Een Amsterdammer had laatst de schrik van zijn leven. Hij moest zich bij de rechter verantwoorden voor een schuld van 5 cent, een restant van een tandartsrekening. Het was de bedoeling dat de zaak geruisloos zou worden afgedaan in het voordeel van de schuldeiser. Maar het liep anders.

Verbaasd over het lage bedrag waarvoor de zaak was aangebracht, deelde de rechter aan de schuldeiser vorige maand een oorvijg uit. Een debiteur zodanig op kosten jagen voor een verwaarloosbare vordering noemde hij ‘misbruik van recht’. ‘Om nog maar niet te spreken van de maatschappelijke kosten die met een procedure zijn gemoeid.’ Die 5 cent kan de schuldeiser daarom op zijn buik schrijven. Hij voegde eraan toe: ‘De kantonrechter kan zich niet aan de indruk onttrekken dat deze zaak zonder dat daaraan een mensenhand is te pas gekomen uit het geautomatiseerde systeem is gerold.’

Het bleek te gaan om een groot factoringbedrijf, dat van het zo efficiënt mogelijk incasseren van openstaande facturen zijn business heeft gemaakt. U kent dat bedrijf waarschijnlijk ook, want bijna iedere factuur voor niet-verzekerde zorg (denk aan de tandarts en fysiotherapeut) landt op uw deurmat in de roze envelop van Infomedics.    

Geschrokken van de media-aandacht voor de zaak haastte de directie zich uit te leggen dat het een incidentele fout was van de gerechtsdeurwaarder die namens Infomedics de zaak had aangebracht bij de rechter. ‘We gaan zeker niet dagvaarden voor dit soort bedragen,’ zei Fred Bloem, financieel directeur van Infomedics. ‘Er is een handmatige beoordeling door deurwaarder. Daar is iets misgegaan.’

Dat kan zo zijn, maar de zaak illustreert wel hoe kleine schulden veranderen in grote. Ga maar na: het uitbrengen van een dagvaarding om de zaak te starten voor 5 cent, kostte 85,16 euro aan deurwaarderskosten, 36 euro aan juridische kosten en 121 euro aan zogeheten griffierecht (kosten van de rechtbank), in totaal 242,16 euro. Als je als schuldenaar de zaak verliest – wat bij onbetaalde facturen in de regel gebeurt – dan tellen deze kosten op bij de schuld. Na het vonnis komen er nog kosten bij voor betekening van het vonnis (78,75 euro) en eventuele executiekosten als de schuldenaar niet betaalt; kosten voor beslag op de bankrekening of op (een deel van) het loon of de uitkering bijvoorbeeld. Dit is een groot maatschappelijk probleem.

Menselijke maat

Dat er weleens wat mis gaat als je 30 miljoen zorgdeclaraties per jaar verwerkt, is volgens financieel directeur Bloem niet zo gek. Wellicht, maar het roept de vraag op of de menselijke maat in zulke geautomatiseerde systemen niet is verdwenen. Ook deurwaarderskantoor Yards is volgens Bloem sterk geautomatiseerd, een belangrijke reden dat Infomedics zo innig samenwerkt met deze deurwaarder. Bovendien maakt Infomedics prijsafspraken met de deurwaarder – waarover zo meer – die vraagtekens oproepen over het ethisch gehalte.           

Wie zoekt in de database van gerechtelijke uitspraken vindt nog twee interessante uitspraken over Yards (deze en deze), die erop kunnen wijzen dat er niet slechts sprake is van een incident. Een daarvan draaide om een arm gezin dat de zieke hond liet behandelen. Ondanks aanmaningen werd de dierenartsrekening van 98 euro maar niet betaald, en dus zette Infomedics het dossier door naar Yards. Bovenop de hoofdsom eiste de deurwaarder ook incassokosten van 40 euro en wettelijke rente van 2,06 euro. Bij Yards was inmiddels al lang bekend dat het gezin in de financiële problemen zat, want de bewindvoerder had uitstel van betaling gevraagd en een betalingsvoorstel in het vooruitzicht gesteld.  

