Het was een zeldzame zaak die vorige maand voorkwam bij de rechtbank. Metroprop, een vastgoedonderneming met een portefeuille van zo’n 400 miljoen euro, daagde ING voor de rechter vanwege de verkoop van tientallen miljoenen euro’s aan renteswaps en omdat de afdeling Bijzonder Beheer de financiering van het bedrijf niet langer wilde doorzetten. Het komt weinig voor dat ondernemers het aandurven om hun bank voor de rechter dagen, omdat zij voor hun overleven vaak sterk afhankelijk zijn van de financiering van diezelfde bank. De oprichters van Oad - de familie Ter Haar - heeft bijvoorbeeld pas ná het faillissement van hun reisorganisatie de rechter opgezocht. Een beetje laat wellicht. Jos van de Mortel, de eigenaar van Metroprop, is uit een heel ander soort hout gesneden. Dat bleek al eerder. Van de Mortel is met zijn vastgoedonderneming eigenaar van een aantal panden waar het getroebleerde warenhuis V&D zijn handel in onderbrengt. Maar waar de meeste verhuurders van V&D-panden onder dreiging van een faillissement van de warenhuisketen akkoord gingen met een door de V&D-eigenaar opgelegde huurverlaging, stapten twee verhuurders, waaronder Van de Mortel dus, naar de rechter om het volledige huurbedrag op te eisen. En met succes.

Tweede Kamer hoort AFM en Rabobank over Bijzonder Beheer

Van de Mortel vecht terug tegen de afdeling bijzonder beheer. Aankomende donderdag houdt de Tweede Kamer een hoorzitting over de praktijken van de afdelingen Bijzonder Beheer, de ziekenboegen van onze grootbanken. Volgens de AFM lijkt Van de Mortel een schijngevecht te leveren. Volgens de toezichthouder is er immers weinig aan de hand. De AFM stelde vorige maand in een rapport dat ze 'geen onredelijke maatregelen' hadden gevonden bij de afdelingen Bijzonder Beheer.

'De volle uier is door ING vakkundig leeggemolken'

Metroprop-eigenaar en directeur Jos van de Mortel had pitbulladvocaat Jerry Hoff ingeschakeld om de bank aan te pakken. Maar ondanks het door Hoff virtuoos verwoordde leedwezen van de vastgoedbaas ('ING heeft Van de Mortel vakkundig leeggemolken. Metroprop was een imposante koe met een volle uier op een vette wei, maar nu is het een mager beestje op een kale wei') ging de rechter in een tussenvonnis niet mee in diens redenering. Lees hier het verhaal dat Follow The Money vorige maand schreef over de zitting. Metroprop had bij ING een lening van 73 miljoen euro, die op 1 januari van dit jaar afliep. De bank met de oranje leeuw wilde de lening niet verlengen omdat de relatie tussen de afdeling Bijzonder Beheer van ING en Van de Mortel beroerd was: Metroprop moest de 73 miljoen euro dus terugbetalen. Maar dat niet alleen. ING had aan Metroprop ook renteswaps verkocht om het renterisico op de leningen af te dekken. Normaal gesproken lopen die swaps gelijk aan de leningen, maar in het geval van Metroprop had ING een swap verkocht die zes jaar langer doorliep. Die swap stond op 1 januari voor 14,8 miljoen euro 'onder water.' Volgens Van de Mortel was dat funest voor het zoeken van een nieuwe financiering. 73 miljoen euro kon hij naar eigen zeggen nog wel lenen, omdat hij voldoende onderpand had (een taxatie in opdracht van ING schatte de waarde van het door haar gefinancierde deel van de vastgoedportefeuille recent op 107 miljoen euro). Maar als hij ook de afkoopsom voor de swap mee moest financieren, werd het onmogelijk.

'Metroprop kan door die swap niet weg. Banken willen wel vastgoed financieren, maar geen 15 miljoen euro aan ''lucht'''

'De swap is als zo’n stalen bol die gevangenen vroeger aan hun enkel hadden zitten,' zegt Ebel Magnin, financieel-juridisch adviseur van Metroprop. 'Metroprop kan daardoor niet weg. Andere banken willen best vastgoed financieren, maar ze hebben geen zin om 15 miljoen euro aan ''lucht'' te financieren.' Maar terwijl Van de Mortel bezwaar maakt tegen de swaps, hamert ING er op dat zij hun geld terug willen zien. Als Metroprop niet betaalt, dreigen zij over te gaan tot 'inwinning van de zekerheden,' ofwel: het veilen van het vastgoed dat als onderpand dient.

