
© José Roberto V. Mora: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Amazing_Planet_Earth_-_panoramio.jpg
Onze economie is in zijn wezen niet duurzaam. Was ze dat wel, dan zou de wereld er een stuk beter uitzien. Het goede nieuws is dat dat mogelijk is, als de economie een echte wetenschap wordt. Maar daar is nogal wat voor nodig. Een omslag in denken, om te beginnen. En een boek. Lees meer
Onze wereld wordt geteisterd door grote structurele problemen. Klimaatverandering, armoede, instortende economieën, om er een paar te noemen. We beschikken over tal van middelen om deze op te lossen. Dat de problemen desondanks blijven bestaan, is volgens wetenschapper Niko Roorda een kwestie van economie. Vrijwel alle grote tragedies in de wereld, meent hij, zijn er doordat we economisch gezien niet begrijpen wat we doen. We moeten toe naar een economisch systeem dat intrinsiek duurzaam is, en hebben een economische wetenschap nodig die dat ontwerpt en invoert. Hierover schrijft Niko Roorda zijn nieuwste boek, en dat wil hij samen met de lezers van FTM doen.
Het achtvoudige pad naar de wetenschap
Een andere economie begint met anders denken over geld
Kunnen we vooruitgang meten?
Waarheid en werkelijkheid
Is winst hetzelfde als motivatie?
Groei moet, zegt de economie
Groei en rechtmatig eigendom
Economische impetuswoorden
Gekopieerde methoden
Vanzelfismen en andere mythen
Hoe ‘wij’ ons de wereld wisten toe te eigenen
Toen de mensen zich in de loop van honderdduizenden jaren over de aarde verspreidden, troffen ze overal gebieden aan die ze mooi of nuttig vonden en wilden hebben. En die ze daarna, indien nodig, met hand en tand (en later met tanks) verdedigden tegen anderen: ‘Van mij!’ Niko Roorda vervolgt hoofdstuk 3 van zijn boek.
Vooraf
Oei! Mijn Latijn is niet super. Misschien weet je nog dat ik een paar afleveringen geleden een ziekte introduceerde, de pervertitis economicus? Ik wist dat ik me daarmee taalkundig op glad ijs begaf, en dat bleek: ik werd direct op de vingers getikt (door mijn broer, die gymnasium gedaan heeft): dat moet natuurlijk pervertitis economica zijn, want pervertitis is vrouwelijk. Taalkundig gezien, uiteraard.. Vanaf nu is dat dus de naam van de economische ontstekingsziekte waar ik (en jullie allemaal) aan lijd.
Met het definiëren van deze gemene ziekte sloot ik hoofdstuk 2 (over waarde en geld) af en begon aan hoofdstuk 3 (over weeffouten, onduurzaamheid en de economische wortels daarvan). In de twee vorige afleveringen introduceerde ik een overzicht, onder meer van het begrip ‘duurzame ontwikkeling’, de SDG’s, de Triple P en de door mijzelf gedefinieerde Triade.
Vandaag begint het lange inhoudelijke gedeelte van hoofdstuk 3. Als eerste pak ik de planet-groep, waarbij ik gebruik maak van de indeling volgens de Triade. Voor je gemak herhaal ik figuur 3.2 even. In de aflevering van vandaag ga ik in op het vakje linksboven: Verovering.
Figuur 3.2. Negen groepen weeffouten
3.2. Ecologische onduurzaamheid (‘planet’)
Deze en de volgende twee paragrafen (3.3 en 3.4) zijn elk gewijd aan een van de P’s van de Triple P. Elke paragraaf is ingedeeld volgens de triade pakken – spelen – breken, geïntroduceerd in de vorige aflevering. In de huidige paragraaf, die over planet gaat, over ecologische duurzaamheid dus, betekenen die drie begrippen respectievelijk: veroveren – vervuilen – vernietigen. Deze drie woorden zullen achtereenvolgens gekoppeld worden aan drie voorname economische thema’s: eigendom; waarde; en handel & vrije markt.
3.2.1. Verovering (‘pakken’)
De planeet Aarde, met alles erop en eraan, is in eigendom genomen door de mensen. De wereld is van ons, althans volgens onszelf. Volgens veel van ons, in elk geval.
Toch is ‘eigendom’, niet als woord maar als het concept ‘van mij!’, niet als eerste door mensen uitgevonden. Kijk naar een hond die een bot heeft: heb je wel eens geprobeerd om een pitbull die grommend zijn tanden laat zien, een bot af te pakken? Goed, honden zijn door mensen gefokt. Maar je kunt ook denken aan een tijger in het wild: zou je die een prooi durven afpakken? Tijgers verdedigden hun bezittingen al voordat er mensen waren.
Ook gebieden, zoals bossen, steppen en moerassen, worden in eigendom genomen. Dat gebeurde honderd miljoen jaar geleden al, in een periode dat de dinosauriërs de wereld domineerden. Mieren bestaan al zeker honderd miljoen jaar, zonder veel wijzigingen: ze zijn een langlopend succesnummer van de evolutie. Het mierlijke territorium wordt met hand en tand tegen soortgenoten van andere nesten verdedigd, of juist met grof geweld op hen veroverd, wat tevens laat zien dat oorlog al evenmin door mensen is uitgevonden.
Het zijn niet alleen mieren die oorlog voeren. Onze naaste verwanten, de chimpansees, kunnen er ook wat van: groepen chimpanseemannen trekken eropuit wanneer het leefgebied van hun groep te klein is geworden. Ze vechten met de mannen van naburige groepen, doden er een aantal en pakken hun land af. Zo rapporteerde Jane Goodall over de gruwelijke, vier jaar durende ‘Gombe Chimpansee Oorlog’ die zich tussen 1974 en 1978 in Tanzania voltrok. John Mitani beschreef zelfs een tien jaar durende oorlog tussen groepen chimpansees in Oeganda, waarbij minstens achttien doden vielen.
3.2.1.1. Rechtmatig eigendom
Eigendom en afpakken bestonden dus allang voordat mensen ten tonele verschenen. Maar we hebben wel iets nieuws toegevoegd. Om te beginnen is dat het woord ‘eigendom’, als uitdrukking van het bewuste besef dat we heer en meester zijn over zaken als goederen, gebieden, ideeën, dieren en zelfs andere mensen.
