Vandaag eindelijk spanning in de zaal. Mevrouw Kroes was vrijwillig naar de kamer gekomen (dat liet zij duidelijk blijken), maar had helemaal geen zin om 'verantwoording' af te leggen. De sfeer was bij tijd en wijle ijzig te noemen. Ondervrager Grashoff zei een aantal malen "u gaat die vraag niet beantwoorden' en liet echt lange stiltes vallen, maar Kroes knipperde niet eens met haar ogen. Top-TV!

Kroes had overigens twee goede redenen om niet teveel te zeggen. In de eerste plaats is zij als eurocommissaris gebonden aan een zwijgplicht. In de tweede plaats heeft ING een rechtszaak aangespannen tegen de beslissing van Kroes om zeer zware herstructureringsmaatregelen te nemen in ruil voor de staatssteun (en dan mag je ook niet te veel zeggen).??

Vrouw van weinig woorden
Toch zei Kroes genoeg. Toen de commissie vroeg naar de verschillen tussen de Franse banken en Nederlandse banken, gaf Kroes aan dat er in Nederland een paar 'buitengewoon zieke appels' waren. Kroes doelde specifiek op businessmodellen die niet deugen. Hierbij staat centraal of een bank staatssteun krijgt die hoger ligt dan 2 procent van de risicogewogen activa. Niet geheel duidelijk werd of de Franse banken niet in staat werden gesteld door overheidssteun om 'naar die 2 procent toe te werken'.

Kroes maakte wel heel duidelijk dat zij er was voor mededinging en dat voor haar het belang van een vrije markt met voldoende concurrentie in principe belangrijker is dan het redden van banken. Meespeelt dat banken die geen staatssteun hebben ontvangen, niet een concurrentienadeel mogen krijgen (met name RABO natuurlijk).

Kroes kon en mocht niet veel zeggen over ING en Alt-A. Er waren een paar saillante punten. Kroes hamerde erop dat het zware herstructureringspakket een eigen voorstel van ING was (zij zei: "niet wij, zij"). Grashoff vond dat moeilijk te begrijpen. Kroes zou wel erg passief zijn geweest. Beetje voor beetje kwam er toch wel uit dat Kroes een bepaald minimumpakket in gedachte had.  ??

Kroes was ook zeer aarzelend over de vraag of zij eigen onderzoek had gedaan naar de ALT-A portefeuille (zij heeft nl. ruim 1 miljard extra maatregelen geeist). Kroes gaf aan dat het onderzoek niet uit de losse pols was gedaan (tsja, dat zou ik ook denken, maar de indruk die achter bleef was dat dat diepgaande onderzoek zoals Dynamic Credit heeft gedaan, niet door de Europese Commissie is gedaan).?

 
Dan de laatste dag over de grote dossiers uit 2008.

Morgen zien wij twee sprekers over de (mogelijke) lessen, maar vandaag mochten Balkenende en Wellink hun licht laten schijnen over de overname van ABN AMRO en FNB.

Eerst maar eens Balkenende. Het Financiele Dagblad had echt de allerbeste samenvatting van de ondervraging: "In Bos We Trust". Echt, treffender kan het niet gezegd worden!

Bos had de regie en niet de Regiegroep die in het leven was geroepen. Dit alles overigens met volledig instemming van Balkenende. Het verhoor was verder nauwelijks de moeite waard. Ik heb niets niets gehoord.

Ruzie
Wat betreft de koopprijs van 16,8 miljard voor ABN AMRO/FBN voer Balkenende 100 procent op Bos en in de 'ruzie' met DNB over wel of niet overnemen van de ALT-A koos Balkenende voor Bos. Uiteindelijk heeft Balkenende de deal met Leterme afgemaakt en wel binnen 15 minuten. Balkenende: "de Belgen vroegen 24 miljard; ik heb toen vrij ongezouten laten weten wat ik daarvan vond; waarom geen 17 miljard (vraagt de commissie drie keer), waarom 16,8? we vonden 17 teveel". Ook Balkenende wist niets van een afboeking van 6,5 miljard die later nog zou komen.

De laatste ondervraagde op donderdag was Wellink en dit maal over ABN AMRO. Het zou een hele, hele lange zit worden en eerlijk gezegd, we hebben niets opgestoken. Wellink heeft teveel dossierkennis en zoals de Commissie opmerkte 'een geheugen als een olifant'.

