Maar hoe kunnen we gedegen onderzoeken welke andere opties er zijn? De wereldeconomie is zo ingericht, dat alles met alles verweven is. Op onderdelen zijn er mogelijkheden om alternatieven te verkennen, maar een heel systeem anders inrichten?
Zelf heb ik hier vele malen over nagedacht. Dit heeft echter niet tot vele resultaten geleid. Vandaar dat ik het idee van Niko Roorda een interessante optie vind om verder te verkennen.
Niko Roorda 6
Marieke46Het sterke van experimenten in virtual reality is dat ze niet onethisch kunnen zijn, in de zin van levenverwoestend: als je verliest in een spel, kun je gewoon opnieuw beginnen. Het zwakke is - ik geef het direct toe - dat het de vraag is in hoeverre je de conclusie kunt overzetten naar de echte werkelijkheid. Dat vraag dus om intensieve studie.
Inderdaad: in de wereldeconomie is alles verweven. Dat betekent dat je nooit wezenlijk iets verandert als je alleen een 'klein puntje van het weefsel' optilt. De fundamenten zullen veranderd moeten worden. Is dat onmogelijk? Ik denk het niet. Mensen die denken dat dit niet kan behoren volgens mij tot dezelfde categorie die eeuwenlang volhield dat mensen nooit zullen kunnen vliegen. Nu vliegen we. Met behulp van machines, ja - nou en? Mij geeft die constatering moed en hoop. Schouders eronder!
Elmar Otter 5
Niko RoordaBijvoorbeeld door te experimenteren met vormen van beloningssystemen voor bepaald (gewenst) gedrag. Dat soort beloningen kunnen net zo verslavend zijn als bijvoorbeeld nicotine of heroïne omdat ze in hetzelfde hersendeel (het beloningscentrum van de hersenen als ik me niet vergis) binnenkomen.
Daarnaast kun je ook van virtuele spellen PTSD oplopen als ik me niet vergis.
Bij het opzetten van virtuele experimenten zul je - o.a. uit ethische overwegingen - moeten inventariseren welke risico's deelnemers kunnen lopen.
Niko Roorda 6
Elmar Otterkees laan 1
the economic confidence model van Armstrong ook bekend?
Niko Roorda 6
kees laanWat nu precies de filosofie erachter is, zie ik niet zo duidelijk.
Kun je me vertellen waarom je denkt dat dit relevant is voor ons project?
Dor van Bilsen
Trouwens in de economie is problematiek van duurzame groei al een geruime tijd ( vanaf de jaren 70) object van onderzoek. Wellicht ten overvloede, verwijs ik naar het werk van o.a. Georgescu-Roegen en Herman Daly. Hun (fundamentele) inzichten en bevindingen leken en lijken mij nog steeds van kracht (relevant). Hun werk zou zonder meer een vruchtbare bodem zijn voor jouw project (boek). En vergeet onze (muzikale) Roefie Hueting niet.
Over duurzaamheid gesproken. Is de eis van entropie-verlaging niet de ultieme toets hiervoor ? Gaat je daar nog op in ?
Niko Roorda 6
Dor van BilsenGeorgescu-Roegen is een ander verhaal. Hij schrijft over entropie; en jij vraagt ernaar.
'Entropie' is een vaak misbruikt woord. Het is een in de natuurkunde exact gedefinieerde term, en het is de basis voor de beroemde 'Tweede Hoofdwet van de Thermodynamica', die stelt dat de entropie in een gesloten systeem (van voldoende omvang) niet kan afnemen.
Creationisten gebruiken deze wet wel eens om te bewijzen dat evolutie niet mogelijk is: het ontstaan van 'hogere' soorten zou een bewijs zijn van afname van entropie. Die redenatie bevat minstens drie denkfouten:
(1) nieuwere soorten zijn niet 'hoger' maar anders, ze als hoger beschouwen is een kwestie van keuze, niet van natuurkunde;
(2) zelfs als nieuwere soorten hoger zouden zijn, dan zegt dat niets over de entropie van het systeem 'Planeet Aarde'; en
(3), misschien wel het meest fundamenteel: de Aarde is geen gesloten systeem, het wordt voortdurend gevoed met hoogwaardige energie en daarmee met verlaging van de planetaire entropie door de Zon, waarvan de entropie continu in rap tempo oploopt.
Volgens mij mag je de natuurkundige term 'entropie' niet toepassen buiten het vakgebied van de natuurkunde. Ik heb dat nooit gedaan en ben het ook zeker niet van plan.
Annemiek van Moorst 10
Niko RoordaEntropie is de maat voor informatiedichtheid in een reeks gebeurtenissen. Informatie ontstaat als een gebeurtenis plaatsvindt waarvan vooraf onzeker was of deze daadwerkelijk zou gebeuren. In de informatietheorie wordt dit inzicht verder wiskundig uitgewerkt.