Oordeel rechter

Van de Mortel vroeg de rechter om de swap te verscheuren en om ING te verplichten om door te blijven gaan met financieren zolang de rechtszaak loopt. De rechter oordeelde in een tussenvonnis echter anders. ING mag de swap voortijdig beëindigen en als Metroprop niet betaalt, dan mogen ook de zekerheden worden uitgewonnen. Volgens de rechter heeft ING al in september 2013 laten weten dat zij de kredietrelatie na 1 januari 2015 wilden beëindigen. Dat zou genoeg tijd moeten zijn voor Metroprop om een nieuwe financier te vinden.

Deel van uitspraak rechter in zaak Metroprop tegen ING

  De rechter heeft echter nog geen uitspraak gedaan over de vraag of ING de zorgplicht heeft geschonden door Metroprop indertijd de swap te verkopen. Mocht ING de swap inderdaad beëindigen, kan het dus zijn dat zij later alsnog zelf voor die kosten opdraait. In de tussentijd komt de rekening echter gewoon bij Van de Mortel te liggen.

Doorfinancieren als Metroprop claim neerlegt

Ebel Magnin verwacht niet dat ING daadwerkelijk over zal gaan tot een veiling en tot het verkopen van de swap. Tijdens de zitting bleek namelijk al dat ING geen principiële bezwaren had tegen het doorfinancieren van Metroprop. Daar was echter één voorwaarde aan verbonden: dat Jos van de Mortel zijn rechtszaak over de renteswap laat vallen. Volgens Magnin is het een machtsspel van de bank. De bank eist volgens hem iets onmogelijks, door de stellen dat Van de Mortel in korte tijd 73 miljoen euro op tafel moet leggen. 'De kredietverlening door banken is zo krap, banken zijn zo terughoudend, het is schier onmogelijk om op korte termijn financiering te krijgen. Het is alsof ING zegt: we willen dat je in het water springt. En als je dan zegt: ''ja, maar ik kan niet zwemmen,'' dan zegt ING alsnog: ik wil toch dat je springt.' Van de Mortel klopte in mei vorig jaar aan bij Zeta, het financieel adviesbureau waar Magnin partner van is, om hen te vragen hem bij te staan bij het zoeken van een nieuwe financier.

Professioneel of niet?

Banken hebben 17.600 rentederivaten verkocht aan mkb'ers die op financieel gebied als 'niet-professioneel' worden gekenmerkt. Veelal gaat het om kleinere mkb-bedrijven, maar daar zitten ook enkele grote partijen bij, zoals Van de Mortels Metroprop. Het vastgoedbedrijf werd door ING in 2007, bij het sluiten van de eerste swaps, bestempeld als niet-professioneel. De AFM constateerde eind vorige maand dat bij een flink deel van de onderzochte dossiers, de banken steken hebben laten vallen bij de verkoop van de derivaten.

ING bestempelde Metroprop vlak voor tekenen contract als professionele partij

Maar het stempel 'niet-professioneel' bleef niet eeuwig op Metroprop gedrukt. Eind 2010 kwamen de bank en het vastgoedbedrijf tot een akkoord op hoofdlijnen om de swapportefeuille te herstructureren (toen ontstond ook de overhedge), en te schuiven met aflossingen op de leningen. Eind januari 2011, een week voordat de handtekeningen onder de definitieve swapbevestiging gaan, stuurde ING een brief aan de vastgoedondernemer: vanaf nu zou Metroprop als professionele partij worden gezien. Van de Mortel tekende die brief voor akkoord, 'noodgedwongen' volgens Magnin. Volgens hem is Metroprop helemaal geen professionele partij op het gebied van rentederivaten. 'Jos is een onroerend-goedboer. Hij begrijpt vastgoed en is goed in oude panden een facelift geven. Daar is hij heel sterk in. Maar hij heeft geen juridische afdeling, laat staan een treasury-afdeling.' Magnin stelt dat ING door de ‘professioneel’-verklaring van Metroprop, probeert om zijn eigen hachje te redden. 'De eerste swaps zijn al in 2007 afgesloten. In december 2010 heeft de advisering plaatsgevonden over een herstructurering en hebben ING en Metroprop zich verplicht om de swaps te herstructureren. Toen was Metroprop niet-professioneel. Dat ING drie weken later een brief stuurt om Metroprop als professionele partij te bestempelen, is alleen maar in het kader van ''cover your ass''.' Volgens Zeta heeft ING op de herstructurering in 2011 3,6 miljoen euro aan provisie gerekend.

ING verdiende volgens Zeta 3,6 miljoen euro aan de renteswap

Op 6 mei buigt de rechter zich over de vraag of de bank zijn zorgplicht heeft geschonden door Metroprop rentederivaten te verkopen. Het vastgoedbedrijf gaat in hoger beroep tegen de tussenuitspraak en heeft daarnaast een getuigenverhoor aangevraagd om ING-medewerkers onder ede te kunnen gaan horen. ING zegt geen uitspraken te willen doen over klantrelaties.