Filosofen schreven boeken om ons eigendomsrecht met ethische of morele gronden te onderbouwen
Een tweede menselijke innovatie is dat we pogingen doen om onszelf uit te leggen waarom het ‘juist’, ‘goed’, ‘rechtvaardig’ of op zijn minst ‘rechtmatig’ is dat we zulke zaken in eigendom hebben. Religieuze leiders verklaren dat het gaat om een door God gegeven recht, in de vorm van eigendom of van rentmeesterschap. Filosofen schreven boeken om ons eigendomsrecht met ethische of morele gronden te onderbouwen. Belangrijke bijdragen zijn onder meer geleverd door Plato (ca. 380 v.C.), Aristoteles (ca. 350 v.C.), Thomas Hobbes (1642), David Hume (1739) en Karl Marx (1862). Daarbij schreven zij zowel over particulier eigendom, waarbij individuele mensen eigenaar van iets zijn, als over gemeenschappelijk eigendom, waarbij een grotere groep, bijvoorbeeld een land, gezamenlijk eigenaar is.
John Locke nam een interessant standpunt in. In 1689 schreef hij: ‘Hoewel de aarde, en alle lagere wezens, gemeenschappelijk van alle mensen zijn, heeft toch ieder mens het eigendom van zijn eigen persoon: niemand heeft daar enig recht op behalve hijzelf. De arbeid van zijn lichaam en het werk van zijn handen zijn geheel van hem. Dus als hij iets verwijdert uit de staat waarin de natuur het heeft verschaft en het vermengt met zijn arbeid of met iets dat van hem is, dan maakt hij het daardoor zijn eigendom.’
Dus wie een stuk grond met zijn zweet vermengt door het te bewerken, wordt er automatisch de eigenaar van, meende Locke. Op voorwaarde dat je de eerste bent die dat doet, want anders is het stuk grond al het eigendom van iemand anders. Waarbij dan bovendien de beperking geldt dat die ‘iemand anders’ lid moet zijn van de species homo sapiens, anders telt het niet. Dieren, niet zijnde mensen, kunnen geen eigenaar zijn.
Homo Sapiens
Het wonderlijke is dat onze voorouders ooit evenmin homo sapiens waren. Er was een tijd dat er nog geen ‘wijze mensen’ op aarde rondliepen. Dat veranderde, toen sommige primaten rechtop gingen lopen en steeds grotere hersenen kregen. Ergens in die tijd moet ons (volgens religies en filosofen) rechtmatige eigenaarschap begonnen zijn. Of misschien pas later, toen de eerste vaste woonplaatsen werden ingericht?
Als je vraagt hoe oud de mensheid is, is het antwoord momenteel: ruim driehonderdduizend jaar. Maar dat getal zou nog kunnen schuiven onder invloed van toekomstige nieuwe vondsten. De oudste archeologische resten die tot nu toe zijn gevonden, zijn aangetroffen in Marokko. Ze zijn naar schatting 315.000 jaar oud, en ze vertonen als eerste onmiskenbaar de kenmerken van de moderne mens.
Al geruime tijd daarvoor hadden zich andere diersoorten van ‘onze’ tak aan de evolutionaire stamboom afgescheiden – of wij van de hunne, want het is maar net hoe je het zien wilt. Veertien miljoen jaar geleden gingen orang-oetans en wij elk onze eigen weg; acht miljoen jaar geleden de gorilla’s. Twee miljoen jaar na het afscheid van de gorilla’s was er opnieuw een splitsing, toen wij – onze voorouders dus – één kant op gingen en een andere mensaap de andere kant, langs een tak van de stamboom die nog eens vier miljoen jaar later zou opsplitsen in de huidige chimpansees en bonobo’s.
Onze eigen tak, dat wil zeggen de in Afrika wonende tak waaruit de moderne mens voortkwam, splitste daarna nog vele malen. De meeste soorten die daaruit voortkwamen, zijn al lang geleden uitgestorven: het was een komen en gaan van mensapen en mensachtigen. Minder dan een miljoen jaar geleden, toen ‘wij’ al vrij duidelijk mensachtige trekken hadden, splitste onze tak opnieuw. Zo ontstonden – ergens tussen 800 en 400 duizend jaar geleden, volgens Dawkins & Wong – de Neanderthalmensen, die Afrika verlieten en zich in Europa en Azië vestigden. Later scheidden zich van hun tak de (wat minder bekende) Denisovamensen af: nog een nieuwe mensensoort.
‘Wij’ vervolgden ons eigen evolutiepad en vertoonden minstens 315.000 jaar geleden eigenschappen die kenmerkend zijn voor de moderne mens, homo sapiens. Vervolgens deden wij hetzelfde als homo neanderthalensis en zwermden eveneens vanuit Afrika uit naar Europa en Azië. De oudste sporen daarvan die tot nu toe gevonden zijn, bevinden zich in het huidige Israël en zijn circa 180 duizend jaar oud. Ergens tussen 120 en 80 duizend jaar geleden betraden wij ook het gebied dat nu China heet, waarna Australië op zijn laatst 45 duizend jaar geleden bereikt werd.
Honderdduizend jaar geleden leefden er minstens zes mensensoorten tegelijk. Maar 25 duizend jaar geleden was homo sapiens – wij dus – de enige nog levende mensensoort. Het was waarschijnlijk rond die tijd, gedurende een felle ijstijd, dat Amerika voor het eerst door mensen werd betreden. Zij kwamen uit Azië en arriveerden in Alaska via de dankzij de ijstijd tijdelijk drooggevallen Beringstraat: door het massieve landijs was het zeeniveau verlaagd. Helemaal zeker is die intocht niet: er bestaan ook alternatieve theorieën over de eerste Amerikanen. In Alaska konden de mensen als gevolg van de barre ijsvlakten duizenden jaren niet verder. Maar vanaf 17 of 16 duizend jaar geleden begonnen ze aan een lange gebiedsuitbreiding in de richting van de uiterste punt van Zuid-Amerika, waar ze rond 13 duizend jaar geleden arriveerden.
De laatste, geïsoleerde stukjes land volgden nog niet zo heel lang geleden. De Melanesische eilanden kregen menselijke bewoning vanaf misschien vijfduizend jaar voor nu. Via Polynesië werd Hawaï rond 400 na Christus bereikt, waarna Paaseiland vermoedelijk rond 800 of zelfs pas rond 1200 volgde. De hekkensluiter was Antarctica, dat in 1773 bijna werd ontdekt door James Cook, maar pas echt in 1820 door meerdere expedities. De eerste mens die het continent betrad was vermoedelijk scheepskapitein John Davis in 1821. Pas in 1978 werd er voor de eerste keer een mens geboren op Antarctica.