 
Wat betreft de overname ABN AMRO/Fortis en de Remedy was Kroes glashelder. Europa gaat boven lidstaat en dus ook boven een DNB standpunt. Het is een dilemma: prudent bankenbeheer versus mededingingsregels. Kroes: ik houd mij aan de regels van het verdrag . En de HBU was geen 'vreselijk deal'.

De verkoop van HBU was al voorgedragen door Fortis in de fase waarin Fortis ABN AMRO wilde kopen. Deze remedy was noodzakelijk. Kroes wilde perse een vierde partij in Nederland om de concurrentie te waarborgen. Dat met name de verkoop van HBU aan Deutsche Bank zo lang heeft geduurd, lag niet aan Kroes, maar aan DNB die weigerde een verklaring uit te geven (dat is hun probleem!).??


Bedrijfsfoutje van de DNB
De tweede ondervraagde was oud Minister van Financien, Bos. Als 1 ding de afgelopen vier weken is duidelijk geworden dan is het dat Bos een leidende rol had in alle dossiers. Bos was gehoord over de staatssteun aan ING, vandaag kwam het DGS en ABN AMRO aan de orde.??

Bos was duidelijk over ingrijpen in DGS. Alles draaide om bezweren van paniek en die zag Bos. Zelfs de kleinste bank (dus Icesave) zou een blinde paniek kunnen veroorzaken en dat was in die periode volstrekt onverantwoord. Bos gaf aan dat Wellink achter de beslissing stond om DGS te verhogen EN Icesave spaarders ook te garanderen (was niet noodzakelijk). Overigens werd opgemerkt dat de 'topping-up" , waardoor Icesave onder DGS van Nederland kwam te vallen, een bedrijfsfoutje was van DNB.??

De Commissie de Wit had heel veel aandacht voor de vraag hoe de prijs van 16,8 miljard voor de Nederlandse delen van Fortis tot stand is gekomen en of deze prijs niet te hoog was.

Het uitgangspunt van Bos en dit werd zijn verdedigingslinie is dat de Staat eigenlijk niet ABN AMRO en FBN kocht, maar financiele stabiliteit (m.a.w. voorkomen van de ineenstorting van bankwezen). Daarmee werd de uiteindelijk betaalde prijs van ondergeschikt belang. Niettemin, de Commissie wilde toch naatje van de kous weten.??

Bos werd relatief laat op de hoogte gebracht van de problemen. Het ministerie van Financien heeft in 'vredestijd' geen zicht op individuele instellingen (echter vanaf 2 juli wel, na gesprek met Wellink, die hij gedurende  het verhoor blijft steunen!).??

Bos gaf aan dat de relatie met de Belgische toezichthouder zeer verstoord (geen informatie, zeer boze telefoongesprekken). Bos verhaalde hoe hij pas op zondag in het eerste reddingsweekend echt vernam dat de Belgen aanstuurde op nationalisatie. Op zaterdag had Bos een telefoongesprek met Reynders, zijn tegenhanger, die toen niets zei over de plannen. bizar, vond Bos. Op dit moment viel Bos even uit zijn rol. "totale onzin, met alle respect", zegt Bos over suggestie dat hij de rol zou willen hebben van 'arme Nederlanders die overal buiten staan'.??

Bos bevestigt wel het gesprek met Lagarde, waarin duidelijk werd dat BNP Paribas geen vergunning krijgen voor overname ABN AMRO. Ook bevestigde hij dat Kroes geen zwaarwegende bezwaren zou opwerpen als ING een bod zou uitbrengen op ABN AMRO (wel apart: dit is de nationale oplossing!).

Handjeklap met een beetje geluk
Vervolgens ging het lang over de prijs van 16,8 miljard en de vraag of de staat niet teveel betaald heeft. Bos merkte op dat er volledige overeenstemming was met Balkenende en Wellink over de volledige aankoop van ABN AMRO en FBN. De waarde volgens deskundigen was tussen de 12 en 20 miljard en de Belgen begonnen op 24 miljard.?

