Neelie Kroes, de vice-president van de Europese Commissie, gaf vorig jaar opdracht aan de zogeheten werkgroep High Level Group om de status quo van het medialandschap te onderzoeken en aanbevelingen te doen om de persvrijheid en mediapluralisme in de Europese Unie te beschermen. Kroes kreeg begin deze week het 51-pagina’s tellende rapport overhandigd met tientallen aanbevelingen. Ze reageerde met de woorden ‘precies wat ik zocht’ en ‘de aanbevelingen in dit rapport zijn een belangrijke basis voor de zware en principiële discussie die wij dringend moeten voeren in de EU.’  Maar hoogleraren mediarecht schieten het rapport af.

Naast aanbevelingen zoals het uitbreiden van de bronbescherming (niet alleen voor beroepsmatige journalisten, maar ook bloggers) worden er ook voorstellen gedaan die de persvrijheid juist bedreigen. Zo adviseert de High Level Group, die onder leiding staat van de Letse oud-president Vike-Freiberga, om in ieder land een onafhankelijke mediaraad in te stellen die vergaande machtsinstrumenten krijgt toebedeeld zoals ‘het uitdelen van boetes, opleggen dat er verontschuldigingen worden gepubliceerd of het ontnemen van de journalistieke status.”  Deze mediaraden zouden weer onder bewind van de Europese Unie komen te staan. ‘De nationale mediaraden zullen een pakket Europese standaarden moeten aanhouden en ze zullen worden gemonitord door de Commissie zodat er aan de Europese waarden wordt voldaan,’ aldus de aanbeveling. 

Tribunalen
Nico van Eijk, hoogleraar informatierecht aan de Universiteit van Amsterdam, noemt het een 'slap aftreksel' van het Leveson-rapport, het Britse onderzoek naar aanleiding van het afluisterschandaal Rupert Murdoch's krant News of the World. ‘Als ik als academicus dit onderzoek zou doen dan had dit EU-rapport nooit gepubliceerd mogen worden, want het voldoet niet aan minimale randvoorwaarden van een onderzoek. Er dient eerst een inventarisatie gemaakt te worden met vragen als: is er een structureel probleem? Hoe zit de jurisprudentie in elkaar?' 

Volgens de hoogleraar is dat niet gebeurd. 'De positie van journalisten en de overheid kent een lange traditie die wordt gesteund door uitgebreide jurisprudentie bij het Europese Hof voor de rechten van de mens. En daarin staat niet dat er in codes wordt vastgelegd dat men Europa moet verheerlijken, dat journalisten uit hun beroep kunnen worden gezet of dat er een soort tribunalen, die media councils, worden ingesteld. Dat strookt niet met de Europese opvatting van vrijheid van meningsuiting en wat de vrijheid van journalisten moet zijn,’ aldus hoogleraar Van Eijk.

Baarlijke nonsens
Zijn Belgische collega Dirk Voorhoof, hoogleraar Mediarecht aan de Universiteit Gent, hekelt eveneens het rapport. ‘Vanuit juridisch oogpunt is er een groot bezwaar, want het rapport gaat in de richting van een monitoring-policy door de EU. Ze maken daarbij geen enkele verwijzing naar rechtspraak van het Europese Hof voor de mensenrechten op het gebied van expressievrijheid, media en journalistiek. Dat wordt compleet genegeerd in het rapport, dat is bizar.’

Voorhoof struikelt over de passage over het instellen van nationale mediaraden (zie kader) met machtsmiddelen. ‘Het afnemen van de journalistieke status is een zeer, zeer vergaande maatregel. Alleen in uitzonderlijke omstandigheden kan dat gebeuren, maar het rapport kondigt de sanctie aan zonder er voorwaarden aan te koppelen. Deze aanbeveling is ongenuanceerd en zelfs gevaarlijk, want de persvrijheid komt in het geding.’
Van Eijk noemt de voorgestelde sanctie ‘baarlijke nonsens’. Van Eijk: ‘Natuurlijk kun je journalisten straffen als ze de wet overtreden, maar je kunt geen beroepsverbod instellen. Na afloop van de Tweede Wereldoorlog werd er in Straatsburg al gezegd dat een beroepsverbod voor journalisten echt niet kan. Dat zo’n commissie nu gaat tornen aan deze fundamentele gedachte is zo gevaarlijk.’

‘Communisme 2.0’
Het rapport valt ook slecht bij Europarlementariër Daniel van der Stoep, die als onafhankelijk partij in Brussel/Straatsburg zit. ‘Het is een schandalig rapport, dit is communisme 2.0. Ze willen via strafmaatregelen de media achterna zitten, maar de EU heeft niets te zeggen over strafrecht. De EU mag de randvoorwaarden creëren voor de vrije pers, iets wat in landen als Roemenië, Bulgarije en Hongarije nauwelijks het geval is. Maar de EU moet zich niet met de inhoud gaan bemoeien. Ik geef dit rapport nul procent kans om overgenomen te worden.’

Kader: 

De meeste  opwinding ontstaat bij de onderstaande aanbeveling (zie ook pagina 7 van het gewraakte EU-rapport)

“Recommendation: All EU countries should have independent media councils with a politically and culturally balanced and socially diverse membership. Nominations to them should be transparent, with built-in checks and balances. Such bodies would have competences to investigate complaints, much like a media ombudsman, but would also check that media organisations have published a code of conduct and have revealed ownership details, declarations of conflicts of interest, etc. Media councils should have real enforcement powers, such as the imposition of fines, orders for printed or broadcast apologies, or removal of journalistic status.”