Toch landde er februari vorig jaar zonder aankondiging vooraf een dagvaarding op de mat. Een paar weken later betaalde de bewindvoerder de hoofdsom plus de incassokosten, om een mogelijk kostbare uitspraak te voorkomen. Hij stuurde ook een e-mail aan Yards met de mededeling om daarmee de zaak af te doen. Maar de deurwaarder zag hierin geen reden de procedure stop te zetten. Pas tijdens de behandeling van de zaak liet Yards weten dat de rekening inderdaad al was betaald en stelde haar eis naar beneden bij. Kortom, de zaak bij de rechter werd doorgezet voor slechts 2,06 euro aan rente.

Dit is geen geautomatiseerd ‘foutje’ van het systeem, nu de bewindvoerder schriftelijk bezwaar had gemaakt tegen de dagvaarding. Yards wist dus dat er al betaald was en dat doorprocederen de financiële problemen van dit gezin mogelijk zou verergeren. Want gesteld dat het gezin de zaak had verloren, dan waren er bovenop die 2,06 euro nog honderden euro’s aan proceskosten bijgekomen.  

Een bewindvoerder: ‘Praten met Yards heeft geen zin, ze zijn hard’

De rechter oordeelde: ‘Infomedics zal zich dit – als het goed is – voor nu én voor een volgende situatie behoren aan te trekken. Zij doet er goed aan haar interne administratieve procedures en werkwijzen te herordenen en zal zorgvuldiger om moeten gaan met de belangen van wederpartijen en haar gemachtigden (de deurwaarder, red.). Ook zou het haar tot eer strekken als zij er (in goed overleg met haar professionele gemachtigde) in slaagt de wijze van procederen in kantonzaken als deze op een hoger niveau te brengen [...]’ De processtukken bevatten een ‘ondoordringbaar scherm van vage stellingen en geringe onderbouwing’.  

De door de rechter geschetste handelwijze verbaast niet iedereen. ‘Praten met Yards heeft geen zin, ze zijn hard,’ zegt een bewindvoerder die het vaker met ze aan de stok heeft. ‘Als bewindvoerder vraag je standaard uitstel om de situatie te bekijken. Flanderijn (een deurwaarderskantoor, red.) bijvoorbeeld kan ik gewoon bellen, en dan krijg ik uitstel. Die lijkt te snappen dat je niet van een kale kip kan plukken. Maar Yards niet, die geeft geen uitstel.’ Paul Tabor, directeur van Yards, ontkent dit: ‘Dat herkennen wij absoluut niet. De praktijk wijst uit dat Yards in dossiers van Infomedics vrijwel altijd akkoord gaat met minnelijke schuldakkoorden.’ (zie onder dit artikel alle antwoorden van Yards op vragen).     

Reputatie: rechttoe, rechtaan

Op verzoek van Follow the Money vroeg ook de NVVK, de branchevereniging voor schuldhulpverlening, welke reputatie Yards heeft onder haar leden. Hun reactie contrasteert met de ontkenning van Tabor: ‘Yards wordt gezien als een rechttoe, rechtaan deurwaarderskantoor met weinig klantcontact. De ervaring is dat ze in eerste instantie nooit akkoord gaan met een minnelijke schuldregeling, soms bij een heroverweging wel.’  

Hieronder zie je een voorbeeld van een recente afwijzing van een minnelijk schuldregeling, waarin om privacyredenen de naam van de schuldenaar is verwijderd. Het aangeboden bedrag is hoger dan de oorspronkelijke factuur, maar desondanks niet acceptabel.    

Als zo’n vrijwillige regeling tot stand komt, kan de deurwaarder geen kosten (omzet) meer maken met een rechtszaak en de executie (beslag etc.) van het daaropvolgende vonnis. Bovendien krijgt Infomedics niet de volledige factuur betaald. Ergo: een minnelijke regeling, waarbij de schuldeiser een korting accepteert, kost beide partijen geld. In het voorbeeld zie je dat Yards alleen akkoord wil gaan met een maandelijkse aflossing.          