En nu is de hele wereld van ons.
Mensen, mieren en andere dieren
Is dat zo? Is de wereld van ons? Het is boeiend om eerst eens te onderzoeken wat zo’n bewering betekent vanuit een getalsmatige benadering. Het aantal mensen zit momenteel ergens tussen 7 en 8 miljard. De totale massa van alle mensen op aarde is 350 tot 400 miljard kilogram.
Als we de mieren konden vragen van wie de wereld is, zouden ze vermoedelijk zeggen: ‘Van ons.’
Als we de mieren konden vragen van wie de wereld is, zouden ze vermoedelijk zeggen: ‘Van ons.’ Niet alleen waren ze hier veel eerder dan wij, ze bewonen net als wij alle continenten. Met uitzondering van Antarctica, hoewel het bepaald niet ondenkbaar is dat ze daar inmiddels ook zijn, meegelift met menselijke reizigers. Volgens Hölldobler & Wilson zijn er 10 tot de macht 15 of 10 tot de macht 16 mieren ter wereld, dat is één miljoen mieren per mens. Jonathan Loh schat hun aantal nog hoger, namelijk 10 tot de macht 19. Als dat waar is, wegen de mieren acht keer zoveel als de mensen: wel drie biljoen kilogram. Gemiddeld merkt een mier weinig tot niets van de aanwezigheid van mensen, dus het zou logisch zijn als de mieren zichzelf tot koning van de planeet en als hoogtepunt en einddoel van de evolutie zouden benoemen – als ze dat konden.
Je kunt dezelfde vraag stellen aan de bacteriën: van wie is de aarde? Als ze konden antwoorden, zouden ze ons vertellen dat er geen twijfel is dat zij de eigenaars zijn van de planeet; er zijn meer dan 10 tot de macht 30 bacteriën, met een gezamenlijk gewicht dat drieduizend maal zo groot is als dat van de mensheid. Bacteriën komen op alle continenten en in alle zeeën voor, hoog in de lucht, diep in de grond, in vulkanen en op de bodem van oceaantroggen. Bacteriën doden mensen effectiever dan andersom, dus: wie zou er nu de baas zijn? Zelfs je eigen lichaam bevat meer bacteriën dan menselijke lichaamscellen: feitelijk ben je vooral een aangename behuizing voor meer dan een kilogram bacteriën, die samen ieder van ons keurig hebben getemd: we voeden ze, we beschermen ze tegen de omgeving en we voeren hun afval af. Ze berijden ons zoals wij paarden berijden. We kunnen ze niet eens missen: zonder bacteriën gaan we dood. Lang nadat de mens uitgestorven is, zullen de bacteriën nog steeds floreren.
En dan kun je die vraag natuurlijk ook aan de ratten stellen. Ook daarvan zijn er meer dan mensen, en we hebben veel van onze woningen zo gebouwd dat ze op prettige wijze huisvesting bieden aan grote rattenfamilies. Niet alleen onze huizen trouwens, ook onze tuinen, fabrieken, vuilnisbelten, parken, graansilo’s en schepen. Ook zij hebben ons getraind om goed voor hen te zorgen.
Maar: mieren, bacteriën en zelfs ratten zijn veel kleiner dan wij, en we zijn geneigd ze te negeren wanneer we stellen dat de wereld ‘van ons’ is. Die uitspraak krijgt dus pas de betekenis die wij ermee bedoelen, wanneer we ons richten op dieren die ruwweg even groot zijn als wij: we kijken liefst niet naar de micro- maar naar de macrowereld.
R.: U bent de heer, eh ... baars, naamloos, optredend als vertegenwoordiger van de groepering ‘Hang die Haak maar in Jezelf’?
b.: .....
R.: Pardon, wilt u antwoord geven?
b.: .....
V. (fluisterend): De heer baars, naamloos, kan niet praten, edelachtbare, hij heeft namelijk geen stem.
R.: Moet ú me dat vertellen? U bent de gedaagde. U bent zijn tegenpartij!
V.: Jawel, maar ik ben de enige die wél kan praten. Dus ik vertegenwoordig hem, zo’n beetje.
R.: O, juist. Hoezo heeft hij geen stem?
V.: Hij bezit geen stembanden.
R.: Wat een flauwekul! En is daar helemaal niets aan te doen?
V.: Wel, ik veronderstel dat we een stel stembanden bij hem kunnen implanteren.
R.: Goed, doe dat dan, en laat ‘m dan pas weer terugkomen!
= = =
R.: U bent de heer baars, naamloos, vertegenwoordiger van ‘Hang die Haak maar in Jezelf’?
b. (met een groot litteken onder zijn mond): .....
R.: Ja hoor eens, als u helemaal niets zegt, kunt u niet verwachten dat u hier iets kunt bereiken!
b.: .....
R. (fluisterend): Zeg, wat is er nou weer, waarom praat die knul niet?
V.: Hij heeft geen longen om zijn stembanden van wind te voorzien, edelachtbare.
R.: Hè? Wel, plant die dingen dan ook maar in of op zijn lijf, en tot die tijd wil ik hem hier niet meer zien, ja!
= = =
R.: U bent baars, naamloos, van die club van ‘Hang die Haak en zo’?
b. (nu met een grote vlezige zak die aan zijn lijf hangt): .....
R.: Meneer Visser, wat is er nu weer aan de hand? Hij heeft nu toch longen?
V.: Jawel, edelachtbare. Maar hij heeft geen spraakcentrum in zijn hersenen. Dus hij kan nog steeds niet praten, en hij zal het ongetwijfeld ook nooit kunnen. En hij kan ook geen pijn voelen. Dat blijkt wel, want anders had hij ook wel een stem om te gillen.
R.: O. Is dat zo?
V.: Vanzelfsprekend. Zal ik het u demonstreren?
R.: Goed, goed.
V. (verricht enige handelingen bij de heer baars, naamloos)
b. (hevig spartelend, nu met een haak in zijn bek): .....
V.: Ziet u wel!
