Maandenlang al domineert 'Griekenland' het nieuws. Blijven ze wel of niet in de euro? Wordt een deel van hun schuld afgelost? Wie knippert het eerst met zijn ogen? De trojka of de Grieken? 'A never ending story', zo kunnen de maandenlange onderhandelingen tussen de Europese instituten en de Grieken wel worden gekarakteriseerd. Maar aan dit eindeloos voortslepende conflict lijkt nu toch een eind te komen. De Griekse premier Tsipras heeft een referendum uitgeschreven op 5 juli aanstaande met de vraag: 'accepteert u het voorstel van de trojka of niet?'

IMF

Op 30 juni moet Griekenland bijna 1,6 miljard euro aflossen aan het IMF, maar een woordvoerder van de Griekse regering heeft maandag al laten weten dat dit niet gaat gebeuren. De ECB heeft afgelopen weekend besloten om de liquiditeitssteun ELA (Emergency Liquidity Assistance) te handhaven op het niveau van vorige week vrijdag (89 miljard euro), waardoor de regering genoodzaakt werd beperkte kapitaalcontroles op te leggen: de Grieken kunnen per dag maar zestig euro opnemen en de banken blijven dicht tot na het referendum van aanstaande zondag.

Na het mislukken van de onderhandelingen begon het zwarte pieten

Na het mislukken van de onderhandelingen begon direct het Zwarte Pieten. De Griekse premier Tsipras verweet de trojka chantage en Commissievoorzitter Juncker noemde op zijn beurt de Grieken 'leugenaars'. In een voor zijn doen ongewoon lange toespraak vertelde 'Lügenmeister' Juncker echter wel zaken die niet klopten. Zo zei hij dat de trojka voorstellen geen kortingen op lonen en pensioenen bevatten, maar dat is niet juist. Hoe dan ook, dit is geen sfeer die wederzijds vertrouwen uitstraalt. Het punt is dat de trojka niet kan leveren wat nodig is: drastische schuldverlichting. Want dan staan programmalanden als Ierland, Spanje, Cyprus en Portugal meteen in de rij en zullen landen als Italië en Frankrijk nog minder hun best doen om te hervormen. Maar zonder schuldreductie kan Tsipras niet thuiskomen. Ergo, een perfecte patstelling.

Patstelling

Niettemin hebben de instituten bij monde van zowel eurogroepvoorzitter Dijsselbloem als Commissievoorzitter Juncker, aangegeven dat 'de deur nog op een kier blijft staan'. Dinsdag werd duidelijk dat Juncker en Tsipras elkaar telefonisch gesproken hadden: [embed]https://twitter.com/SpiegelPeter/status/615827854769684480[/embed] Maar Tsipras weigert om, zoals hij dat zelf al eerder had verklaard, te buigen voor chantage: [embed]https://twitter.com/tsipras_eu/status/615224725137133569[/embed] Een perfecte patstelling. En een curieuze politieke situatie. Politici ter uiterste linkerzijde van het politieke spectrum worden bijgevallen door politici op uiterst rechts zoals Farage en Marine Le Pen. Zij steunen de Grieken. De Europese instellingen en het politieke midden kiezen de zijde van de trojka. Tsipras en zijn partij worden door de Europese technocraten weggezet als een stel marxistische activisten, maar hoe onredelijk zijn die Griekse wensen eigenlijk? Dit is wat ik ervan vind.

Tsipras en de zijnen hebben volkomen gelijk

Tsipras en de zijnen hebben volkomen gelijk. Geconstateerd kan worden dat vijf-en-een-half jaar van enorme bezuinigingen en hervormingen geen soelaas hebben geboden, maar juist de economie in de afgrond hebben gestort, met massale werkloosheid, enorme krimp en een exodus van jonge, hoogopgeleide mensen tot gevolg. Dan is nóg verder bezuinigen en hervormen gekkenwerk. Zeker als dat níet gepaard gaat met noodzakelijke schuldverlichting. De Griekse schuld is totaal onhoudbaar en dient fors gesaneerd te worden. Verder moet er niet alleen humanitaire hulp worden geboden aan de verpauperde bevolking - bijvoorbeeld door de Wereldbank in plaats van het IMF die zich in Griekenland onmogelijk heeft gemaakt - maar ook structurele hulp aan de Griekse economie. En dat kan het beste door het land een al dan niet tijdelijk vertrek uit de eurozone te gunnen.

