Op een zonnige aprilmorgen in 2019 begint Reinoud Arts op zijn bedrijfsterrein in Doetinchem te slepen met grote containers, elk gevuld met 1000 liter schadelijke vloeistof. Met een heftruck laadt hij zeventien containers in een speciaal gehuurde vrachtwagen en rijdt ermee naar een ander terrein, zo’n vijfhonderd meter verderop. Daar dumpt hij ze pal naast de oprit. Dat mag niet, zegt de snel opgetrommelde politie. Daar hebt u geen vergunning voor. 

‘Een milieudelict,’ oordeelt Rienko Rutgers, de eigenaar van de containers. 

‘Een wanhoopsdaad,’ zegt Reinoud Arts. 

Om te begrijpen hoe Arts tot zijn wanhoopsdaad kwam, moeten we tien jaar terug in de tijd, naar dinsdag 4 mei 2010. Op die dag krijgt Rienko Rutgers van Rutgers Milieu bv een vergunning om water met blusschuim op te slaan op een bedrijfsterrein dat hij huurt van Reinoud Arts. Maximaal 10.000 kilogram mag hij er neerzetten, bij elkaar zo’n tien grote vaten. 

Rutgers, eerder werkzaam in de afvalverwerking, heeft via zijn hobby bij de vrijwillige brandweer blusschuim leren kennen als een afvalproduct dat nog niet op een degelijke manier kan worden gerecycled. Nu ruikt hij een zakelijke kans: hij is ervan overtuigd dat hij van blusschuim een ‘grondstof’ kan maken. Iets dat hem, naar eigen zeggen, eerder ook lukte met bluspoeder.

Nu ruikt hij een zakelijke kans: hij is ervan overtuigd dat jij van blusschuim een ‘grondstof’ kan maken

Met schuim is Rutgers nog niet zover, ook al bluft hij op zijn website van wel:

‘Blusschuim bestaat bijna altijd uit water en een schuimvormende middel. Bij Rutgers hebben we een systeem ontwikkeld waarbij beide componenten weer worden gescheiden. Hierdoor houden wij schoon water over en het schuimvormend middel. Beide componenten kunnen wij weer als grondstof of als gereed product gebruiken. [...] Wij hebben de oplossing voor zowel blusschuim als bluspoeder waarbij deze voor 100% kan worden gerecycled.’

Tien jaar later zegt Rutgers over de claim op zijn website: ‘Dat was misschien niet zo handig geformuleerd.’

Nadat hij in 2010 zijn vergunning kreeg, begint Rutgers van afvalverwerkers oude brandblussers en restanten blusschuim af te nemen. Een lucratieve business, want elke afgedankte blusser levert hem geld op. Afvalverwerkers willen er maar al te graag vanaf. Rutgers haalt de blussers vervolgens uit elkaar, voor het oud ijzer en het schuim, dat met honderden liters tegelijk komt binnenstromen. Alles brengt hij naar het terrein dat hij huurt van Reinoud Arts.

In 2011 dringt het tot hem door dat hij meer opslagruimte nodig heeft. Hij laat Herman, een van zijn medewerkers, een e-mail sturen naar de provincie met de vraag of de hoeveelheid vloeistof die hij mag opslaan, kan worden verruimd.

Het antwoord komt in 2012 en is verrassend:

Beste Herman,

De hoeveelheden zijn uit de aanvraag gekomen wij kunnen alleen vergunnen wat is aangevraagd. Dus dit aanpassen is nu niet mogelijk.

Naar mijn idee hoeft dit ook niet. Want de hoeveelheden die in de vergunning worden genoemd is de hoeveelheid accepteren afvalstof. Dit betekend [sic] dat jullie 10 ton aan blusschuim mogen innemen. Maar aangezien veel van dat blusschuim zogenaamd eigen afval is dus wat vrijkomt bij het leeghalen van de brandblussers is hieraan geen limiet gesteld. [...]

Het blusschuim dat Rutgers uit oude brandblussers haalt, zou ‘eigen afval’ zijn en losstaan van de 10.000 kilogram die hij maximaal mag opslaan. Verruimen van de vergunning is daarom helemaal niet nodig, meent de medewerker van de provincie Gelderland.

