Omdat drinkwater zo ontzettend belangrijk is, is de leveringsplicht ervan wettelijk vastgelegd. Dat betekent onder andere dat noodplannen voor allerlei soorten bedreigingen voor het drinkwater klaarliggen. Ook voor een grieppandemie. Die plannen liggen er al sinds de Mexicaanse griep in 2009. Sinds de eerste geluiden rondom corona zijn deze vernieuwd. 

De plannen bereiden onder andere voor op rampscenario’s, zoals massale personeelsuitval. Ook in dat scenario moet de drinkwatervoorziening gewoon doorgaan. ‘Voor het zuiveren en vervoeren van drinkwater zijn weinig mensen nodig,’ zegt Vewin-woordvoerder Komduur. Vewin is de belangenorganisatie van de Nederlandse drinkwaterbedrijven.‘Het grootste deel van deze processen verloopt namelijk geheel geautomatiseerd. Bovendien kunnen de drinkwaterbedrijven onderling vaktechnisch personeel uitwisselen, ook bij de waterlaboratoria. In geval van een substantieel tekort aan personeel, kunnen de bedrijven hun krachten bundelen.’

Voor mensen in een kritische functie letten de drinkwaterbedrijven extra op. Ze werken zoveel mogelijk alleen en denken na over vervanging bij mogelijke uitval. Ook in de processen wordt goed gekeken naar wat echt belangrijk is, door alle activiteiten, die geen prioriteit hebben op te schorten. Zo garanderen de drinkwaterbedrijven dat ze blijven leveren. Geen reden dus om flessen water te hamsteren, benadrukt de woordvoerder. 

Zolang bepaalde chemische hulpstoffen geleverd worden en er genoeg energie is om de processen in stand te houden, komt er schoon drinkwater uit de kraan, blijkt na even doorvragen. ‘De drinkwaterbedrijven hebben voor tien dagen eigen voorzieningen,’ zegt Komduur. De sector staat in geval van nood vooraan in de rij als het gaat om stroom en chemicaliën, nodig om het water te zuiveren. ‘Zolang die chemicaliën geleverd worden en er genoeg energie is, komt de continuïteit niet in gevaar.’

Ook wanbetalers krijgen water

Inmiddels hebben de drinkwaterbedrijven besloten om gedurende de coronamaatregelen van de rijksoverheid geen wanbetalers meer af te sluiten. Eerdere afsluitingen worden op verzoek ook weer opgeheven. Dat is vooral belangrijk nu veel mensen zich in sociale afzondering bevinden, omdat schoon drinkwater behoedt voor ziektes.  

Afgaande op cijfers uit eerdere jaren, behouden zo deze maand al enkele honderden huishoudens op die manier hun drinkwatervoorziening. Het aantal afsluitingen wegens wanbetaling of leegstand verschilt per jaar, maar de laatst bekende jaarcijfers dateren uit 2016. Toen werden 7526 huishoudens van het water afgesloten. In de eerste zeven maanden van 2017 ging het om 3602 huishoudens.

De drinkwaterbedrijven worden voor deze maatregelen niet gecompenseerd. ‘Het is ook geen verplichting,’ zegt Vewin-woordvoerder Komduur. ‘Bedrijven doen dit vanuit hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Wel blijft de betalingsverplichting voor verbruik van drinkwater. Indien noodzakelijk sluiten we na afloop van de COVID-19 maatregelen van de rijksoverheid alsnog het water af.’

‘Virusverwijdering is hier in de drinkwaterwet verankerd’

Voor de rest zien de drinkwaterbedrijven door corona geen groot verschil in verbruik. Er wordt niet meer water gebruikt door al dat handen wassen (‘De hoeveelheid water die daarbij gebruikt wordt is klein ten opzichte van het totaalverbruik per dag’), maar de bedrijven lijden ook geen noemenswaardige verliezen. ‘Het gebruik van drinkwater wordt in rekening gebracht op basis van de afgenomen hoeveelheid en de tijdspanne waarin gebruik gemaakt wordt van de infrastructuur. Het vaste en variabele tarief worden vastgesteld op basis van kostendekkendheid en derhalve worden alle kosten van de drinkwatervoorziening gedekt vanuit de in rekening gebrachte tarieven,’ aldus Komduur.

Corona-poep

Omdat het coronavirus mogelijk in het oppervlaktewater terecht kan komen, wilden de Nederlandse drinkwaterbedrijven weten of het coronavirus de veiligheid van drinkwater bedreigt. KWR, het onderzoeksbureau van de drinkwaterbedrijven, ging meteen aan de slag. Gertjan Medema, microbioloog bij KWR, meldt aan de telefoon dat uit die check bleek dat het drinkwater veilig is. ‘Virusverwijdering is in Nederland als een van de weinige landen in de wereld in de drinkwaterwet verankerd: de waterbedrijven moeten laten zien dat hun zuivering voldoende virussen verwijdert.’ Elk nieuw virus wordt onder de loep gelegd: kan dit virus een probleem vormen voor de drinkwatervoorziening? ‘Coronavirussen kennen we al langer en daarvan weten we dat ze niet wateroverdraagbaar zijn. Daarom verwachten we niet dat dit een bedreiging zal worden, aangezien Nederlands drinkwater ook goed beschermd is tegen virussen waarvan bekend is dat ze via water kunnen worden overgedragen.’ 

