Hoog tijd voor herfinanciering van de staatsschuld

Herfinancieren, of op z’n minst rentemiddeling toepassen. Het is een veelgehoord advies dat huiseigenaren met een hypotheek de laatste tijd krijgen van hun financiële raadsman. Logisch: de hypotheekrente staat veel lager dan enkele jaren geleden, en de hypotheeklening herfinancieren of de rente middelen zorgt dat voor veel lagere maandlasten. De honderden vrijgespeelde euro’s kunnen Nederlandse huiseigenaren mooi uitgeven, wat de economie ten goede komt. 

Waarom doet minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem eigenlijk niet hetzelfde met onze staatsschuld? Door oude schuld, met een hoge rente, af te lossen en nieuwe schulden aan te gaan tegen historisch lage rentes die voor lange tijd worden vastgezet, kan hij ervoor zorgen dat de Nederlandse rentelasten elk jaar met enkele miljarden dalen. Het kabinet kan die miljarden vervolgens inzetten om te investeren en de belastingen te verlagen. Lees maar mee.

Staatsschuld omhoog, rentelasten niet

Eind 2007 bedroeg de Nederlandse staatsschuld 259,9 miljard euro. Uit de statistieken van het ministerie van Financiën blijkt dat ons land over die schuld een gemiddelde rente betaalde van 4,2 procent. Per jaar kwamen de rentelasten daarmee uit op een bedrag tussen 10 en 11 miljard euro. Meer dan de helft van dat geld verdween uit ons land, omdat ruim de helft van onze staatsschuld in handen is van buitenlandse beleggers. Elk jaar vloeien miljarden euro’s, een veelvoud van ons begrotingstekort, naar het buitenland. 

Hoewel onze staatsschuld fors is toegenomen sinds eind 2007, zijn de rentelasten niet gestegen

Tegenwoordig staan wij als land voor zo’n 450 miljard euro in het krijt. Hoewel onze staatsschuld dus fors is toegenomen sinds eind 2007, zijn de rentelasten niet gestegen. Sterker nog, die zijn zelfs wat gedaald. Vreemd? Nee. Het heeft alles te maken met de historisch lage rentestanden. Volgens de cijfers van het ministerie van Financiën bedroeg de gemiddelde rente op onze nationale schuld in november dit jaar namelijk 2,5 procent, veel lager dan de gemiddelde rente eind 2007.

Maar zoals aan alles komt ook aan die periode van lage rente — wat zeg ik, van gratis lenen voor de Staat — een einde. De laatste tijd lopen de langetermijnrentes duidelijk op. Stond de Nederlandse tienjarige rente, de rente die de Staat betaalt om een lening af te sluiten met een looptijd van 10 jaar, in september nog op -0,024 procent, inmiddels kost zo’n lening de Staat 0,5 procent rente per jaar. Het slechte nieuws is dus dat de rente stijgt, maar het goede nieuws is dat de rente nog steeds zeer laag is. Over elke 1000 euro die Den Haag vandaag leent om in 2026 terug te betalen, betaalt Nederland welgeteld 5 euro rente per jaar.

Of de recente stijging het begin is van een normalisatie van de rente, moet nog blijken. Feit is wel dat met aantrekkende groei en stijgende inflatie het onbestaanbaar is dat de rentes níet gaan stijgen. Een goede stelregel is namelijk dat de langetermijnrentes een optelsom zijn van groei en inflatie, vermeerderd met een kleine risico-opslag voor de looptijd. Dat betekent dat ook de rente die de Staat betaalt om elk jaar geld te lenen, richting het niveau van eind 2007 zal klimmen. De Staat leent overigens elk jaar tientallen miljarden euro’s. Enerzijds om het jaarlijkse begrotingstekort te financieren, anderzijds om allerlei oude leningen af te lossen.

Nederlandse tienjarige rente: historisch ongekend laag

Dat de rente omhoog klimt, betekent dat de Nederlandse overheid in de toekomst met een ernstig financieel probleem te maken kan krijgen. Immers, als de gemiddelde rente over onze staatsschuld terugkeert naar zeg 4 procent, dan zouden de jaarlijkse rentelasten over onze staatsschuld uitkomen op circa 18 miljard euro per jaar. Let op: dit is geredeneerd vanuit de aanname dat onze staatsschuld vanaf nu met geen cent meer stijgt! En vergeet niet: we hebben het over 18 miljard euro aan rentelasten elk jaar. Afgezet tegen de huidige rentelasten, zou dat een extra jaarlijks terugkerende rekening van 7 à 8 miljard euro betekenen.