De spreadsheets van de experts (Lazard, ministerie van Financien en DNB) wezen op een range tussen de 12 miljard en 20 miljard. Het was verder eigenlijk gewoon handjeklap. Vervolgens ging de Commissie een beetje de fout in. Mevrouw Nepperus raakte volledig verstrikt in het cijfermateriaal, waardoor Bos op betrekkelijk eenvoudige wijze de valkuil van de ontbrekende 6,5 miljard kon omzeilen. En dat is vervelend want de Commissie heeft de afgelopen weken langzaam naar dit moment toegewerkt. Functionarissen van ministerie van Financien en DNB hadden tegenstrijdige verklaringen afgelegd. Bos vertelde dat hij dacht dat ALLE informatie (dus ook de onderkapitalisatie van Fortis) was meegenomen in de spreadsheets. Feitelijk legde hij de schuld bij Lazard.

Tot slot nog wat wijze lessen van Bos voor de toekomst. Splitsen van een systeembank: liever niet, maar Bos zei ook dat anders de enorme schulden van ABN AMRO bij de Staat terecht zouden zijn gekomen. Daarnaast wees Bos er terecht op dat de commissarissen (van ING en Fortis) zwak waren. Bos stelde vraagtekens bij de ongebreidelde groei van banken en vatte de Wet Financieel Toezicht aardig samen: Regel 1: Als u niks hoort is het goed. Regel 2: Als u wel iets hoort is het te laat.? 
 

Bovendien was zijn thema "ik wist het niet en kon het niet weten". In deze column probeer ik Wellink's argumenten te ondergraven. Ook in een uitzending van Pauw & Witteman heb ik in een debat geprobeerd Wellink's rol als toezichthouder in een breder kader te plaatsen. Natuurlijk, de systeemcrisis kwam voor velen als een verrassing, maar mijn stelling is dat nu juist de toezichthouder de uitzondering moet zijn en dit soort zaken wel moet zien aankomen (er waren vele signalen) en op tijd maatregelen moet nemen.

De rol DNB en systeembanken
Ook na het verhoor bleef bij mij de indruk achter dat DNB veel te dicht op de banken zat (ik weet het: dat is de taak van DNB) en soms daardoor soms niet al te streng optrad. Het verhoor van Wellink van vandaag ging over ABN AMRO. Wellink heeft in dit dossier wel vanaf het begin gewaarschuwd dat het opbreken van een systeembank grote risiso's met zich meebracht. Wellink nam soms geen blad voor de mond. Hij gaf aan dat hij zich vergist had in de soliditeit van RBS. En ook dat hij niet gezien had dat er bij ABN AMRO Londen in het handelsboek verliezen zaten van 17 miljard. Helaas ging de commissie hier niet verder op in. Het is voor mij een raadsel dat dit kon gebeuren en dat Wellink er mee weg kwam.

Wellink neemt een ambivalent standpunt inzake het hoofdtoezichthouderschap. Want DNB was de voornaamste toezichthouder op ABN AMRO in londen en op ING in de VS, maar heeft in beide dossiers de grootste verliezen niet gezien. Toch stelt hij dat BNP paribas ABN AMRO niet mocht overnemen omdat dan het toezicht van DNB op ABN AMRO van een lagere orde zou zijn (tsja). En dus mocht BNP Paribas geen overname doen ("nu niet, straks").

De commissie ging lang en diepgaand in op de case van de verdwenen 6,5 miljard. Zij kwam niet verder. Ook Wellink ging er van uit dat de spreadsheets klopten: in de 16,8 miljard zou alles moeten zitten. Hij vraagt de commissie om een onderzoek te doen en dan met name adviseur Lazard op te roepen.

Gedurende de verhoren is gebleken dat er een fundamenteel verschil van mening is tussen DNB en ministerie van Financien over de wijze waarop steun moet worden gegeven aan banken. Het ministerie vond dat het overnemen van slechte leningen niet kon en dat kapitaalssteun met flinke winst zou moeten terugkomen, zelfs als dit de banken in een lastig parket zou kunnen brengen (Gerritse: banken moeten op de blaren zitten).

Wellink zou op een gegeven moment zelfs Balkenende gebeld hebben om de klagen over de harde houding van Bos en zijn ambtenaren. Balkenende kon het zich allemaal niet herinneren en ook Wellink ontkende in het eerste verhoor. Vandaag kwam hij er 'een beetje' op terug. Hij had wel met Balkenende gesproken, maar 'over een geheel ander onderwerp' en toen was dit onderwerp ook toevallig te sprake gekomen. U mag uw eigen oordeel vellen!

 
-- 
Lees ook het blog van Peter Verhaar over banken, brokers en beurzen
www.bank.blog.nl
www.pfverhaar.nl
twitter: @peterverhaar