Niko Roorda 6
Annemiek van MoorstIk zie dan nog niet direct waarom duurzaamheid moet resulteren in verlaging van entropie, zoals Dor van Bilsen voorstelt. Dor, kun je dat toelichten?
Niko Roorda 6
Dor van BilsenFilosofie is derhalve per definitie geen tak van wetenschap. Daarmee verwerp ik de filosofie niet: het heeft zijn eigen waarde, een andere dan de wetenschap.
Geschiedwetenschap lijkt mij een prima tak van wetenschap.
Over menswetenschappen zoals sociologie en psychologie heb ik sterke twijfels, ik vermoed dat het inderdaad protowetenschappen zijn net als de economie. In hoofdstuk 1 schreef ik dat met de ontwikkeling van de neuropsychologie door de samenvoeging van twee vakgebieden (neurologie en psychologie) een protowetenschap zich ontwikkelt tot echte wetenschap.
Over de andere vakgebieden die je noemt laat ik het oordeel graag aan jou en anderen over. Misschien kun je nog even wachten tot half januari, als ik het slot van hoofdstuk 1 publiceer, met daarin definities van 'impetuswoorden' en 'protowetenschap'. Ik ben benieuwd naar je eigen opinie nadat je dat gelezen hebt. Hoor ik tegen die tijd weer van je?
Annemiek van Moorst 10
Niko RoordaWetenschapsfilosofie is een discipline van de filosofie die zich bezighoudt met het kritisch onderzoek naar de vooronderstellingen, de methoden en de resultaten van de wetenschappen. Daarbij rekent ze behalve de natuurwetenschappen bijvoorbeeld ook de sociale wetenschappen, de psychologie en de economie tot haar studiegebied.
Wetenschapsfilosofie heeft zowel een normatieve als een descriptieve taak. De eerste leidt tot de eis van filosofische of epistemologische adequaatheid - dat een wetenschapstheorie overeenkomt met filosofische ideeën - de tweede tot de eis van historische adequaatheid - dat de beschrijving overeenkomt met hoe wetenschap werkelijk bedreven wordt. Het werk The Structure of Scientific Revolutions van Thomas Kuhn maakte dat de nadruk van de eerste verschoof naar de tweede.
Elke wetenschap heeft een onderliggende filosofie, ook al wordt over die wetenschap het tegendeel beweerd.
Niko Roorda 6
Annemiek van MoorstWetenschapsfilosofie bestudeert niet alleen 'gevestigde' wetenschappen maar ook bijv. economie en andere protowetenschappen, dat klopt, en dat is natuurlijk prima.
Waarom je over reductionisme begint begrijp ik niet; ik heb het er niet over gehad, dacht ik. Reductionisme heeft zeer sterke kanten, maar ook beperkingen, die met name zichtbaar worden als het gaat over emergentie in complexe systemen.
Geologie is beslist een volwaardige wetenschap. Naar ik vermoed sinds de 20e eeuw, wellicht zo ongeveer sinds de continentale drift geaccepteerd wordt als een soort verbindend element - maar dat zeg ik kort door de bocht, ik heb het niet systematisch nagegaan, dus bind me er niet op vast.
De ruimte die ik hier heb is te klein om toe te lichten waarom psychologie nog niet in alle opzichten ontsprongen is aan het niveau van protowetenschap. Dat kost me een paar hoofdstukken, dus sorry, daar zul je nog even op moeten wachten. Wordt vervolgd. Een tipje van de sluier licht ik op in mijn volgende aflevering op 5 januari. (Daarin vermeld ik overigens o.a. het door jou genoemde boek van Kuhn, maar om een iets andere reden.)
Opnieuw bedankt voor je sterke bijdragen aan dit forum, en vast en zeker tot volgend jaar!
Annemiek van Moorst 10
Niko RoordaIk zag dat als consequentie van jouw definitie van wetenschap; hopelijk onterecht. We zullen de aarde bijv. nooit kunnen begrijpen met een paar wiskundige vergelijkingen. Het sterrenstelsel is veel simpeler en daarom wordt daar helass veel meer geld ingestoken.
Uit eigen ervaring: veel natuurkundigen die zich met menswetenschappen gaan bemoeien, hebben de neiging tot esoterisch denken zoals parapsychologie. Hoop (en denk ook) dat je dat niet hebt.
Psychologie is naar mijn mening een echte wetenschap die vooral multidisciplinair op zijn best is omdat het tot zinvollere hypothesen en toetsing leidt. Neurologie (en fysiologie en hersenwetenschappen) heeft minstens zoveel te danken aan de psychologie als andersom. Ik ben van de harde experimentele kant - funktieleer geheten nu psychonomie: leren, waarnemen, motoriek etc. Heb klinische neurologie gedaan en ben geschrokken van het niveau van wetenschappelijk denken bij medici i.h.a. en neurologen in het bijzonder.