Vanaf dit moment gaat Rutgers steeds meer brandblussers innemen en ontmantelen. 

Wat hij naar eigen zeggen dan nog niet weet – zijn vrijwilligerswerk bij de brandweer ten spijt – is dat blusschuim giftige stoffen bevat: PFAS. Verschillende van deze poly- en perfluoralkylstoffen staan op de lijst ‘Zeer Zorgwekkende Stoffen’ van het RIVM. Ze zijn nauwelijks af te breken, en hopen zich op in de voedselketen.

Waarom kan Rutgers zo lang zijn gang gaan? Waar is de milieu-inspectie?

Fast forward naar 2018. Rutgers heeft inmiddels naar schatting 1300 containers met elk 1000 liter blusschuim geparkeerd op het terrein van Reinoud Arts. Ruim honderd keer meer dan de vergunning toestaat. En veel langer dan de maximumtermijn die de overheid voor de opslag van gevaarlijke stoffen in dit soort containers heeft vastgesteld. 

Waarom kan Rutgers zo lang zijn gang gaan? Waar is de milieu-inspectie? Al in 2011 constateerde de provincie Gelderland voor de eerste keer een milieuovertreding. Rutgers had toen 264.468 kilogram blusschuim in opslag, in plaats van de toegestane 10.000. 

De Omgevingsdienst Achterhoek (ODA), sinds 2013 verantwoordelijk voor toezicht en handhaving op het gebied van milieu, voert wél controles uit. Maar ook daarmee gebeurt verder niets. 

Rutgers kan dus jarenlang ongestoord veel meer blusschuimcontainers opslaan dan is toegestaan. Ondertussen is hij in Doetinchem een graag geziene man. Zijn bedrijf Rutgers Milieu levert een bijdrage aan het recyclen van afvalbergen, en er kunnen ook mensen terecht met een afstand tot de arbeidsmarkt. In 2014 komt toenmalig staatssecretaris van Sociale Zaken Jetta Klijnsma zelfs op bezoek. Wethouder Frans Langeveld (GroenLinks), onder meer verantwoordelijk voor werk en inkomen maar ook voor duurzaamheid en milieubeleid, gaat graag met de staatssecretaris en Rutgers op de foto.

Rutgers had gehoopt zijn gedroomde nieuwe ‘grondstof’ uit gerecycled blusschuim te slijten aan een groot bedrijf, maar de deal loopt in 2018 stuk. Een stevige klap. Hij heeft klanten nodig – en inkomsten – om zijn recyclemethode verder te ontwikkelen. Nu zit hij in zijn maag met honderden vaten giftig schuim. 

Op het terrein van Reinoud Arts kunnen ze niet blijven staan, die heeft een nieuwe huurder op het oog: pakketbezorger DHL. Arts zegt het huurcontract op in mei 2018. Hij spreekt met Rutgers af dat die de vaten naar een andere locatie brengt. Ze staan er bijna tweeëneenhalf jaar later nog steeds. 

Rutgers, in een interview met Follow the Money en televisieprogramma De Monitor: ‘Iedereen doet nu alsof ik die [vaten, red.] zomaar onder de arm kon nemen en ermee weggaan. Maar dat kan niet zomaar, zoiets kost tijd.’ 

Maar tijd is Rutgers niet ontzegd. Nadat het huurcontract is opgezegd, krijgt hij van Arts vijf maanden om een nieuwe locatie te zoeken. Pas als de vaten dan nog niet weg zijn, stapt Arts in november 2018 naar de rechtbank in Zutphen. 

De rechter bepaalt dat Rutgers nog twee maanden de tijd krijgt – tot 1 februari 2019 – om zijn spullen op te ruimen. Blijft hij in gebreke dan betaalt hij een boete van 100 euro per dag, en vanaf 1 maart 2019 zelfs 500 euro per dag.

Maar omdat Rutgers naar eigen zeggen pas op 1 april terechtkan op een ander terrein, geeft Arts hem wederom extra tijd. 

Op 2 april 2019 is voor Reinoud Arts de maat vol. Die blusschuimcontainers, het zijn er inmiddels zo’n 1300 en sommige lekken vloeistof in de bodem, moeten weg. Als Rutgers ze niet komt halen, gaat hij ze wel brengen. 