Gigantische meevallers

Hoeveel is dat, 7 à 8 miljard euro per jaar? Ter vergelijking: onze jaarlijkse uitgaven aan infrastructuur bedragen ongeveer 8 miljard euro. Aan defensie geven we elk jaar 7,5 miljard euro uit en aan veiligheid en justitie zo’n 10 miljard. Dat zijn allemaal uitgaven die straks misschien nog lager zullen moeten uitkomen zodat we die gigantische renterekening kunnen betalen. Hogere belastingen en andere heffingen zullen dan ook vrijwel zeker het gevolg zijn. Tenzij Dijsselbloem met onze staatsfinanciën hetzelfde zou doen dat miljoenen Nederlanders met hun hypotheeklening doen: de huidige historisch lage rente voor lange tijd vastzetten.

Wat zou dat opleveren? Om dat te illustreren gebruik ik een extreem voorbeeld. Stel dat het ministerie van Financiën aanstaande maandag een lening zou plaatsen van 450 miljard euro met een looptijd van 30 jaar, en met dat geld alle uitstaande staatsobligaties terug zou kopen — zeg maar een soort quantitative easing voor Nederland zou uitvoeren. De omvang van de Nederlandse staatsschuld zou daardoor natuurlijk gelijk blijven. Maar de rentelasten veranderen drastisch!

De Nederlandse overheid kan op dit moment een lening met een looptijd van 30 jaar afsluiten tegen een rente van 1,25 procent. Daarmee zou Den Haag onze jaarlijkse rentelasten tussen nu en 2046 elk jaar vastleggen op ongeveer 5,6 miljard euro. Nog steeds heel veel geld natuurlijk, maar daarmee zouden de rentelasten van ons land over de komende 30 jaar zo’n slordige 4 miljard euro per jaar lager uitvallen dan onze rentelasten in een normaal jaar. Vergeleken met de rentelasten bij een normalisering van de rente zou dat vastzetten van de lage rente tot en met 2046 zelfs voor een terugkerende jaarlijkse meevaller van ruim 12 miljard euro zorgen!

Met die miljarden die vrij zouden komen door de rente langdurig vast te leggen, kan Den Haag de inkomstenbelasting en de werkgeverslasten verlagen, waardoor werkenden meer over zouden houden (feitelijk een forse loonsverhoging) en de werklozen een grotere kans op een baan zouden krijgen — want voor werkgevers wordt het aannemen van personeel goedkoper dankzij de lagere werkgeverslasten.

Historische kans

Zoals gezegd, het in één keer herfinancieren van de hele Nederlandse staatsschuld is een extreem voorbeeld. Maar stel nu dat minister Dijsselbloem zijn ambtenaren de opdracht zou geven 100 miljard euro te lenen door een nieuwe 30-jarige staatsobligatie uit te geven en daarmee een aantal oude, dure leningen in te kopen. Leningen zoals de lening die in de boeken te vinden is onder de ISIN-code NL0000102317: 13 miljard euro zwaar en met een rentelast tot en met 2028 van 5,5 procent per jaar. Of lening NL0000102234 à 15 miljard euro, met een vaste rente van 4 procent tot en met 2037. Zulke leningen kunnen we als land vervangen door eentje met 1,25 procent rente. Bovendien: waarom zouden we als land deze lage rente tot en met 2046 vastleggen? Waarom niet nóg langer? Er zijn veel eurolanden die leningen met een looptijd van bijvoorbeeld 50 jaar uitgeven, en er zijn zelfs landen die een obligatie in de markt zetten met een looptijd van 100 jaar.

Helaas doet minister Dijsselbloem dit allemaal niet. Dat is te zien aan de gemiddelde looptijd van de Nederlandse staatsschuld. Bedroeg die begin 2008 7,4 jaar, met 7,2 jaar nu is hij sindsdien nauwelijks gedaald. Welke partij in de Tweede Kamer gaat zich hiervoor inzetten, zodat de Kamer de minister opdraagt de lage rente vast te leggen? Ik ben namelijk bang dat als we als land deze historische kans niet grijpen, dat ons letterlijk duur zal komen te staan: nog hogere belastingen en tegelijkertijd minder overheidsdiensten.