Wacht verder je volgende hoofdstukken af. Fijne feestdagen!
Niko Roorda 6
Annemiek van MoorstEsoterisch denk ik bepaald niet, al deed ik dat ooit als tiener, en parapsychologie is wensdenken, naar mijn overtuiging als atheïst. In God of 'ziel' geloof ik niet; wel in liefde, schoonheid, solidariteit en andere waardevolle dingen. (Een van mijn komende afleveringen gaat over 'waarde': over geld en over dingen die je niet in geld kunt uitdrukken.) (Sorry voor het lelijke woord 'dingen', ik kan zo gauw geen beter woord bedenken.)
Over psychologie wil ik het graag binnenkort eens met je hebben: misschien onderschat ik het wetenschappelijk stadium daarvan. Ik laat me graag overtuigen - maar niet te gemakkelijk, vanzelf. Je deskundigheid in dat vakgebied zal zeker van pas komen.
Naar het niveau van wetenschappelijk denken van medici, waaronder neurologen, ben ik benieuwd.
Chris Eikelboom 4
Dag Niko, ik beschouw mezelf als fanatieke gamer en zou EVE online ook aanraden. Echter de verwijzing naar World of Warcraft zou ik niet gebruiken. Hierdoor krijg ik gelijk een sceptisch gevoel over de juistheid van het gehele onderzoek/artikel. Het lijkt net of iemand 'Sesamstraat' als voorbeeld gebruikt.
Daarentegen zijn virtuele economieën zeker interessant maar dat het 'gesloten' systemen zijn klopt niet en zo heeft ieder game een eigen economie(set of rules).
Voorbeeld: Path of Exile en Diablo 3
Voorheen moesten spelers van man-to-man ruilen d.m.v. chat. De makers kozen er specifiek voor om geen auction house te maken zoals in Diablo 3 (dezelfde makers Words of Warcraft). De auction house in Diablo 3 maakte het veels te makkelijk om virtuele items te verhandelen waardoor het nut (spelen om items te verkrijgen) verdwijnt waardoor spelers geen reden meer hebben om het überhaupt te spelen.
Desondanks bij Path of Exile waarbij de makers er voor kozen voor man-to-man ruilen en het probleem bij Diablo 3 te voorkomen, kwamen in loop der tijd buiten het spel, handel websites zodat mensen hun virtuele spullen makkelijker konden ruilen. Het van man-to-man handelen is ingewikkeld, kost tijd(belangrijk) maar was wel betrouwbaar. Alleen ontstonden er ook 'foute websites' waarbij echt geld gevraagd wordt of onbetrouwbare verouderde indexen.
Om hieraan tegemoet te komen hebben ze met Path of Exile een API ontwikkelt die items indexeert (spelers geven in-game aan dat de items te koop zijn) en deze data beschikbaar stelt aan betrouwbare websites (http://poe.trade). Hierdoor werd de wildgroei aan foute en onbetrouwbare websites beperkt en zat er toch nog een soort vertragende werking (handelen kost nog altijd persoonlijke handelingen). Bij Diablo 3 was relatief gezien nog altijd velen malen sneller.
Niko Roorda 6
Chris EikelboomIk weet niet waarom je zegt dat het niet klopt dat virtuele systemen gesloten systemen zouden zijn. Ik dacht niet dat ik dat heb beweerd. Wil je toelichten wat ik in jouw ogen fout doe?
Chris Eikelboom 4
Alleen ontstonden er 'slimme' handelaren die niet steeds op http://poe.trade gaan kijken maar direct de API inlezen en daardoor enkele seconden sneller waren dan dan deze index websites. Hierdoor vinden ze soms 'extreme' dure items voordat de markt het door heeft. Als gevolg daarop is er weer een patch uitgebracht waarbij de toegang beperkt wordt tot enkele websites die betrouwbaar zijn.
Dit zijn nog maar kleine voorbeelden wat er zoal in een virtuele economie rond gaat. Onderzoek hiernaar is zeker interessant en er zouden best voorbeelden kunnen zijn die toepasbaar zijn om de huidige klassieke economieën te verduurzamen. Alleen pas erg goed op dat het onderzoek goed gedaan is. Als gamer merk ik echt dat enig goede onderbouwing of verwijzing in dit artikel naar deze virtuele economie ontbreekt.
Ik ben geen expert in gamification, virtuele economieën maar toevallig wel ervaren met games zoals EVE Online, Diablo 3, Path of Exile, World of Warcraft. Met name mijn ervaring met economieën in EVE online kan ik in een later deel nog toelichten.
Niko Roorda 6
Chris Eikelboom