Iemand met ernstige schulden voor de rechter slepen voor een paar euro, behoort niet tot het takenpakket van een deurwaarder

Als deurwaarder is Yards een belangrijke schakel in de schuldenindustrie. Er werken ambtenaren belast met het uitbrengen van dagvaardingen en het ten uitvoer leggen van gerechtelijke vonnissen. Daarvoor hebben ze ingrijpende wettelijke bevoegdheden gekregen: ze mogen namens de schuldeiser beslag leggen op diens rekening, loon (uitkering) en inboedel. Juist daarom moeten deurwaarders brave ambtenaren zijn, die wettelijk verplicht  onafhankelijk opereren. Bij het innen van schulden dienen ze rekening te houden met de belangen van zowel Infomedics als de schuldenaar. Iemand met ernstige schulden voor de rechter slepen voor een paar euro, moet daarom niet tot het takenpakket behoren. 

Wat beweegt Yards om dat wel te doen en soms weinig belang te hechten aan de belangen van armlastige schuldenaren? Welke financiële prikkels liggen daaraan ten grondslag? En in hoeverre draagt Infomedics als schuldeiser verantwoordelijkheid voor het handelen van Yards?  

Kickbacks

Deurwaarders mogen sinds 2001 vrije tariefafspraken maken met hun opdrachtgevers, op voorwaarde dat die afspraken hun onafhankelijkheid niet in gevaar brengen. Maar volgens het Bureau Financieel Toezicht (BFT), dat de deurwaarders controleert, is er in veel contracten sprake van ‘perverse prikkels’. De ernstigste variant volgens BFT is de afspraak om een deel van de ambtelijke omzet terug te sluizen naar de opdrachtgever – ook wel retourprovisie of kickbackfee genoemd. Dat zou de onafhankelijkheid in gevaar brengen, omdat de opdrachtgever kan aansturen op onnodig dagvaarden of het leggen van zo veel mogelijk beslagen. Immers, met kickbacks profiteert de opdrachtgever daar ook van. Dat geldt des te meer als het gaat om grote hoeveelheden opdrachten en de deurwaarder afhankelijk is van die opdrachten.    

Toen in november het nieuws over de 5-cent-rechtszaak naar buiten kwam, zei financieel directeur Bloem daarover: ‘Onze afspraken met de deurwaarder passen in wet- en regelgeving. Wij profiteren niet van gerechtelijke handelingen. Wij hebben geen kickbackfees, onze afspraken met de deurwaarders zijn genuanceerder.’

Kickbackfees brengen de onafhankelijkheid in gevaar: de opdrachtgever kan aansturen op onnodig dagvaarden of het leggen van zo veel mogelijk beslagen

Vlak daarna deed de tuchtrechter een onthullende uitspraak in een zaak die BFT tegen Yards had aangespannen, vanwege de prijsafspraken met Infomedics. Daarin staat dat Yards wel degelijk kickbacks betaalt aan Infomedics bij succes. De laatste bevestigt dat het gaat om een percentage van 40 procent. Ook bleek dat Yards voor 69 procent van zijn omzet afhankelijk is van het factoringbedrijf en daar tot maart dit jaar ook nog eens voor 8 ton in het krijt staat. Met andere woorden: deze deurwaarder is financieel sterk afhankelijk van Infomedics – als die zijn opdrachten intrekt, komt de continuïteit van Yards in gevaar. 

De tuchtrechter ziet er geen probleem in. Want ook al erkent hij dat de kickbacks de grens van het toelaatbare opzoeken, de toezichthouder heeft geen bewijs geleverd dat de perverse prikkel ook perverse gevolgen heeft gehad. André Moerman van de Landelijke Organisatie van Sociaal Raadslieden verbaast zich over het vonnis. Als schuldenexpert volgt hij de tuchtzaken tegen deurwaarders en voerde er zelf ook enkele. ‘Je kunt niet anders concluderen dat deze deurwaarder niet onafhankelijk kan zijn. Hij hangt aan een lijntje, en of daar aan getrokken wordt, is niet relevant. Je laat je leiden door zo’n grote afhankelijkheid. Die kickbacks betekenen dat de opdrachtgever financieel belang heeft bij het maken van kosten. Dat is te gek voor woorden.’