Monetaire devaluatie

Immers, dan zit het land niet gevangen in de monetaire gevangenis, die de euro voor hen is. Dan kunnen de Grieken hun eigen monetaire beleid voeren, hun munt monetair devalueren en stimuleringsmaatregelen nemen die de koopkracht van burger en bedrijf zullen verbeteren. Hiervoor is een Marshall-achtig hulpprogramma noodzakelijk in plaats van de zogenaamde 'noodhulp', die de trojka nu biedt. In wezen komt het trojkaprogramma neer op het terugvorderen van Europees belastinggeld dat aangewend is om de Franse, Duitse, Nederlandse én Griekse (!) banken schadeloos te stellen. Maar de trojkamanier maakt de zaken erger, niet beter. Je vraagt je af wat de trojka motiveert: wil ze deze Griekse regering weg hebben, omdat ze niet wil luisteren? Het begint er verdacht veel op te lijken. Zelfs IMF-economen geven toe dat de trojka-aanpak averechts werkt.

Zelfs IMF-economen geven toe dat de trojka-aanpak averechts werkt

Ook Amerikaanse en Australische economen steunen Tsipras nu. Paul Krugman is van mening dat de trojka Griekenland een 'omgekeerde Corleone' aandeed: ze kwamen met een aanbod dat Tsipras nooit kon aanvaarden.

Andere programma landen

Maar Ierland, Portugal en Spanje is het toch ook gelukt?, hoor ik u vragen. Dat valt te bezien. De crisis in Ierland was vooral een vastgoedcrisis, Portugal kan binnenkort een tweede Griekenland worden en Spanje herbergt nog veel verborgen vastgoedverliezen. Daar komt bij dat de overheidsinstituten in Griekenland nog zwakker zijn dan in genoemde andere landen. Het land kent een cliëntelistisch bestuur waar corruptie welig tiert. Ook is de exportmix buitengewoon beperkt. In feite is het toerisme de kurk waar de Griekse exportindustrie op drijft. Btw-verhogingen - zoals de trojka voorstelde - draaien die industrie vakkundig de nek om. Geen wonder dat Tsipras en zijn coalitiepartij zich daartegen verzetten. Maar wat nu? Christian Rickens, hoofdredacteur economie bij de online versie van het Duitse weekblad Der Spiegel noemt de trojka 'lafaards'. Maar zoals het er nu naar uitziet wordt er geen deal gesloten op het laatste moment - al weet je het nooit- en stevenen we af op een referendum in een land dat ernstig verdeeld is. Beide partijen nemen hierbij een aanzienlijk risico. Wat zijn de consequenties bij een eventueel 'ja' en 'nee'?

Referendum

Zeggen de Grieken 'ja' (dus vóór het trojka-plan), dan zal de Griekse regering hoogstwaarschijnlijk tekenen; komt de laatste tranche van 7,2 miljard euro beschikbaar voor Griekenland en blijft het land binnen de eurozone. Ik schreef 'hoogstwaarschijnlijk', omdat premier Tsipras maandagavond liet doorschemeren dat hij mogelijk terugtreedt: he (Tsipras) 'would act in line with the constitution, apparently hinting at resignation or a unity government'. De druk op de Griekse premier om de voorstellen van de trojka maar te accepteren komt overigens niet alleen van politici. Een groep van dertien prominente economen heeft in een open brief ook nadrukkelijk gepleit voor het sluiten van een deal. Zij waarschuwen dat een eventuele grexit zeer schadelijke gevolgen kan hebben voor de Griekse economie. En ook Daniel Howden schrijft in The Guardian dat een grexit tot economische rampspoed kan leiden.

