‘De bijdrage van [brievenbus-bv’s] aan de Nederlandse economie is beperkt en [staat] in geen verhouding staat tot de gederfde belastinginkomsten (...) in andere landen en met name in ontwikkelingslanden. De reeds genomen maatregelen zullen (...) er niet voor zorgen dat Nederland zijn positie als vestigingsland voor (nagenoeg) lege [bv’s] zal kwijtspelen.’ 

Opmerkingen als deze lezen we al jaren over het fiscale klimaat, dat aantrekkelijk is voor buitenlandse multinationals om belasting te ontwijken – niet zelden ten koste van ontwikkelingslanden. 

Maar deze tekst komt niet uit een rapport van een stampvoetende maatschappelijke organisatie. Hij komt wonderwel van een ambtelijke commissie ingesteld door Hans Vijlbrief (D66), de staatssecretaris van Belastingzaken. Bij de aanbieding van het commissierapport schrijft de staatssecretaris in een brief aan de Kamer dat hij de conclusies en aanbevelingen van harte aanbeveelt. 

Het geluid staat haaks op het hardnekkig ontkennen van Vijlbriefs voorgangers dat Nederland functioneert als belastingparadijs

Het is een geluid dat haaks staat op het hardnekkig ontkennen van het gegeven dat Nederland functioneert als belastingparadijs, zoals Vijlbriefs voorgangers als Willem Vermeend, Wouter Bos, Jan Kees de Jager en Frans Weekers steevast deden. 

‘Je kunt je met hand en tand blijven verzetten tegen het beeld dat het hier een belastingparadijs is voor bedrijven. Maar gelijk hebben is nog geen gelijk krijgen,’ zei Bos (PvdA) bijvoorbeeld als staatssecretaris van belastingzaken (2000 tot 2002). En toenmalig staatssecretaris Weekers (VVD) sprak in 2013 zijn steun uit voor een motie van de PVV om het fiscale klimaat niet langer ‘de kwalijke kwalificatie’ belastingparadijs op te plakken.

Succesvolle marketing

Het is overigens niet zozeer het wel en wee van ontwikkelingslanden dat Vijlbriefs commissie aan het hart gaat – wel de reputatie van Nederland: ‘Er is nog steeds een grote groep (nagenoeg) lege doorstroomvennootschappen die gebruikmaken van de Nederlandse infrastructuur, waarvan de bijdrage aan de economie gering is en die tegelijkertijd bijdragen aan een slecht imago van Nederland als het gaat om internationale belastingontwijking.’

De commissie onder leiding van Bernard ter Haar schrijft ook: ‘Dit is mede het gevolg van de vroegere succesvolle marketing van Nederland als hub voor internationale expansie, maar heeft geleid tot een erfenis waar Nederland op gepaste wijze afscheid van moet nemen om nationaal en internationaal geloofwaardig te blijven.’ 

Niet dat staatssecretaris Vijlbrief nu meteen het boetekleed aantrekt. Hij schrijft in zijn Kamerbrief dat Nederland juist voorop loopt in de aanpak van belastingontwijking, belastingontduiking en witwassen. Dit blijkt, volgens Vijlbrief, onder andere uit een bronbelasting die dit jaar is ingevoerd wanneer royalty’s en rente Nederland uitvloeien naar een belastingparadijs met heel lage of nultarieven (dat zijn er 21 op dit moment).

‘Nou, het probleem is heel groot, Nederland moet van ver komen,’ zegt belastingonderzoeker Gijs Verbraak van vrouwenrechtenorganisatie Action Aid. ‘Het zal nog wel even duren voor Nederland van de functie van doorstroomland voor belastingontwijkende bedrijven af is.’

‘Dit is een erfenis waarvan Nederland afscheid moet nemen om nationaal en internationaal geloofwaardig te blijven’

Toch is Verbraak gematigd optimistisch. ‘Het is goed dat nu gesteld wordt dat het fiscale beleid slecht is voor de reputatie van Nederland en schade berokkent aan andere landen. Het zal niet zonder slag of stoot gaan. Maar kijkend naar de partijprogramma’s van D66 en ChristenUnie, beide betrokken bij de huidige coalitieonderhandelingen, verwacht ik wel stappen.’