Speculaas en spijs

Voor tekst en uitleg werd Follow the Money uitgenodigd ter kantore van Infomedics in het centrum van Almere. Het management bestaat uit algemeen directeur Dirk Jan Emmens en eerder genoemde Fred Bloem – vriendelijke mannen die hun gast verwelkomen met speculaas en met spijs gevulde koeken. ‘Wij noemen onszelf een processor’, vertelt Emmens. ‘Wij zijn er echt trots op dat wij helpen de zorg betaalbaar te houden door schaalgrootte toe te passen en te digitaliseren.’

Als organisatie heeft Infomedics het keurmerk Sociaal Verantwoord Incasseren gekregen. Dat betekent volgens Bloem onder meer dat het vanaf facturatie 120 dagen duurt voordat het dossier naar de deurwaarder gaat, dat er zes ‘contactmomenten’ zijn en dat iedereen dertig dagen uitstel van betaling kan krijgen. Bovendien jaagt het bedrijf niet op incassokosten. Sterker nog, Infomedics rekent slechts 24,50 aan incassokosten in plaats van de wettelijk toegestane 40 euro of 15 procent van het factuurbedrag. Voor de betalingsregelingen staat continu circa 15 miljoen aan gratis krediet uit, rekent Bloem voor. Uiteindelijk komt zo ‘maar’ 0,7 procent van de facturen bij de deurwaarder terecht – 94.000 vorderingen per jaar. 

Een half miljoen huishoudens heeft ernstige schulden, honderdduizenden anderen staan aan de rand van de afgrond: hieromheen is een industrie gebouwd

De grens om een rechtszaak te starten tegen een wanbetaler ligt niet op 5 cent, bezweert Bloem. Voor hoeveel precies wil hij niet zeggen, maar het ligt zo rond de 20 euro. Dat de deurwaarder voor zo’n laag bedrag toch naar de rechter stapt, is volgens de directeur onvermijdelijk. Ook een tandartscontrole van twee tientjes moet immers betaald worden, en daar zijn er heel veel van. ‘Wij doen er alles aan om de gang naar de rechter te voorkomen en proberen zo veel mogelijk te schikken,’ zegt Bloem. ‘Een gang naar de rechter is duur en tijdrovend.’  

Maar vervolgens is de vraag of je onderscheid kan maken tussen mensen die niet willen en niet kunnen betalen. Die laatste groep raakt door invordering en stapelen van kosten verder in de knel – een groot probleem in Nederland. Er is inmiddels een groep van ongeveer een half miljoen huishoudens met ernstige schulden, honderdduizenden anderen staan aan de rand van de afgrond. Hieromheen is een industrie gebouwd die wedijvert met de overheid om schulden te innen, wat vaak averechts uitpakt: nog meer schulden. 

Het is niet zo dat Bloem en Emmens zich niet bewust zijn van de ernst van de situatie. Over welke rol Infomedics hierin speelt, ontspon zich dit gesprek:   

Maakt Infomedics onderscheid tussen mensen die niet kunnen en niet willen betalen?
Emmens: ‘Wie bepaalt of iemand niet wil of niet kan? Wij krijgen stapels post van mensen die zich als bewindvoerder opstellen, maar wij kunnen niet beoordelen of het niet kunnen of niet willen is – geen idee. Onze middelen om voor te financieren zijn beperkt. We moeten al 15 miljoen financieren, en dat zijn alleen betalingsregelingen. Een tweede probleem: op een factuur van gemiddeld 100 euro, vragen wij anderhalve euro – hoeveel kosten kun je maken? Wat kun je daarvan doen? Ik zou het graag willen uit menselijk oogpunt, maar het zijn er zoveel (probleemgevallen, red.). Echte probleem is dat veel te veel mensen gewoon niet met geld kunnen omgaan.’  

Moet de deurwaarder dat onderscheid maken?
Emmens: ‘Dat zou zijn rol kunnen zijn, maar vind ik wel raar want daar is hij niet voor opgeleid.’
Bloem: ‘Wij bemoeien ons niet met zijn werk. Dat willen we niet, dat mogen we niet. We hebben wel afgesproken: je wacht in ieder geval vier tot zes weken voordat je gaat dagvaarden. Een derde deel wordt betaald in die periode en gaat niet naar de rechter. We gaan uit van de onafhankelijkheid en integriteit van de deurwaarder.’  

