Op een paar plaatsen na was de Troelstrazaal in de Tweede Kamer helemaal gevuld voor de hoorzitting Bijzonder Beheer door banken. Met ondernemers die zich gemangeld voelen en hun adviseurs; met theatermaker George 'klinkers uit de straten, op naar de Zuidas' van Houts; met bankiers en met toezichthouders van de AFM. De afdeling Bijzonder Beheer, waar probleemkredieten van de bank terechtkomen, staat al ruim een jaar in de belangstelling. Afhankelijk van de spreker die aan het woord was, kreeg deze afdeling andere benamingen. Volgens oud-bankier Michiel Werkman was het een veldhospitaal, PVV’er Tony van Dijck sprak van een slachthuis, Rien Nagel op zijn beurt noemde Bijzonder Beheer 'een moeilijke hoek van het marktkapitalistische systeem waarin wij verkeren.' [Lees hier het dossier dat Follow The Money heeft over Bijzonder Beheer]

Ondernemer ook schuldig

De Rabo-bestuurder erkende dat de bank in de jaren voor de kredietcrisis veel te royaal was geweest met het verstrekken van leningen. 'Dat moeten we zonder twijfel erkennen. Dat is niet goed gedaan.' Maar hij benadrukte dat ook de ondernemer daar schuldig aan is. 'Er staan toch echt twee handtekeningen onder de akte.' En nu het minder goed gaat met de economie en het onderpand dat eerst door uitbundige kredietverlening steeds meer waard werd, juist steeds meer waarde verliest, is het aan de bankiers in ‘het moeilijke hoekje’ om het puin te ruimen. En dat gaat niet altijd zachtzinnig. Ondernemers klagen over verhoogde rentes, extra kosten voor bijvoorbeeld taxaties en over het gevoel dat de bank ze liever kwijt dan rijk was, desnoods door een faillissement te forceren. 

Ondernemers klagen over het gevoel dat de bank ze liever kwijt dan rijk was, desnoods door een faillissement te forceren

De Autoriteit Financiële Markten (AFM) constateerde enkele weken geleden in een rapport dat de communicatie door Bijzonder Beheer beter moet. Maar de toezichthouder constateerde ook dat er inhoudelijk weinig mis was met het optreden van de bank. Bijzonder Beheer kon steeds netjes verantwoorden wat zij deden. ‘Er zullen zeker fouten worden gemaakt, maar we hebben echt genoeg dossiers gezien om te zeggen dat er geen patroon van onredelijk handelen is,’ zei AFM-bestuurder Harman Korte tegen het handjevol Kamerleden dat bij de hoorzitting aanwezig was. In de helft van de gevallen voeren banken zelfs helemaal geen kostenverhogende maatregelen door, zo benadrukte Korte, renteopslagen niet meegerekend. Maar ook daar was niets mis mee. ‘Banken houden rekening met de draagkracht van de onderneming,’ en gingen dus niet tot het randje van wat zij wettelijk mochten.

Bank moet minder mogen

Maar in dat ‘mogen’ zat volgens veel andere sprekers de crux van het verhaal: banken mogen veel te veel. Er zijn drie grote banken in Nederland en wie in Bijzonder Beheer zit, komt bij vrijwel geen enkele andere bank meer binnen. Geen wonder dat de banken steeds meer rentemarge kunnen pakken op zakelijke kredieten en ondernemers, zo constateerde topcurator Willem Jan van Andel (door PVV’er Tony van Dijck ‘Van Ankel’ genoemd) tijdens de hoorzitting. ‘Theoretisch gezien kan de bank 30-40 procent rente rekenen. Dan doen ze juridisch niets verkeerd,’ zei oud-bankier Folkert Fennema, die tegenwoordig veel ondernemers in Bijzonder Beheer bijstaat. Dat komt doordat de Algemene Bankvoorwaarden, die zijn opgesteld door de Nederlandse Vereniging van Banken, zeer ruim zijn. ‘Het is net een kartel,’ stelde Fennema.

'De machtsbalans tussen kleine ondernemers en de grote banken is door die algemene voorwaarden en het gebrek aan concurrentie verstoord'

De machtsbalans tussen kleine ondernemers en de grote banken is door die algemene voorwaarden en het gebrek aan concurrentie verstoord, zo erkende een reeks van sprekers. ‘Ondernemers staan daardoor op achterstand,’ erkende AFM-bestuurder Korte. En ook MKB-Nederland, ONL voor Ondernemers, curator Van Andel en de oud-bankiers Fennema en Werkman sloten zich daar bij aan. ONL stelde voor dat de Algemene Bankvoorwaarden misschien maar eens moeten worden aangepast. Een voorstel waar veel Tweede Kamerleden wel meer over wilden weten.