Arts is verontwaardigd maar hij hoopt dat het incident de omgevingsdienst tenminste wakker zal schudden

En zo zijn we terug bij het begin van dit verhaal. Arts huurt een vrachtauto met chauffeur, waar hij zeventien van de vaten inlaadt. Het terrein van Rutgers Milieu ligt maar 500 meter verderop. Daar zet hij de containers naast de oprit. 

Rutgers protesteert (‘dit kun je niet maken’) en belt de politie. 

Arts is alweer op zijn eigen terrein met een volgende lading aan het slepen als de politie hem maant ermee op te houden. ‘Bedankt voor het advies, zegt Arts, en hij brengt nog eens zeventien vaten naar het bedrijf van Rutgers. Niet veel later is de politie er weer, nu met versterking van de Omgevingsdienst Achterhoek. Ze maken hem duidelijk dat hij de containers terug moet halen, naar zijn eigen terrein. ‘Of je gaat een boete betalen’. 

Arts is verontwaardigd maar hij hoopt dat het incident de omgevingsdienst tenminste wakker zal schudden. Tot nu gebeurde er na hun controlebezoekjes niets.

Het is op die aprildag zestien maanden geleden dat Arts voor het eerst aan de bel trok met een verzoek om handhaving.

Uiteindelijk, in juni 2019, gaat de Omgevingsdienst Achterhoek toch handhaven. Ze doet een vooraankondiging van een last onder dwangsom: Rienko Rutgers moet vóór 26 augustus 2019 zijn overtreding op het terrein van Arts ongedaan maken. Zo niet, dan betaalt hij tot maximaal 17.500 euro. ‘Dit (...) gelet op de geconstateerde lekkages van de verpakkingen en de geconstateerde verontreiniging op het terrein.’ 

De omgevingsdienst zegt niet eerder te hebben ingegrepen, omdat men ervan uitging dat er alleen ‘water met zeepoplossing’ in de vaten zat. Blijkbaar had niemand ooit de moeite genomen erin te kijken en een monster te nemen.

In september 2019 bepaalt de voorzieningenrechter in Arnhem dat de e-mail van de provincie waarop Rutgers zich sinds 2012 beroept (‘Beste Herman’) niet rechtsgeldig is. Het schuim uit oude brandblussers is geen ‘eigen afval’ en hij had nooit meer dan tien containers op het terrein van Arts mogen stallen.

De Omgevingsdienst Achterhoek verwijt Rutgers de vloeistoffen niet in een ‘deugdelijke verpakking’ op te slaan. ‘De toezichthouders hebben op 11 juli 2019 een IBC aangetroffen die leeggelopen lijkt, er is een IBC aangetroffen die open is aan de bovenkant en er is een IBC aangetroffen die is ingedrukt of vacuüm gezogen.’ De toezichthouders hebben ook blusschuim gevonden in plastic zakken, en aan de hand van foto’s vastgesteld dat een container langzaam leegloopt. Het schuim is mogelijk in het riool terechtgekomen.

Om die reden vraagt het Waterschap Rijn & IJssel – verantwoordelijk voor de waterkwaliteit in het gebied – aan Arts om het regen- en andere water op zijn terrein op te vangen, en op te slaan in een nieuwe container, zodat er geen gifschuim meer het riool inloopt. 

Voor de bodem is het dan al te laat. Een onderzoek door advies- en ingenieursbureau Antea Group laat zien dat de PFOS-waarden enorm verhoogd zijn in de bodem onder het terrein en het daarop aansluitende bos. Op het meest verontreinigde punt is zelfs een PFOS-waarde van 6300 microgram per kilogram grond vastgesteld, terwijl het RIVM een risicogrens hanteert van 110 microgram. 

En ook het grondwater is vermoedelijk al aangetast. Onderzoekers van de Vrije Universiteit Amsterdam die PFAS al jaren bestuderen, hebben in opdracht van Follow the Money en De Monitor appels van een buurman van Arts’ bedrijfsterrein onderzocht: ook in de appels zijn de PFOS-waarden verhoogd.

Wie gaat dat betalen?