R.: Inderdaad, dat is duidelijk genoeg. Dan kan ik zonder nadere overweging aan de uitspraak beginnen. Hm. De eis van baars, naamloos, is...
V.: Ogenblikje nog, als u het goed vindt. De zaak is namelijk nog eenvoudiger.
R.: Hoe bedoel je?
V.: Wel, ziet u, de heer baars, naamloos, bezit helemaal geen rechtspersoonlijkheid.
R.: Wat? Hoezo, geen rechtspersoonlijkheid? Hij is toch een natuurlijke persoon?
V.: Eh, dat inmiddels ook niet echt meer, vrees ik. Maar hij heeft zelfs nog nooit van zijn leven rechtspersoonlijkheid bezeten.
R.: Wat? Waarom niet?
V.: Omdat hij een eh, vis is. Daarom wordt er ook op hem gevist.
R.: Ja, nogal logisch. Dus ik zit mijn tijd hier een beetje te verdoen. De zaak is geseponeerd! Griffier, de volgende!
G. (luid): DE ZAAK VAN DE HEER HAAS, NAAMLOOS, NAMENS ACTIEGROEP ‘STOP DE WONING
De case illustreert dat filosofen zoals John Locke wel in prachtige volzinnen kunnen uitleggen dat het volkomen rechtvaardig is dat mensen eigendommen kunnen hebben, waaronder stukken grond, maar dat de historische werkelijkheid gewoon is dat we gepakt hebben wat we wilden hebben. Het enige recht dat wij toepasten was het ‘recht van de sterkste’. Met als kanttekening dat ‘wij’ gedefinieerd is als ‘leden van de club Homo Sapiens’.
Tenslotte
Natuurlijk: er zijn ook andere manieren om aan te kijken tegen de relatie tussen mensen, dieren en de natuur als geheel. Volgende keer ga ik daarop in, aan de hand van prachtige teksten zoals die van opperhoofd Seattle (in de versies waarin wij daar thans over beschikken), het Earth Charter en meer. Daarna bekijk ik wat we daaruit kunnen leren over ons gevoelsmatige en economische begrip ‘eigendom’, en wat dat zou kunnen betekenen voor onze economische theorieën.
Die volgende aflevering laat even op zich wachten. Ik ga een poosje zomervakantie vieren (fietsen in Friesland!). Tevens vermoed ik dat velen van jullie om vergelijkbare redenen afwezig zullen zijn. Dus ik maak even pas op de plaats. Mijn volgende aflevering mag je verwachten op vrijdag 31 augustus. Tot die tijd: prettige vakantie!
55 Bijdragen
W Hoogkamer 10
M.i. Is dit legaliseren achteraf van wat in de oorsprong al fout is.
Probleem nu is dat er in de wereld mensen geboren worden die niets hebben. En niet makkelijk iets zullen hebben want alles is al van iemand.
Voorts is ook nog de volkomen rechtvaardigheid die in de natuur zat ingebakken, n.l. het doodgaan waarna het induvidu niets meer HEEFT, bij wet uitgeschakeld, door een laatste wil heilig te verklaren.
Co Pater 7
W HoogkamerEn dit voldongen feit heeft vergaande economische consequenties gehad in de geschiedenis.
W Hoogkamer 10
Co PaterCo Pater 7
W Hoogkamerzie : https://youtu.be/wDmhPSs1d1g
Lex Kwee 3
Arne van der Wal 10
Lex KweeVerwijderd 36314 2
Arne van der WalVerwijderd 36314 2
Niko Roorda 6
Verwijderd 36314Ludovica Van Oirschot 15
Verwijderd 36314Verwijderd 36314 2
Ludovica Van OirschotLudovica Van Oirschot 15
Verwijderd 36314Co Pater 7
Duurzame ontwikkeling, in het woord ontwikkeling zit al de veronderstelling dat we bewust moeten zijn van de realiteit om deze realiteit dan ook te kunnen beheersen, een bewust proces dus.
Tegengesteld hieraan is de economie zelf, want waar is die op gegrondvest? op Laissez Fair. Dit betekend laat alles op zijn beloop en het komt goed. Hier is dus sprake van onbewuste ontwikkeling en dat kan alle kanten op, ook de verkeerde.
Laten we de gulden middenweg er eens bij pakken en het in verhouding zetten tot duurzame vs. economische ontwikkeling ( want wat ontwikkelt zich nu uiteindelijk ? )
Krimp – genoeg – groei
De Laissez Fair economie kan zowel krimp als groei als resultaat hebben, het is een onbewust proces wat onbewuste uitkomsten genereert. Ook een 0 resultaat is mogelijk maar dat is wat anders dan genoeg. Economische Taal kent ook uiteindelijk maar twee smaken, namelijk groei of krimp. De term economische ontwikkeling / groei doet ons ook nog eens geloven dat economie hoe dan ook iets positiefs is. En dat is een ernstige denk c.q. weeffout. Economische destructie doet dus zeker ook opgeld.
De economie van het genoeg is wat veel mensen willen, omdat ze wel inzien dat het huidige systeem niet werkt. Genoeg is de gulden middenweg tussen de “op zijn beloop laten “ uitkomsten die we groei en krimp noemen. Genoeg vraagt dus om een bewuste invulling, het kan niet vanzelf gaan.
Conclusie: duurzame ontwikkeling is principieel in een strijd gewikkeld met de economische ontwikkeling die een weeffout is vanwege het feit dat een ontwikkeling via organisatie moet verlopen en de economie dat niet toestaat. Dit zien we tevens terug in het lamgeslagen politieke proces, dat een dienstknecht is geworden van financiële gevestigde belangen en de nog immer feodale verhoudingen..
Ludovica Van Oirschot 15
Wellicht goed om ook het onderscheid te maken tussen bezit en eigendom. Hier wordt steeds het woord eigendom gebruikt maar meestal wordt er bezit bedoeld (denk ik). Vooral bij de overgang van mens naar dier is dit belangrijk. Dieren bezitten eventueel hun prooi, maar ze zijn er geen eigenaar van.
Niko Roorda 6
Ludovica Van OirschotMarla Singer 7
Of dit waar is weet ik niet maar als het waar is dan zou dat betekenen dat onze geschiedenis er heel anders uit heeft gezien.
Bezit is een van de begrippen van de mens dat een paradox is. Het groeit steeds schever. Van banken die veel meer mogen uitlenen dat ze hebben tot aan het auteursrecht geïntroduceerd door Koningin Victoria.