Netjes een rekening sturen

Kunnen we renteverhogingen bij Bijzonder Beheer verbieden, vroeg PVV’er Van Dijck. Welke concrete maatregelen kunnen we nemen om de ‘royale’ bankvoorwaarden aan te passen, vroeg CDA’er Pieter Omtzigt. Simpel, zei Fennema: verbiedt de banken om zomaar kosten van de rekening van de onderneming af te schrijven, maar laat ze gewoon een nota sturen als ze vinden dat de ondernemer een taxatierapport moet betalen. Ook moet er volgens Fennema een einde komen aan het tussentijds verhogen van de rentes. ‘Als een bank met de klant een financieringsafspraak maakt, moet de bank die niet later kunnen wijzigen.’ De politiek moet daar volgens hem doorpakken, want van de brancheorganisaties komt het niet. ‘VNO NCW en MKB-Nederland zouden voor deze zaak moeten gaan staan, maar dat doen ze niet. Het is slappe hap.’ Curator Willem Jan van Andel (onder meer Econcern en Landis, maar ook onderzoeker van problemen bij het Slotervaart Ziekenhuis en adviseur van het noodlijdende warenhuis V&D) had daarnaast nog een ander punt om de machtspositie van banken aan te pakken. Volgens hem kunnen banken in Nederland veel meer zekerheden krijgen dan in andere landen, zoals door hypotheken, vorderingen op handelspartners te verpanden en dergelijke. ‘De bank kan elke dag zeggen: ik verpand alles en alles en alles. Ik was een keer op een bijeenkomst van bankiers en toen zei iemand: als we ook nog de goodwill kunnen verpanden, dan hebben we alles in onze macht.’

Falend management

Volgens Van Andel kan de huidige praktijk kwalijk uitpakken voor het mkb: hoe meer geld bij een faillissement naar de bank gaat, hoe minder er overblijft voor andere schuldeisers, waaronder vaak veel mkb-bedrijven die handelspartner zijn. ‘Vaak verkoopt de bank de activa en blijft bij een faillissement een lege bv achter,’ vulde Fennema aan. ‘Daar zit dan nog wel een schuld aan de fiscus in, en schulden aan andere mkb’ers. Dat kan maatschappelijk en ethisch niet.’  Van Andel benadrukte dat ‘een bank met een gedekte positie je grootste vijand is.’ Als de bank denkt geen geld te verliezen bij een faillissement, zullen ze je eerder richting uitgang duwen, ook al verliezen veel mensen hun baan en kunnen andere bedrijven naar hun vorderingen fluiten. De curator benadrukte echter dat hij niet alleen de banken de schuld wil geven van de problemen bij Bijzonder Beheer. ‘Uit onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de faillissementen de wijten is aan de kwaliteit van het management.’

Kosten verlagen, graag

Nico van Ruiten, van LTO Glaskracht, stelde dat banken vaak in hun eentje de beslissing nemen om de stekker uit een bedrijf te trekken. ‘Dan kunt u zeggen, dat is logisch, een ondernemer zal door willen. Maar het steekt ze vooral dat het geen gezamenlijk traject is geweest. De banken moeten transparanter en voorspelbaarder worden.’ Volgens Van Ruiten, wiens achterban van glastuinbouwers het de afgelopen jaren moeilijk heeft, benadrukte ook dat banken juist de kosten voor ondernemers moeten proberen te verlagen, in plaats van te verhogen. Dat laatste werd met instemmend geknik van Hans Biesheuvel en Leendert-Jan Visser van MKB-Nederland ontvangen, maar zij hadden er in hun eigen betoog niet om gevraagd.

’Op school is een negen een ruimte voldoende. Maar hier is het een zware onvoldoende’

‘In 90 procent van de gevallen zal het wel goed gaan bij Bijzonder Beheer, maar in 10 procent gaat het fout. En dat heeft een enorme impact. Daar gaat iets verloren dat ondernemers zelf hebben opgebouwd,’ zei Van Ruiten. Volgens hem zit daar ook een deel van de miscommunicatie met banken. ‘Banken herkennen niet voldoende de signalen die wij afgeven over misstanden,’ legt Van Ruiten uit: banken focussen op de negen gevallen waar het wel goed gaat, maar zien niet dat het probleem zit bij dat ene geval waar het fout gaat.’Op school is een negen een ruimte voldoende. Maar hier is het een zware onvoldoende.’ 

AFM gaat er niet over

De Tweede Kamerleden leken welwillend te luisteren en actief te vragen naar mogelijkheden om de Algemene Bankvoorwaarden aan te passen. Maar Van Andel benadrukte dat er ongetwijfeld een stevige lobby van de banken komt om dat tegen te houden. De banken schreeuwen volgens hem wel vaker ‘moord en brand’, terwijl er niets aan te hand is. AFM-bestuurder Korte benadrukte na afloop van de hoorzitting dat het punt over de Algemene Bankvoorwaarden ‘een goede discussie’ was, die bij de politiek thuishoort en waar hij als toezichthouder niet over gaat. Hij schoof het handvat van zijn dossierrolkoffertje uit, en liep weg, een zonnige middag tegemoet.