Ook Europarlementariër Paul Tang (PvdA), een onvermoeibare criticaster van het Nederlandse fiscale beleid, toont enig enthousiasme. ‘We lijken in de buurt te komen van een omslag, dat is wel spannend,’ zegt hij tegen Follow the Money. ‘Maar het is duidelijk dat Nederland deze erfenis niet zomaar kwijt is, de regering zal alles op alles moeten zetten om zover te komen. Ik vraag me af of wat er nu gebeurt, en wat er aan verdere voorstellen van Ter Haar ligt, wel ver genoeg gaat om een einde te maken aan doorstroomparadijs Nederland.’ 

Het is nog niet duidelijk of een nieuwe regering alle aanbevelingen overneemt. ‘Ik ben heel benieuwd naar het komende regeerakkoord,’ zegt Tang. ‘Het zou geweldig zijn als een omslag zich daar duidelijk in aftekent. Dat zou ook enorm helpen om de druk op te voeren op de andere belastingparadijzen in Europa, Ierland en Luxemburg voorop. Wat Nederland nu doet kan de toon bepalen in Europa de komende jaren.’

As van belastingontwijking

Dat Nederland van ver moet komen blijkt uit het meest recente rapport van het Tax Justice Network. Deze werkgroep van internationale maatschappelijke organisaties rangschikt Nederland bij de vier grootste belastingparadijzen ter wereld. 

Samen met het Verenigd Koninkrijk en zijn overzeese gebiedsdelen, Luxemburg en Zwitserland vormt Nederland de ‘as van belastingontwijking’, aldus Tax Justice. 

Multinationals en rijke individuen ontwijken jaarlijks 483 miljard dollar aan belasting en 55 procent daarvan gaat via die as. Voor dat bedrag kun je drie keer de gehele wereldbevolking vaccineren tegen covid, rekent Tax Justice voor.

Volgens een vorige week verschenen rapport van de EU Tax Observatory is Nederland, na Luxemburg en Cyprus, het land waar multinationals het minst belasting betalen. Het tarief is officieel 25 procent maar in de praktijk slechts 5 procent voor buitenlandse, internationaal opererende bedrijven. 

Nederland scoort binnen de Europese Unie het hoogst als ‘bewaarplaats’ voor intellectueel eigendom: merknamen, software, muziek of octrooien (met royalty’s als vergoeding). Het rapport van EU Tax Observatory houdt zich hierover op de vlakte. ‘Het kan erop duiden dat in deze economieën veel kennis huist of dat het een strategische locatie is voor immateriële activa van multinationale ondernemingen.’

De Commissie Doorstroomvennootschappen onder leiding van Ter Haar beschrijft de omvang van het probleem. Ze telt zo’n 12.400 brievenbus-bv’s, die ze definieert als ‘financiële instellingen en kredietverstrekkers binnen concernverband’. Oftewel: vennootschappen die worden gebruikt door multinationals om geld te verplaatsen. Dat kan in de vorm van rente, royalty of dividend, of door een lening van de ene aan de andere vennootschap binnen het concern. 

De commissie definieert brievenbus-bv’s als ‘financiële instellingen en kredietverstrekkers binnen concernverband’

De 12.400 brievenbus-bv’s hebben 4,4 biljoen (4.400 miljard) euro op de balans. Ze vormen daarmee met enige afstand de grootste financiële sector in Nederland, het balanstotaal van de banken is 2,2 biljoen euro. 

Ondanks dat astronomische bedrag, levert het Nederland niet veel op. Slechts 3.000 tot 4.000 directe banen en 650 miljoen euro aan belastinginkomsten. Dat klinkt wellicht als veel, maar op het geheel van belastinginkomsten is het weinig. Aan belasting en premies kwam in 2020 bijna 300 miljard euro binnen. Die 650 miljoen staat daarnaast in geen verhouding tot het bedrag waarvoor andere landen worden benadeeld, schrijft de commissie. 

Lastig uit te bannen

Ook dit is een heel ander geluid dan dat we gewend zijn. In 2013 werd nog beweerd dat de brievenbussector Nederland 2 miljard euro aan belastinginkomsten opleverde, en alleen al de trustsector zou goed zijn voor 5.000 tot 7.000 banen. ‘Die banen kunnen we niet missen,’ verklaarde toenmalig staatssecretaris Weekers in dat jaar in het parlement.

Er stroomt jaarlijks zo’n 170 miljard euro aan royalty’s, rente en dividend door Nederland. Alleen al met het doorsluizen van royalty’s naar Ierland en naar ‘lage-belastingjurisdicties’ onttrekken multinationals zo’n 3 miljard euro aan belastinginkomsten aan andere landen, aldus de commissie. 