Het drinkwater is dus veilig om te drinken, maar dat betekent niet dat water als verspreidingsroute (bijvoorbeeld via afvalwater) voor het nieuwe coronavirus volledig uitgesloten is. Ook bij haar volle neef, het Sars-coronavirus, is aangetoond dat het zich kán verspreiden via water. Daarvoor geldt het gekende voorbeeld van de massabesmetting in de Hongkongse woonwijk Amoy Gardens in 2003 als bewijs. Een man ging toen op bezoek bij zijn broer, ging daar naar het toilet, en besmette via zijn stoelgang meer dan driehonderd mensen in de woonwijk van torenflats, doordat het afvalwater vermoedelijk in de ventilatiesystemen terechtkwam. 42 van hen overleefden dat niet. 

‘Het zou me niet verbazen als dit nieuwe coronavirus zich ook zo kan verspreiden,’ zegt Medema. Meerdere onderzoeken hebben inmiddels aangetoond dat het nieuwe coronavirus zich ook via de stoelgang kan verspreiden. In het Britse medische tijdschrift The Lancetsignaleerden drie arts-onderzoekers deze mogelijke route van verspreiding al in februari: ‘Ondanks het feit dat het virus voornamelijk via druppels wordt overgedragen, kan dat ook via fecale uitscheiding, milieuvervuiling en zaken als handdoeken en geld. Kijkend naar het bewijs van fecale uitscheiding van zowel het Sars-coronavirus als het Mers-coronavirus (familie van het nieuwe coronavirus, red.), en hun vermogen om levensvatbaar te blijven onder omstandigheden die fecaal-orale overdracht ten goede zou komen, is het mogelijk dat het nieuwe coronavirus ook via deze route overgedragen zou kunnen worden.’

Coronavirussen zijn vatbaar voor ontsmetting via ethanol, chloor of bleekmiddel

Het tijdschrift beschrijft de implicaties van deze verspreidingsroute, bijvoorbeeld voor ziekenhuizen: ‘De mogelijkheid dat het nieuwe coronavirus fecaal-oraal wordt overgedragen, heeft vooral implicaties in gebieden met slechte hygiëne. Coronavirussen zijn vatbaar voor ontsmettingsmiddelen die ethanol, chloor of bleekmiddel bevatten. Strikte voorzorgsmaatregelen voor het werken met de stoelgang van coronapatiënten zijn noodzakelijk en de riolering van ziekenhuizen moet goed gedesinfecteerd worden. Ook het belang van veelvuldige, grondige handhygiëne moet worden benadrukt.’

In Hongkong is op dit moment opnieuw een geval bekend van vier mensen die in hetzelfde appartementencomplex besmet zijn door hetzelfde virus. In Nederland acht Medema dat echter heel onwaarschijnlijk, omdat onze gebouwen en leidingsystemen heel anders zijn ingericht. Hier is het vooral belangrijk dat mensen die werken met afvalwater zich goed aan de hygiënemaatregelen houden die ook al gelden voor andere virussen en bacteriën, bijvoorbeeld door geen nevel van afvalwater in te ademen. 

Ondanks het feit dat besmettingen via water zoals in Hong Kong in Nederland onwaarschijnlijk zijn, kijkt het KWR ook hier naar de aanwezigheid van het nieuwe virus in ons afvalwater. Dat gebeurt om een hele andere reden. ‘Vaak wordt gezegd dat rioolwater een spiegel is voor de samenleving,’ legt Medema uit. ‘We kijken of we het virus daarin aantreffen, niet zozeer omdat we denken dat rioolwater een belangrijke verspreidingsroute is, maar om te kijken of je via dat water de circulatie van het virus in de populatie kan volgen.’ 

KWR meldde dinsdag dat het inderdaad het nieuwe virus in het rioolwater heeft aangetroffen. ‘Omdat in de ziekenhuislaboratoria alleen COVID-19 patiënten met ernstige symptomen getest worden, zijn de gerapporteerde cijfers een onderschatting van het échte aantal patiënten,’ stelt het instituut. ‘De meeste mensen met de infectie hebben (gelukkig) milde symptomen en worden niet getest.’

Als het lukt om deze methode uit te bouwen en te valideren, kan deze rioolwaterscreening waardevolle extra informatie geven over de verspreiding van het virus in de bevolking. ‘Met deze methode kunnen we mogelijk ook meten of het aantal virusinfecties in een stad komende winter weer gaat toenemen.’