Een wereldmunt waar niemand voor gekozen heeft is een probleem. Een Nestlé die wereldwijd alle waterbronnen probeert te privatiseren is een probleem. Een Disney die het auteursrecht steeds langer uit wil rekken is een probleem. Natuurgebieden waarvoor mensen van hun grond onteigend zijn waarbij de overheid dat gebied bij opbod open stelt voor grondstofwinning is ook een probleem. Er zijn zelfs families die al lang voordat er überhaupt een overheid was bepaald land bezaten maar of door die overheid vermoord zijn of het land van ze afgepakt hebben. (Bijv. Indianen, aboriginals of kolonisten)
De grote gemene deler is het recht van de sterkste. Overigens hoort iedere Nederlander met een modaal inkomen bij de rijke 1% van de wereld. Betekend dat dat wij bij die meest sterken horen?
Co Pater 7
Marla SingerW Hoogkamer 10
Wat bezielt een Chineese regering om koste wat kost allerlei eilanden erbij te claimen. Welk belang heeft UK bij de Falklands.
Zo zal het mooie Taiwan met 20 miljoen hardwerkende goudeerlijke mensen het uiteindelijke slachtoffer wel worden van de ingezette handelsoorlog. We mogen verwachten dat Trump straks daarmee een succesje gaat boeken door te beloven dat hij dan wel even de andere kant op zal kijken.
Niek Jansen 9
W HoogkamerDe vraag is eerder gerechtvaardigd wat de VS bezielt zich te bemoeien met het lot van die miniscule eilandjes, die China claimt en die voor China strategisch niet zonder belang zijn.
Overigens blijven de Marshall-eilanden nog voor generaties onbewoonbaar door de tientallen atoomproeven die de VS daar heeft gehouden.
Een brutaler voorbeeld van imperialistische praktijken is moeilijk te bedenken.
YANKEE GO HOME.
Ludovica Van Oirschot 15
W HoogkamerNiek Jansen 9
In zijn boeken 'De Iure Praedae', met daarin het hoofdstuk 'Mare liberum', en 'Ius Belli ac Pacis''verdedigt hij het recht op oorlog voeren, schepen en goederen te roven, land te veroveren en slavenhandel te bedrijven en werd daarmee een vooraanstaand rechtsgeleerde, omdat hij de gewelddadige machts- en veroveringspolitiek van toen op juridische en moreel-ethische gronden steunde. Ook met zijn boek 'Pacta sunt servanda' speelde hij handig in op de gewoonte van de VOC om overal verdragen te sluiten, die gewelddadig ingrijpen legitimeerden bij z.g. 'schending' van die verdragen.
Mede op basis van citaten uit de bijbel en andere klassieken verdedigde hij ook het geweld uit 'mededogen' tegen z.g. barbaarse praktijken van 'wilden' die het natuurrecht ernstig overtraden zoals door incest, kannibalisme, hetero- en homosexuele 'orgiën en het daarom gerechtvaardigd was hun rijkdommen af te nemen.
Het mag wel verwondering opwekken dat hij daarom door velen de grondlegger van het internationaal recht werd genoemd, eerder van het recht van de sterksten in die koloniale tijden.
Met zijn standbeeld voor uitgerekend het Internationaal Gerechtshof (sic!) in Den Haag heeft Nederland een nationale held gemaakt van een geleerde die de koloniale schurkenstreken van toen juridisch en moreel rechtvaardigde.
Maar dat is de betekenis van meer standbeelden uit die tijd.
Mz59 7
Niek JansenNiko Roorda 6
Mz59Het lastige bij zulke filosofische beschouwingen vind ik echter, dat de pijn en het verdriet van individuele mensen - naar ik vermoed - in alle eeuwen hetzelfde zijn.
Natuurlijk kan ik dat niet objectief vaststellen (en dat kan niemand), want ik kan de emoties van anderen niet zelf voelen. Ik kan ze hoogstens via empathie mee-voelen, maar dat is niet hetzelfde.
Voor mij betekent dit, dat ik beschouwingen over veranderende maatstaven, en dus over ahistorische en unfaire vergelijkingen, niet al te belangrijk vind. Minstens zo belangrijk is toch, wat echte mensen echt meemaakten en voelden.
Of dat juist is? Dat kan ik niet bewijzen, net zo min als dat jij het tegendeel kunt bewijzen. Het is een persoonlijke keuze.
Mz59 7
Niko RoordaLa Casas nam het op voor de inheemsen van de Nieuwe Wereld. Dus wie het wilde zien kon het zien. Dat wilde dus niet iedereen, dat is waar. Las Casas heeft Karel V overgehaald om de indiaanse slavernij af te schaffen, en dat was dus in de 16e eeuw. Het gaat altijd om de macht. Zie bv MeToo, waar gaat dat over?
Maar een standbeeld van Hugo de Groot is toch wel terecht.
Niek Jansen 9
Mz59Mz59 7
Niek JansenNiek Jansen 9
Mz59Het is een nationale mythe om Hugo de Groot de 'vader van het internationaal recht' te noemen. Dat recht stond alleen ten dienste aan de VOC-handelslui, de veroveraars, kapers en mensenhandelaars. Je zou in die zin ook de 'Pax Americana' kunnen verdedigen, welke de imperialistische doelstellingen van de VS in de wereld legitimeert.
Zo zijn er meer mythes over 'de schurken des vaderlands', zoals over de genocidairs J.P.Coen en van Heutsz, de kaper en plunderaar Piet Hein, de slavenhandelaar Bontekoe en ook de oorlogsmisdadiger Colijn, onze latere premier.
Maar die mythes zijn hardnekkig, omdat niet alleen wij Nederlanders niet graag de misdadige kanten van onze geschiedenis toegeven.
Je noemt zelf het voorbeeld van de eerste onthullingen door Hueting in de 60-er jaren, die zoveel verontwaardiging opwekten bij de Nederlandse bevolking over de beschuldiging van oorlogsmisdaden door het KNIL-leger in Ned.Indië. Dat kon immers niet waar zijn dat Nederlanders die misdaden gepleegd hebben; dat doen alleen buitenlanders.