Tussen 2015 en 2019 ging gemiddeld 25 procent van de gelden die Nederland uitgaan naar ‘lage-belastingjurisdicties’ (landen met een winstbelasting onder de 9 procent) als Bermuda, Kaaimaneilanden en Britse Maagdeneilanden. 55 procent kwam terecht bij Amerikaanse bedrijven. 

Een van de redenen waarom het lastig zal worden belastingontwijking via Nederland uit te bannen, is dat veel multinationals de bui al zagen hangen en maatregelen hebben getroffen. 

De Zweedse meubelketen Ikea, in de jaren zeventig een pionier in het creëren van een ingewikkelde fiscale structuur, verkocht al in 2012 zijn in Liechtenstein ondergebrachte merkrechten aan een bv in Nederland voor 9 miljard euro. Dat geld leende de Nederlandse bv weer deels van de Liechtensteinse vennootschap. Zo vloeit rente uit Nederland naar Liechtenstein en maakt de Nederlandse bv veel minder of geen winst die belast kan worden. En er staat nu 9 miljard euro fiscaal vriendelijk in Liechtenstein geparkeerd.

Ook de Amerikaanse schoenenproducent Crocs creëerde met de verkoop van merkrechten van de ene aan de andere vennootschap binnen het concern ‘compensabele verliezen’ die de belastingheffing stevig zal drukken. Het Spaanse telecomconcern Telefónica deed iets soortgelijks door een grote investering, de aankoop van telefoonprovider O2 in Duitsland, in één klap af te schrijven.

Fiscale planning

Een andere manier waarop multinationals zich voorbereiden op een nieuwe fiscale werkelijkheid is door daadwerkelijk verrichte werkzaamheden in hun ‘doorstroomvennootschappen’ te schuiven, zoals administratieve taken of verkoop- of marketingactiviteiten. 

Geneesmiddelenfabrikant Pfizer bijvoorbeeld, laat zijn coronawinsten nog steeds naar Nederland vloeien. De Nederlandse holding van Pfizer, C.P. Pharmaceuticals International cv, waarin een groot deel van de activiteiten buiten de VS zijn ondergebracht, meldt in het meest recente verslag dat ze verwacht dat omzet en winst zullen verbeteren door de verkoop van vaccins. 

Uit uitgelekte contracten met de overheden van Brazilië en Albanië blijkt dat die landen afrekenen bij de bv Pfizer Export in Capelle aan den IJssel, die zich behalve met het doorsluizen van geld bezighoudt met ‘de handel in en export van farmaceutische, cosmetische en consumenten producten, grondstoffen en overige goederen en het verlenen van daarmee samenhangende diensten’. 

Geneesmiddelenfabrikant Pfizer laat zijn coronawinsten nog steeds naar Nederland vloeien

Pfizer laat in een schriftelijke reactie aan Follow the Money weten dat het ‘zich volledig houdt aan de belastingwetten van, en alle verschuldigde belastingen betaalt in, alle rechtsgebieden waarin zij zaken doet’. ‘We willen duidelijk stellen dat C.P. Pharmaceuticals International cv niet gebruikt wordt, en nooit gebruikt is, om het betalen van belastingen te ontwijken door middel van enige vorm van agressieve fiscale planning.’

Een ander voorbeeld is sportkledingfabrikant Nike. Die laat alle inkomsten buiten de VS lopen via Nederland. Door de bv Nike Trading Company in Hilversum stroomde volgens het jaarverslag van 2020 12,6 miljard dollar. Daarnaast houdt ze zich bezig met ‘het onderhouden van contacten, direct of indirect, met en het inkopen bij fabrieken en het bieden van ondersteuning bij dergelijke contact- en inkoopactiviteiten van gelieerde ondernemingen’.

De combinatie van geld doorsluizen en echte werkzaamheden doet uiteraard niets aan de reële problemen veroorzaakt door belastingontwijking. En ze vervuilt de statistieken.

Er stroomt meer dan 4,4 biljoen euro door Nederland, maar hoeveel meer is onduidelijk. Ook de andere, eerder genoemde cijfers zijn te laag, de 170 miljard euro aan royalty’s, rente en dividend en de 3 miljard euro die andere landen jaarlijks mislopen door royalty’s door Nederland te laten lopen. De vermenging is ‘problematisch’ voor de ‘monitoring’ van fiscaal gedreven geldstromen, stelt de Commissie Doorstroomvennootschappen dan ook vast. 