Een eventuele grexit kan zeer schadelijke gevolgen hebben

Zij hebben een punt. Als Griekenland wordt afgesneden van de internationale kapitaalmarkten – hetgeen zal gebeuren bij een 'nee' – dan is Athene in last. De private sector zal zwaar worden getroffen, spaarders zien hun euro's verdampen in sterk gedevalueerde drachmen (al zullen de prijzen meedalen) en het is de vraag of de Griekse centrale bank wel tijdig voldoende nieuwe drachmen zal kunnen aanleveren. Ervaringen met soortgelijke (monetaire) devaluaties uit het verleden - denk aan Argentinië, Mexico, Thailand - hebben echter geleerd dat een land na verloop van tijd economisch herstelt. Dat kan een jaar of twee duren, maar daarna staat het er beter voor dan voorheen. Maar dan is er wel een hulpprogramma nodig en ook dan zal het cliëntelistische systeem aangepakt moeten worden.

Geopolitieke consequenties

Een ander gevolg van een eventuele grexit betreft de geopolitieke consequenties.  Griekenland heeft door haar geografische ligging een bijzondere positie in Europa. Voor de NAVO is Griekenland strategisch een belangrijk land tussen Europa en Rusland. Met een eventueel vertrek van Griekenland uit de euro kan de EU, maar ook de NAVO, ineens te maken krijgen met een lid dat de blik naar het Oosten werpt. Dit zullen de Amerikanen beslist niet kunnen waarderen. En ook de Chinezen niet, die volop investeren in het Griekse land. Niet alleen in de haven van Pireaus, ook de Griekse spoorwegen mogen zich verheugen in Chinese belangstelling. Een grexit kan roet in het Chinese eten gooien. Bovendien kan een grexit grote gevolgen hebben voor de koers van de euro. De Chinezen zien graag een sterke euro, dat maakt hun exportproducten goedkoper.

Risico is dat ook andere landen een vertrek uit de euro zullen overwegen

Ook is er bij een grexit een groot 'besmettingsgevaar'. Niet zozeer voor de banken en de Europese economie als geheel, maar veel meer door het risico dat ook andere landen een vertrek uit de euro zullen overwegen. Een klein land als Griekenland vormt geen bedreiging voor het handhaven van de muntunie, maar als een land als Spanje of Italië vertrekt, dan betekent dat de facto een eind aan de muntunie. De stakes zijn dus aan beide kanten hoog. Voor de Grieken, omdat zij tussen de hamer van bezuinigingen en het aambeeld van chaos zitten; voor de Europese instituten omdat een Grieks vertrek haar heilige politieke project van de euro in gevaar kan brengen. Maar kan Griekenland dan niet in de EU blijven als het uit de euro stapt? In theorie kan dat, er zijn meer EU-landen die de euro niet voeren. Probleem is alleen dat de muntunieverdragen niet voorzien in een dergelijk vertrek. De  verdragen schrijven voor dat een land dat de euro vaarwel zegt ook de EU moet verlaten. Bovendien zou een verblijf in de eurozone na een herinvoering van een parallelle drachme voor Griekenland een nachtmerrie-achtig scenario opleveren, omdat het dan deel blijft uitmaken van het ECB-euro systeem, zodat het niet een eigen monetair beleid kan voeren. Het slechtste van twee werelden.

Willen we Europa redden dan zullen we de huidige structuur van de eurozone moeten opgeven

Zo ver is het nog niet natuurlijk, er kan nog altijd een akkoord worden bereikt. Persoonlijk vond ik het vreemd dat de trojka niet akkoord ging met het voorstel van Varoufakis om een debt swap toe te passen: ruil de uitstaande leningen om voor fondsen uit het ESM die een veel langere looptijd en lagere rente hebben. Dat is uiteindelijk ook een vorm van kwijtschelding. Ook de Britse econoom en voormalig adviseur van de voorzitter van de Europese Commissie  Philip Legrain pleit hiervoor. Wat de uitkomst ook wordt, één conclusie kan worden getrokken: de euro heeft Europa niet de welvaart, werkgelegenheid en eenheid opgeleverd die was beloofd en waarop was gehoopt. Willen we Europa redden, dan zullen we de huidige structuur van de eurozone moeten opgeven. Het is niet anders.   Lees meer over Griekenland en de EU in het Griekenland in Europa dossier van Follow The Money