Mz59 7
Niek Jansenhttps://historiek.net/remy-limpach-brandende-kampongs-generaal-spoor/64316/amp/
Niek Jansen 9
Mz59https://www.bol.com/nl/f/de-tolk-van-java/9200000052023916/
Mz59 7
Niek JansenLudovica Van Oirschot 15
Niko RoordaNaar mijn idee is er wel degelijk een verschil in de beleving van emoties. De basisemoties (boos, bang, blij, bedroefd) zijn vermoedelijk wel grofweg "universeel" maar de situatie waarin en de mate waarin ze beleefd worden lijken me toch zeker deels historisch, cultureel en sociaal-economisch bepaald.
Ik heb zelf tamelijk veel oude romans uit de 18e/19e eeuw gelezen en het emotionele palet dat ik daar tegenkom is toch wat "vreemd aan het vandaag".
Een ander punt is de moraal. Een begrip als schurkenstreken verwijst niet op de eerste plaats naar een emotie maar naar een moreel oordeel. Morele oordelen zijn zeker historisch, cultureel en sociaal-economisch bepaald.
Het is opvallend dat de laatste jaren morele oordelen vaak in de categorie emoties worden ingedeeld, vooral vanuit neoliberale hoek. Dat is een de-moralisering van het leven. Het doet mij denken aan het TINA denken: het kan niet anders dus als je een ander oordeel hebt dan moet dat wel een gevoel zijn.
Vooral in het politieke debat kom je dat vaak tegen: als de ander anders oordeelt, is het lekker gemakkelijk om hem als emotioneel weg te zetten, en daarbij jezelf als de rationele partij neer te zetten. Dan hoef je al bijna geen argumenten meer te geven om als winnaar uit het debat te komen. Terwijl meestal aan beide zijden én emotie én ratio én moraal een rol spelen.
Ik denk juist dat het belangrijk is om dat te onderkennen: dat je zelf altijd op drie niveaus betrokken bent: als voelend mens, als denkend mens en als oordelend mens.
Co Pater 7
Ludovica Van OirschotWaar komen emoties vandaan, en waarom hebben mensen emoties, is dat niet lastig en irrationeel. Waarom is niet iedereen een Vulcan zoals mr. Spock. Calm, cool & collected. Dan zou de wereld er veel beter uitzien, bla bla bla. Emoties hebben dus sinds het recht van de sterkste een negatieve connotatie ( 1 ) meegekregen. Als iedereen zijn emoties uit zou schakelen en rationeel zou zijn, bla bla bla.
Door gedachte experimenten in het verleden zijn emoties er slecht vanaf gekomen. En mede daardoor hebben filosofen betoogd dat emoties uit het sociale leven gebannen moesten worden. Emoties werden als tegenstanders beschouwd en niet als bondgenoten. De psycholoog B.F. Skinner vond emoties nutteloos en ook Ayn Rand ( 2 ) beschreef dit negatieve effect van emoties in haar romans. Emoties staan voor ziekten en niet voor gezondheid werd beweerd. Emoties werden dus als tegenhanger gezien van rationaliteit.
In beeldspraak vinden we terug hoe emoties op een negatieve manier gepresenteerd werden middels uitspraken als: ik worstel met mijn verdriet, ik heb me door mijn enthousiasme laten meeslepen, ik kon mijn lachen niet inhouden, ik ben ziek van verliefdheid of hij is gek van woede. Er werd van uit gegaan dat emoties inferieure primitieve manieren zijn om de wereld waar te nemen, vooral in vergelijking met onze geëerbiedigde ratio.
Maar omdat het leven een veranderlijk dynamisch gegeven is. Zijn ook inzichten veranderlijk door nieuwe onderzoeksmethoden of de ontmaskering van de onjuiste interpretatie van de werkelijkheid in het verleden. Ook de waarheid evolueert, komen we vroeg of laat toch altijd weer achter, waarheid die ons wel of niet uitkomt dus ook.
( 1 ): Connotatie ('bijklank, ondertoon, bijbetekenis, gevoelswaarde')
( 2 ): Ayn Rand was een Amerikaanse schrijfster van romans en uitvinder van het objectivisme wat: individualisme en het rationeel en egoïstisch nastreven van eigen belang predik
Co Pater 7
Ludovica Van OirschotDe nieuwe inzichten hierin zijn dat emoties steun geven aan de grondslag voor onze sociale bindingen met vrienden, liefdespartners, familie en nakomelingen. Emoties kunnen niet door de ratio worden overheerst; zij zijn rationele en principiële oordelen in hun eigen recht. Emoties halen een ethische levenswijze niet onderuit; ze dienen ons als richtsnoer voor moreel handelen en helpen ons onderscheid te maken tussen wat er wel en niet toe doet. Emoties als medelijden, verlegenheid, dankbaarheid en ontzag leiden tot hogere Yen ratio’s en vormen de kern van een zinvol bestaan. Emoties dragen waardeoordelen in zich over eerlijkheid, onrecht, rechten, zuiverheid en wederkerigheid. Emoties zijn richtinggevend voor moreel denken en ethisch handelen in ons sociale leven. Zonder emoties zouden anderen ons koud laten, en wij hun. We zouden lijken op schepen die langs elkaar heen zeilen.
Dit is wat de Dalai Lama zei nadat hij een bezoek had gebracht aan Auschwitz: zulke gebeurtenissen als in Auschwitz hebben plaatsgevonden herinneren ons krachtdadig aan wat er kan gebeuren wanneer mensen – en breder, hele samenlevingen het contact met basale menselijke gevoelens verliezen
En eigenlijk had ik zelf al eens een vergelijkbare conclusie getrokken over de kredietcrises, waarvan ik voor 2008 al aangegeven had dat we met een morele crises te maken hebben i.p.v. met een kredietcrises. En deze morele crises ligt niet zozeer in het falen om emoties te beteugelen, nee meer in het falen om de irrationele ratio te beteugelen is mijn zienswijze. Emoties zijn immers verbonden met onze waarden. Er is trouwens iets geks aan de hand met de schijnbare tegenstelling tussen emoties en ratio. Als mensen zich lieten lijden door hun ratio, dan zouden we minder problemen hebben, maar ook bij rationele beslissingen speelt jouw emotionele gemoedstoestand een rol.
Co Pater 7
Ludovica Van Oirschot“ In het westen maken we een sterk onderscheid in emotie en ratio. In het oude China werd dit onderscheid niet of nauwelijks gemaakt.”
Emotie en ratio staan dan ook niet los van elkaar, sterker, je kunt ze niet los van elkaar beschouwen.