De vaten verwijderen, het terrein saneren, het water filteren; wie gaat dat allemaal betalen? De kosten van alleen al het verwerken van het schuim uit de vaten worden geschat op ruim een miljoen euro. Voor grondsanering lopen de prognoses erg uiteen: ‘Er worden bedragen genoemd van tussen de drie ton en de vier miljoen euro,’ zegt terreineigenaar Arts. ‘De verzekering zal dat nooit allemaal dekken.’

De zaak ligt op dit moment politiek erg gevoelig. De wethouder die politiek verantwoordelijk is voor de Omgevingsdienst Achterhoek, Frans Langeveld, is ook lid van het algemeen bestuur van de Omgevingsdienst Achterhoek. En wanneer Karen Kamps, een raadslid van zijn eigen partij, probeert de lekkende vaten in de media onder de aandacht te brengen, wordt ze door haar partij gevraagd voorlopig niet met de pers te praten. ‘Zulks ter voorkoming van schade aan de afdeling GroenLinks Doetinchem e.o.’

De wethouder die verantwoordelijk is voor de Omgevingsdienst Achterhoek is er ook lid van het algemeen bestuur 

Ook de Omgevingsdienst Achterhoek mag niet praten met de pers. ‘De ODA heeft niet teruggebeld, omdat de gemeente de woordvoering doet,’ zegt de gemeente Doetinchem in reactie op een verzoek van Follow the Money aan de omgevingsdienst. 

Wethouder Langeveld is echter ook niet bereikbaar voor de pers. Mark Boumans, burgemeester van Doetinchem en portefeuillehouder Handhaving, heeft de zaak van de blusschuimvaten naar zich toegetrokken en voert het woord. Hij verklaart in De Gelderlander waarom de vaten nog steeds op het terrein van Arts staan: ‘Als we als gemeente de vaten weghalen is de kans kleiner dat we de kosten nog op Rutgers of Arts kunnen verhalen.’

Ondernemer Rienko Rutgers zal de schade niet kunnen vergoeden, zijn bedrijf Rutgers Milieu is op 7 mei 2020 failliet verklaard. Als hem in een interview met De Monitor en Follow the Money wordt gevraagd of hij vindt dat hij niets misdeed, antwoordt hij: ‘Ja, dat vind ik ja. Of iemand moet gaan aantonen dat ik dingen verkeerd heb gedaan. Ik ben te goeder trouw geweest en bezig geweest om dingen te ontwikkelen.’ Van eigen verantwoordelijkheid voor het naleven van de vergunning wil hij niets weten. ‘Er is nooit een opmerking gemaakt door ODA of provincie tijdens de controle.’ 

Omdat er bij Rutgers niks te halen valt, probeert de gemeente de schade te verhalen. Eerst op het bedrijf van de vervuiler, Rutgers Milieu bv, dan toch weer op Rienko Rutgers zelf, en vervolgens op terreineigenaar Reinoud Arts. 

Burgemeester Boumans vindt die gang van zaken niet meer dan logisch. ‘Ik kan de silo’s nergens anders opslaan, omdat de vergunning op het terrein van Arts ligt,’ zo laat hij ons weten. Dat het inmiddels om veel meer schuim gaat dan volgens de vergunning is toegestaan, laat hij onvermeld. 

Zo dreigt degene die als eerste aan de bel trok over de verontreiniging, uiteindelijk op te draaien voor de kosten van het opruimen. De overmoedige ondernemer en slapende toezichthouders gaan vrijuit.

Reinoud Arts legt zich er niet zomaar bij neer. ‘Als de gemeente de kosten op mij wil verhalen, zeg ik: leef je uit. Ik ga door tot bij de Hoge Raad. Het kan toch niet zo zijn dat alle ambtenaren negen jaar lang hun kop in het zand steken, vervolgens sorry zeggen voor de fout en de rekening dan bij jou neerleggen, alleen omdat het jouw terrein is?’ 

En de containers blusschuim? Die staan er nog steeds te lekken. De houten pallets waar ze op staan, zijn inmiddels verrot. Sommige containers zijn groen uitgeslagen en in elkaar gezakt. Als het regent komt het PFAS-schuim onder je voeten uit de grond. Pas wanneer Reinoud Arts en de gemeente Doetinchem het eens worden over een volgende stap, kunnen ze worden opgeruimd. Dan zal duidelijk worden hoe groot de vervuiling daadwerkelijk is.