Is die deurwaarder onafhankelijk?
Emmens: ‘Waarom zou die dat niet zijn?’

Nou bijvoorbeeld omdat die 69 procent van zijn omzet van Infomedics krijgt, en jullie 8 ton aan hem hebben uitgeleend.
Bloem: ‘Dat klopt. Als je de jaarrekening van Yards erbij pakt, dan zie je dat ze er financieel goed voor staan – veel beter dan veel grote kantoren. Daar let ik natuurlijk wel op. Yards floreert met onze business.’  

Daar bestaat wel de nodige verbazing over in de markt.
Emmens: ‘Gek hè? Zijn dat toevallig die grote jongens, die toevallig een wat lager rendement hebben? Met alle respect: ik vind het gewoon lachwekkend. We krijgen van hen de meest bizarre aanbiedingen, en die gaan verder dat wat wij hebben afgesproken.’  

Wat hebben jullie dan afgesproken?
Emmens: ‘Nou dat mag je best weten. Wij hebben een schadecompensatie van een half miljoen per jaar. Dat krijgen we terug van Yards.’ 
Bloem: ‘Omdat zij dingen efficiënt kunnen processen, krijgen wij een bijdrage.’ 

Jullie ontvangen dus wel degelijk een kickbackfee, wat jullie eerder ontkenden.
Bloem: ‘Toen zei ik al: dit ligt veel genuanceerder. Als Yards succesvol is, krijgen we een retourbedrag. Maar als Yards niet succesvol is, betalen we kosten. Per saldo ontvangen we een half miljoen, vijf euro per dossier. Dat zien wij als compensatie voor de schade die wij geleden hebben: jaarlijks een afboeking van 6 miljoen aan oninbare vorderingen.’  

Maar snapt u waarom BFT er een tuchtzaak van maakte? Het gaat om de prikkel die het oplevert voor de deurwaarder, het gaat om het effect op de meest kwetsbare schuldenaren.
Emmens: ‘Dan zou je moeten kunnen aantonen dat Yards meer dagvaardt dan een ander. Of meer beslagen legt. Maar ik heb het bewijs niet gezien. Ik vind het gevaarlijk en tendentieus om dat te roepen.’ 

Het is heel moeilijk te bewijzen, want je kunt niet in het hoofd van een deurwaarder kijken. De rechter zegt dat bij kickbackfees de onafhankelijkheid wel degelijk kunnen aantasten, maar dat het mag omdat de toezichthouder geen bewijs heeft geleverd dat er perverse gevolgen zijn geweest. Dat wijkt af van andere sectoren waar de onafhankelijkheid tuchtrechtelijk is gesanctioneerd, zoals de advocatuur. Advocaten mogen geen dingen doen die hun onafhankelijkheid in gevaar kunnen brengen. Het moet toch niet zo zijn dat je je onafhankelijkheid in gevaar mag brengen, maar dat als de toezichthouder je niet kan pakken, je daarmee wegkomt?
Emmens: ‘Daar ben ik het mee eens. Maar wij houden ons aan de regels.’  

Die regels gaan op de schop. De deurwaardersorganisatie KBvG en de BFT willen een verbod op kickbacks,  minister van Rechtsbescherming Sander Dekker noemde kickbacks een risico voor de ‘onafhankelijkheid’ en ‘onwenselijk’.
Emmens: ‘Dat zou kunnen. Dan moeten er nieuwe regels komen. Daar zullen we onze afspraken op aanpassen. Het is jammer van die half miljoen, maar gaat voor ons niet het verschil maken op 54 miljoen omzet.’ 

Zo bezien is het minnelijke incassotraject goed ingericht en het keurmerk Sociaal Verantwoord Incasseren waardig. Problemen ontstaan pas als dossiers naar de deurwaarder gaan. Dan bedient Infomedics zich van afspraken die de grens van het toelaatbare opzoeken om 94.000 facturen zo efficiënt mogelijk via de deurwaarder te incasseren. Hoe deze dat doet, daar wil het management zich niet mee bemoeien. ‘Wat kun je doen voor anderhalve euro?’  

Of zoals Emmens zegt: ‘Echte probleem is dat veel te veel mensen gewoon niet met geld kunnen omgaan.’