Emotionele evolutie
( Apenkolder )
Onderzoek over emoties leren ons iets over zijn oorsprong. Door emoties te onderzoeken bij apen, die qua gedrag zeer dicht bij ons staan heeft men ontdekt wat de evolutionaire grondslag van verschillende emoties zijn. Dit is het geen ze nu weten over emoties. Emoties zijn een aparte manier van communiceren buiten taal om, spierbewegingen in het gezicht, patronen van aanraking die wijzen op waardering, speelse stembuigingen die conflicten onschadelijk maken. Emoties gaan dus over verbondenheid met anderen, vormen onze morele kern, en zijn de bron van onze belangrijke morele intuïties. Wat weten we over verschillende emoties te melden, dat is het volgende:
1. Verlegenheid functioneert als een vertoon van geruststelling, dat anderen ertoe aanzet om te vergeven en vergeten.
2. De glimlach laat zien hoe hij geëvolueerd is als een signaal van gelijkheid en vertrouwen, en als teken van een bevredigende levensstijl.
3. Lachen is een uniek signaal van spel en luchthartigheid.
4. Plagen is een vorm van doen alsof en toneelspel, die mensen in staat stelt met conflicten en hiërarchieën om te gaan.
5. Aanraking, geeft mensen vertrouwen, vermindert depressie, en bouwt sterke immuunsystemen op.
Emoties zijn dus een zeer werkbaar instrument voor de menselijke omgang gebleken, wat feitelijk ook al door Darwin was gesignaleerd. Hij noemde sympathie de sterkste hartstocht. Emoties zijn de uiting van ons lichaam en ons denken. Dit houdt in dat als we denken zonder gevoel zoals de Vulcan Spock, we meer robots dan mensen zullen zijn.
“ Klere, wat een gevoelige kwestie.”
Co Pater 7
Ludovica Van OirschotHet is al een oud verhaal, in de 6de en 5de eeuw voor onze jaartelling was Confucius hier al mee aan het ( sumo ) worstelen geweest en had het begrip Jen ( 3 ) ontwikkeld. Het is het centrale begrip in de leer van Confucius, en heeft betrekking op een complexe mengeling van vriendelijkheid, menselijkheid en respect in de onderlinge omgang met mensen. Dit als weerwoord tegen het geweld, het materialisme en de hiërarchische godsdienst.
Hij propageerde een nieuwe manier om een zinvol leven te leiden door het cultiveren van Jen. Iemand die zijn eigen karakter vormt, vormt ook het karakter van anderen. Iemand die zich laat leiden door Jen, brengt de goede dingen van anderen tot vervulling, en niet de slechte.
" Van nature zijn we broeders, Door opvoeding worden we vreemden: Confucius "
( 3 ): De Jen Ratio , een manier om te kijken naar de verhouding tussen het goede en verheffende tegenover het slechte en cynische in het leven.
Goed boek over emoties en macht is: de mens is niet slecht van Dacher Keltner.
Niek Jansen 9
Mz59En geschiedenis is meestal geschreven vanuit de rechten en belangen van de sterksten, wat een heel eenzijdige benadering is.
Mz59 7
Niek JansenNiek Jansen 9
Mz59Waarom romantiseren wij Bontekoe met zijn scheepsjongens, terwijl het een beruchte slavenhandelaar was die de door de genocide van J.P.Coen ontbrekende werkkrachten op de Banda-eilanden moest aanvullen met Chinezen enz.enz. Ook wordt de geschiedenis van oorlogen geschreven door overwinnaars en konden zo de oorlogsmisdadigers aan de kant van de overwinnaars, zoals Stalin, Truman, Churchill en vele anderen hun straf ontlopen?
Ook krijgt de geschiedenis van 'de gewone man' veel te weinig aandacht, terwijl zij het meeste te lijden hebben van de beslissingen van machthebbers.
Mz59 7
Niek JansenNiko Roorda 6
Niek JansenVoorlopig bestudeer ik dat nog niet in detail: eerst 'planet' maar eens zorgvuldig voltooien. Maar ik neem me voor om binnenkort je voorstel goed te bestuderen. Om dat niet te vergeten, heb ik je commentaar gekopieerd naar mijn aantekeningen voor het betreffende gedeelte.
Ik dank je voor je waardevolle reactie.
Co Pater 7
Niko Roordaeen standbeeld neerzetten voor een idee wat echt positieve verandering heeft gebracht lijkt me dan een goede optie. bijvoorbeeld een beeld voor de officiële afschaffing van de slavernij. een beeld voor het invoeren van het stemrecht voor vrouwen. Minder Focus op mensen dus.
Elk jaar herdenken we de tweede wereldoorlog. Hier worden we herinnerd aan een slechte periode, maar verder dan : dit nooit weer komen we niet. Wat herdenk je dan uiteindelijk ? Blijkbaar hebben we als mensen behoefte om ons te identificeren met het goede ( mensen dus zoals Hugo de groot ) en moeten we steeds weer herinnert worden aan het kwade. ( dodenherdenking ) , maar wat leren we hiervan, wat vertelt het ons ?
Ik stel voor: een standbeeld voor: de nieuwe economie, met vermelding in kleine letters van wie de inspirators hier van zijn: Niki Roorda, henk van arkel, helen Toxopeus, Thomas Bollen, George van Houts, Frank klamer, Klaas van Egmond, Ludovica van Oorschot, Co Pater, enz enz.
Mz59 7
Co PaterLudovica Van Oirschot 15
Niko RoordaMarx laat duidelijk zien hoe de twee bronnen van welvaart: de natuur en menselijke arbeid, in het kapitalisme beide in steeds groeiende mate worden uitgebuit. Dat zijn geen twee losse processen, de twee zijn onlosmakelijk verbonden.
"De kleine Marx" van Geert Reuten is een inleiding.
Niko Roorda 6
Ludovica Van OirschotLudovica Van Oirschot 15
Niko RoordaIk ben heel benieuwd nara je gedachten erover.
Co Pater 7
Niko RoordaDit sluit ook prima aan bij dat boekje Niko.
Goede artikelen o.a. ook over Marx
Co Pater 7
Niko RoordaIk denk dat dit ook een interessant boek zal zijn ( verschijnen in september ). Titel : Geld en overheid. Ook het boek Geld van John Kenneth Galbraiht is zeer informatief ( sluit ook aan bij boek van Skidalsky ) over de economisch / politieke ontwikkelingen in amerika die wel leidend zijn geweest in hoe we nu leven.