Nexus

Er werken 197 mensen bij Nike Trading Company in Hilversum, wat in geen verhouding staat tot de omzet van 12,6 miljard dollar. Maar het lijkt wel een echt bedrijf en geldt officieel niet meer als brievenbus-bv. Dit is te ondervangen met regels die bedrijven dwingen de binding met Nederland – de hoeveelheid werkzaamheden en het aantal werknemers, ‘nexus’ in vaktaal – in balans te brengen met het geld dat er doorheen stroomt. 

Het vaststellen van de nexus zal een enorme klus worden, stelt een vooraanstaand fiscaal adviseur die voorheen bij de Belastingdienst werkte, op voorwaarde van anonimiteit. ‘Dat moet case by case-maatwerk zijn. En het is maar de vraag hoever je daarin wilt gaan. Je treedt op die manier in het vrije verkeer van kapitaal en dat wil je eigenlijk niet, dat is slecht voor het ondernemen. En hoe bepaal je wat relevante bedrijfsactiviteiten zijn? Het is mij niet duidelijk hoe Den Haag dit voor zich ziet. En hoe wil de Belastingdienst dit allemaal gaan controleren?’

‘Hoe bepaal je wat relevante bedrijfsactiviteiten zijn, en hoe wil de Belastingdienst dat controleren?’

Leo Neve, directeur van Neve Tax Consultants en verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, voorheen ook werkzaam als belastinginspecteur, beaamt dat. ‘Aan de ene kant willen we een vrij kapitaalverkeer, zonder beperkingen, en aan de andere kant willen we geen doorstroomvennootschappen. Dat gaat niet samen. Je kunt doorstromen alleen beperken door inbreuk te maken op vrij verkeer van kapitaal.’

‘Op beperkte schaal vindt die inbreuk al plaats’, zegt Neve, verwijzend naar de nieuwe bronbelasting op royalty’s en rente die Nederland heeft ingesteld. Wanneer die naar een lage-belastingjurisdictie gaan, heft Nederland sinds kort een belasting van 15 procent.

De anonieme fiscaal adviseur: ‘Maar daar plan je vrij makkelijk omheen, dan schuif je er gewoon een vennootschap in een ander land tussen, in Ierland bijvoorbeeld. Die belasting gaat Nederland dus ook helemaal niets opleveren.’

Te strenge regels zouden ook daadwerkelijke handel belemmeren. ‘Je kunt bijvoorbeeld niet verbieden dat een internationaal bedrijf een octrooi onderbrengt in een vennootschap in een buitenland en het van daaruit exploiteert, dan kan geen economie meer draaien. Dat is zo verweven in ons economisch model. Het maakt dit probleem in feite onoplosbaar.’ 

De roofkapitalisten lijken niet bevreesd dat belastingparadijs Nederland binnenkort sluit

De fiscaal adviseur: ‘Stel, een internationaal bedrijf exploiteert een met een octrooi beschermd oliepijpleidingensysteem in diverse landen waaronder Angola. Als je zaken doet in dergelijke landen wil je in een land zitten dat een belastingverdrag heeft met, in dit geval, Angola. En Nederland heeft de meeste belastingverdragen in de wereld. Je wilt ook dat je goede rechtsbescherming hebt, mochten er claims komen omdat er olie uit zo’n pijpleiding lekt. Nederland heeft een uitstekend rechtssysteem en is al decennialang een plek waar internationale conflicten op een goede manier worden opgelost.’

De roofkapitalisten die graag gebruikmaken van belastingparadijzen lijken vooralsnog niet bevreesd dat belastingparadijs Nederland binnenkort sluit. Tussen investeringsfonds CVC, het Bermudese trustkantoor Apex en mogelijk ook andere partijen is een biedingenstrijd uitgebroken om Intertrust, een van de grootste trustkantoren van Nederland. 

Volgens De Nederlandsche Bank is 70 procent van de doorstroomvennootschappen ondergebracht bij trustkantoren, en die vennootschappen zijn zodoende een belangrijke inkomstenbron voor deze sector. 

Doorstroomvennootschappen zullen dan ook voorlopig niet volledig uit Nederland verdwijnen, voorspelt Neve. ‘Het mooiste meisje van de klas krijgt de meeste aandacht en dat geldt ook voor doorstroomvennootschappen.’