Een ding is wel zeker: geld is never neutraal.
Co Pater 7
Niko Roordaenige toelichting over mijn verwijzing naar het boek Geld van John Kenneth Galbraith. In dit boek zie je heel goed de worsteling op economisch en politiek vlak met het monetaire systeem zelf, en focus was voornamelijk gericht op het in standhouden van dit wankele systeem, omdat inflatie, werkeloosheid altijd aanwezige sociale problemen oplevert. Je had dus monetair beleid die het systeem zelf aanging en fiscaal beleid wat sociale uitkomsten moest genereren.
Heb net : Geld van Felix Martin gelezen en dit boek is heel verhelderd en verdiepend over alles wat met geld en o.a. bankieren samenhangt. Ook hoe economische waarde is ontstaan, als uitvinding van de grieken. Wat democratie als uitvinding ( Solon ) moet gaan bijdragen aan de sociale wanorde van die tijd enzovoorts. Een heel goed boek die heel verdiepend inzicht verschaft in het fenomeen geld, financiën en bankieren. Martin's eindconclusie is : een grondige herziening en structurering van het systeem, zodanig dat het politiek sturen zoveel als mogelijk beperkt wordt. De politiek gaan immers ook over sociale samenhang.
Co Pater 7
Niko RoordaWat er in die tijd gebeurde ( ingezet door Hegel ) is het wezenlijke probleem weer actueel maken en theoretiseren namelijk: vervreemding. Dit zelfde proces zag je eigenlijk al in de tijd van Plato en Aristoteles en in Oosters filosofieën, want toen was vervreemding ook al het probleem.
Oplossing ligt niet in " vrijheid " als item op zichzelf staand, maar in de " bevrijding " van het probleem. Liberalen hebben het echte probleem dus feitelijk nooit goed onderkend.
Co Pater 7
Ludovica Van OirschotIk had zelf enige tijd geleden al de conclusie getrokken dat het communisme geen systeem is ( op die wijze wordt het altijd bekritiseerd ) maar een politieke beweging. Dit boekje bevestigd die zienswijze. Ook in het uitstekende boek van Gareth stedman Jones over Marx kun je die conclusie trekken.
wat Marx ons leert is dat het leven niet een dimensionaal is ( zie ook Herbert Marcuse : de een dimensionale mens ).
Daarom is het ook onzinnig om te zeggen dat Rusland een communistisch land is en Nederland kapitalistisch. Of Rutte die zegt: Nederland is een liberaal land. Het geeft alleen maar blijk van simplistische manieren van denken.
Ludovica Van Oirschot 15
Co PaterIk ben ook benieuwd naar de reactie van Niko Roorda.
Co Pater 7
Ludovica Van Oirschotdeze editie van spanning is ook zeer informatief, ook over Marx
Co Pater 7
Ludovica Van OirschotWat er in die tijd gebeurde ( ingezet door Hegel ) is het wezenlijke probleem weer actueel maken en theoretiseren namelijk: vervreemding. Dit zelfde proces zag je eigenlijk al in de tijd van Plato en Aristoteles en in Oosters filosofieën, want toen was vervreemding ook al het probleem.
Oplossing ligt niet in " vrijheid " als item op zichzelf staand, maar in de " bevrijding " van het probleem. Liberalen hebben het echte probleem dus feitelijk nooit goed onderkend.
Geertje Korf 2
"Het was een komen en gaan van mensachtigen." Dat impliceert dat de evolutionaire ontwikkeling nu is opgehouden. Dat is niet zo, we beschouwen "nu" alleen als een soort statische toestand. Terwijl het niet meer in een momentopname is in een altijd dynamische toestand.
"De mieren of de bacteriën zouden ook het eigendom van de aarde kunnen claimen."Zeker leuk. Alleen... er zijn ongeveer 12.000 soorten mieren beschreven. Aan het aantal bacteriesoorten waag ik mij niet eens. Die verschillen onderling net zozeer van elkaar als mensen en gorilla's, zo niet meer. Het is de vraag of ze elkaar als meer "soortgenoot" beschouwen dan pak-m-beet lieveheersbeestjes.
Voor het overige niets dan lof.
Niko Roorda 6
Geertje KorfWat de eerste opmerking betreft ("komen en gaan", momentopname), je hebt helemaal gelijk. Verderop zal ik daar uitgebreid op ingaan. Het betreffende stuk is al geschreven, maar publicatie op FtM duurt nog even. Ik vermoed dat je daarmee tevreden zult zijn.
Voor de tweede opmerking (mieren en bacteriën) heb ik gekozen voor de oplossing, dat ik er een voetnoot bij plaats. (Niet in de al gepubliceerde aflevering, wel in het boek.) Namelijk:
" De vergelijking tussen mensen en bacteriën, of tussen mensen en mieren, is niet helemaal correct. De (huidige) mensen vormen één soort, terwijl er zo’n 12000 soorten mieren zijn [bron?] en een zeer groot aantal soorten bacteriën, als er bij bacteriën überhaupt sprake is van soorten, aangezien ze zich ongeslachtelijk voortplanten via deling. De vergelijkingen zijn slechts bedoeld als illustratie om het menselijk eigenaarschap van de planeet te relativeren, ze vormen geen voorstel om dat eigenaarschap over te dragen."
Zoals je ziet, heb ik je getal van 12000 blindelings overgenomen. Daar mag het natuurlijk niet bij blijven. Kun je me een wetenschappelijke literatuurbron noemen waar het getal uit komt? Dat zou me helpen.
(Later:)
Ik heb toch even wat uitzoekwerk gedaan. De voetnoot is daardoor nu:
"De vergelijking tussen mensen en bacteriën, of tussen mensen en mieren, is niet helemaal eerlijk. De (huidige) mensen vormen één soort, terwijl er zo’n 15000 soorten mieren zijn (Guénard, 2016) en minstens een miljard soorten bacteriën (Dykhuizen, 2005), die hier eenvoudig worden samengenomen. De vergelijkingen zijn slechts bedoeld als illustratie om het menselijk eigenaarschap van de planeet te relativeren, ze vormen geen voorstel om dat eigenaarschap over te dragen."
Zie: http://antmaps.org en https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3160642.